همان طور که ملاحظه می شود غالب مصادیق قانونی ایراد خسارت به محیط زیست از مواردی هستند که در نتیجه یک فعل غیرمشروع به معنای غیرقانونی رخ می‌دهند.

مسلماً در بخش قوانین زیست محیطی خلاء وجود دارد و مقام معظم رهبری اخیراً در صحبت های خود به لزوم جرم انگاری تخریب محیط زیست اشاره فرموده اند. البته جرم انگاری در قوانین قبلی پیش‌بینی شده، لیکن امروزه یا میزان جریمه ها پایین است یا امروزه موضوعات و مصادیق جدیدی مثل کوه خواری پدید آمده است. در بحث کیفری ۳ عنصر روانی، مادی و قانونی فراهم است. لیکن مقصود ما از مسئولیت بیشتر مسئولیت حقوقی است و بحث از ‌مسئولیت کیفری در این خصوص مجال تازه ای می‌خواهد. مقام رهبری هم فرموده اند مردم و دولت هردو باید مسئولیت پذیر باشند نسبت به محیط زیست. امروزه گستره وسیع آسیب های زیست محیطی این الزام را به وجود می آورد که مبنای مسئولیت مطلق را نسبت به آسیب های زیست محیطی در قانون بیاوریم. در حالی که اکنون مبنای پذیرفته شده در قانون مسئولیت با تقصیر است که موجب بی نتیجه ماندن پرونده های زیست محیطی مطروحه در دادگستری گردیده است. به عنوان مثال اگر راننده ای در یک تصادف رانندی موجب قطع پندید درخت شد، نباید اثبات تقصیر را شرط مسئولیت جبران خسارت قرار دهیم. چرا که در این صورت طیف بسیار وسیعی از آسیب های وارده به محیط زیست از گردونه جبران خارج می شود. مسئله مسئولیت محیط زیست جنبه حاکمیتی و مردمی دارد. دولت باید از طریق جهاد کشاورزی محیط زیست را طوری حفاظت کند که افراد نتوانند آن را به ملکیت خود درآورند. چرا که به نظر حضرت امام بعد از انقلاب دولت بایستی مسئله ی انفال را مدیریت کند و اجازه تصرف به افراد را ندهد.^[۱۲۷] مقام معظم رهبری از بخش خسارت فراتر رفته و جرم انگاری ایراد خسارت به محیط زیست را الزامی دانسته اند. مانند اینکه راننده متخلف علاوه بر جبران خسارت ناشی از تصادف، جریمه نیز خواهد شد. در فرمایشات مقام معظم رهبری اشاره شد که تمامی پروژه هایی که قرار است انجام شود باید یک پیوست محیط زیستی وجود داشته باشد و از قبل بررسی شود تا به محیط طبیعت در نتیجه آن پروژه ضرری وارد نشود.

ب) فعل زیان بار زیست محیطی در حقوق بین الملل

اقداماتی که دولت ها در قلمرو خود انجام می‌دهند گاهاً از نظر زیست محیطی دارای آثار فرامرزی بوده و موجب مسئولیت بین‌المللی دولت ها می‌گردد. به علاوه برخی از اعمال دولت‌ها در خارج از قلمرو خود نیز دارای آثار زیست محیطی بین‌المللی خواهند بود. برخی از این اعمال در قلمرو اعمال ممنوعه هستند و برخی دیگر نیط اعمال منع نشده ای هستند که دارای آثار زیست محیطی می‌باشند که با توافق دولت ها طی کنوانسیون های بین‌المللی موجد مسئولیت برای مرتکبین خواهند بود. به عنوان نمونه توسل به جنگ افزارهای بیولوژیکی که موجب از بین رفتن گیاهان و غلات و از بین رفتن خاک می شود و نهایتاًً منجر به بروز قحطی و مشکلات زیست محیطی دیگیری می شود در پروتکل ۱۹۲۵ ژنو منع گردیده است. همچنین در پروتکل الحاقی به پروتکل ژنو حمله به مواد غذایی و مناطق کشاورزی، غلات، چهارپایان، تأسیسات آب آشامیدنی و تأسیسات آبیاری درختان چنانچه برای تغذیه جمعیت غیرنظامی به کار می رود، منع گردیده است.

تجارت و دادوستد گونه های جانوری و گیاه در معرض خطر انقراض نیز فعل زیان بار به محیط زیست تلقی گردیده و قابل مجازات دانسته شده است. همچنین خسارت ناشی از عرضه و آزادسازی موجودات اصلاح شده ژنتیکی در بازار در زمره فعالیت های خطرناک در دستورالعمل ۲۰۰۴ اتحادیه اروپایی مورد توجه قرار گرفته است. در کنوانسیون حقوق دریاها مصوب ۱۹۸۲ نیز در فعالیت هایی از قبیل حفاری، لایروبی، ریختن زباله که خطر بروز خسارت زیست محیطی وجود دارد، به لزوم حفاظت از محیط زیست دریایی توجه ویژه ای شده است.

رشد بی رویه و روزافزون جمعیت جهانی از طرف دیگر موجب هجوم آوردن بشر به سوی منابع طبیعی دست نخورده محیط زیست و منابع طبیعی تجدیدناپذیر انرژی و قطع درختان بیشتر و استفاده بیش از حد از شیلات و موجودات دریایی که منابع مشترک کل مردم جهان به حساب می‌آیند مسلماًً از مصادیق افعال زیان بار به محیط زیست جهانی هستند.

به علاوه افزایش گازهای گلخانه ای و آسیب دیدن لایه ازن و گرم شدن کره زمین نیز مسائل جدیدی نیستند. این آسیب های زیست محیطی در نتیجه استفاده بی رویه از سوخت های فسیلی پس از انقلاب صنعتی هستند.^[۱۲۸]

مونواکسید کربن حاصل از دود خودروها به راحتی با هموگلبین خون ترکیب شده و آسیب جدی می زند. سالانه ۶٫۵ میلیون تن فضولات وارد آب دریا می شود . به گزارش یونیپ که ۷۰% مواد پلاستیکی هستند که دوره جذب آن ها حداقل ۵۰ سال است. این خسارت تدریجی باید حساب شود. باید دیوان بین‌المللی تشکیل شود که از زمین واحدی که وجود دارد محافظت کند و برای کشورها در تولید آلاینده ها محدودیت ایجاد کند.^[۱۲۹]

موارد فوق الذکر اعمالی هستند که فی نفسه ماهیت آن ها مخرب محیط زیست بوده و ممنوعه به شمار می‌آیند. لیکن در حقوق بین الملل، دولت ها گاهی در نتیجه ارتکاب اعمال مجاز نیز واجد مسئولیت حقوقی می‌گردند. مسئولیت ناشی از اعمال منع نشده موجب می شود راه برای جبران خسارات وارده به محیط زیست هموارتر گردد. چرا که در خسارات ناشی از اعمال ممنوعه توسط دولت ها، پرداخت غرامت به نوعی اقرار به ارتکاب فعل ممنوع بوده که بس ناخوشایند است و با مقاومت دولت ها مواجه می‌گردد. لیکن در مسئولیت ناشی از اعمال مجاز، پذیرش پرداخت غرامت و یا سایر شیوه های جبران خسارت وارده به محیط زیست، مستلزم پذیرش ارتکاب فعل خلاف و ممنوع نبوده، از این روی مخالفت و مقاومت کمتری از جانب دولت عامل ورود زیان مواجه می‌گردد.^[۱۳۰]

گفتار سوم: رابطه سببیت میان فعل زیان بار و خسارت وارده به محیط زیست

الف)رابطه سببیت میان فعل زیان بار و خسارت وارده به محیط زیست در حقوق ایران

در طرح یک دعوی مسئولیت مدنی علیه دولت صرف ارتکاب یک فعل و ایجاد خسارت زیست محیطی کفایت نمی کند. بلکه مدعی می بایست وجود رابطه سببیت میان فعل زیان بار و بروز خسارت زیست محیطی را به اثبات برساند. البته این قاعده کلی در نظام مسئولیت مدنی ایران است که بر مسئولیت دولت نسبت به خسارات وارده به محیط زیست نیز جاری می‌گردد. در این بخش از صحبت، مقصود از سبب، امری است که اگر انجام نمی شد خسارت زیست محیطی نیز به وجود نمی آمد ولیکن انجام آن نیز ملازمه با تحقق خسارت زیست محیطی دارد. یعنی سبب و ضرر زیست محیطی در بعد ایجابی و سلبی با یکدیگر ملازمه دارند. البته حتی در صورت وجود رابطه سببیت در صورت وجود عوامل رافع مسئولیت، قانون گذار از مسئولیت عامل زیان چشم پوشی می کند. وقوع قوه قاهره، اضطرار، احسان، دفاع مشروع، تحذیر، اذن، اکراه از مواردی هستند که خوانده دعوا می‌تواند در صورت وجود رابطه سببیت با استناد به آن ها سعی در ارائه دفاعی در قبال دعوی مطروحه نماید.

رضایت زناشویی نشانگر استحکام و کارایی نظام خانواده است. خانواده و جامعه سالم از پیوندهای آگاهانه و ارتباط سالم و بالنده زوجین شکل می‌گیرد. چنانچه پایه خانواده از استحکام لازم برخوردار نباشد تبعات منفی آن نه تنها برای خانواده بلکه برای کل جامعه خواهد بود. (ابراهیمی؛۱۳۸۷).

رضایت زناشویی کیفیتی است که از عوامل متعددی تاثیر می پذیرد از جمله: عوامل روانی- شخصیتی، اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی. در میان مجموعه ی این عوامل تعامل زناشویی گاه از عواملی نظیر مسائل و روابط جنسی تاثیر می پذیرد و موجب می شود فرد نیازی فزاینده برای تکیه کردن به همسر خویش در انجام مسائل خود احساس کند(دنفورث،۲۰۰۴).

رابطه جنسی با رضایت مداوم از رابطه پیوند دارد (هالفورد، ۱۳۸۴). همسران رضایتمند، همخوانی بیشتری میان فعالیت جنسی که خواهان آن هستند و فعالیت جنسی که تجربه می‌کنند گزارش می نمایند. هم چنین برای مردان و هم برای زنان، رضایت از رابطه جنسی به طور معناداری با سطح کارکرد خانواده ارتباط دارد (گریف و مالهرب^[۱]، ۲۰۰۱) پژوهش رزن- گراندن و همکاران ^[۲](۲۰۰۴) حاکی از آن بود که رضایت جنسی مولّفه بسیار مهمی در روابط وفادارانه است. به هر حال رضایت اوّلیّه از رابطه جنسی یک عامل پیش‌بینی کننده قوی برای رضایت و تداوم رابطه در زمان‌های بعدی است. طبق نظر اسپنس^[۳]۴ (۱۹۹۷ به نقل از هالفورد، ۱۳۸۴) رابطه جنسی کم و ناخوشایند، منشا تعارضاتی در زوجین مشکل دار است و از سوی دیگر، بنابر نظر مسترز و جانسون^[۴]۱ (۱۹۷۰) مشکلات جنسی اغلب به خاطر ارتباط ضعیف در زندگانی زناشویی است و لذا قسمتی از درمان آن ها برای مشکلات جنسی عبارت است از کمک به زوج ها برای بهبود رابطه کلی خود با طرف مقابل .کار (۲۰۰۰) معتقد است هماهنگی جنسی و نه فراوانی فعالیت جنسی با رضایت زناشویی مرتبط است ( مسترز ‌و جواهر،۱۹۷۰به نقل ازهالفورد،۱۳۸۴).

در زمینه رابطه جنسی نیز ‌می‌توان گفت که اگر چه زندگی زناشویی سعادتمندانه فقط تا اندازه­ای مربوط به رابطه جنسی است ولی این رابطه ممکن است از مهمترین علل خوشبختی یا عدم خوشبختی در زندگی زناشویی باشد. زیرا اگر این رابطه قانع کننده نباشد منجر به احساس محرومیت، ناکامی و عدم احساس ایمنی (به خطر افتادن سلامت روان) و در نتیجه از هم پاشیدگی خانواده می­ شود(شاملو، ۱۳۸۰).

زندگی مشترک تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که پاره­ای از آن ها ممکن است زوجین را به طرف اختلاف و درگیری، جدایی روانی و حتی طلاق سوق دهد، تحقیقات مختلف نشان داده است که یکی از مهمترین عوامل مشکل زا، اختلال در ارتباط یا به عبارتی اختلال در فرایند تفهیم و تفاهم ارتباطی است(حیدری، مظاهری، پوراعتماد، ۱۳۸۴).

ارتباط، سراسر زندگی انسان را در بر گرفته است. انسان به کمک ارتباط، زنده می­ماند،رشد و تکامل می‌یابد و سعادت و خوشبختی وی تا حد زیادی به چگونگی رابطه ی او با دیگران بستگی دارد.در این بین، ارتباط زناشویی به عنوان طولانی ترین و عمیق ترین نوع ارتباط همواره مورد توجه بوده است زیرا ازدواج رضایت بخش، برای سلامت جسمی و روانی همسران بسیار مفید است(سیاوشی و نوابی نژاد،۱۳۸۴).

ارتباط زناشویی می توانددست مایه ی شادی یا منبع بزرگ رنج و تالم باشد. ارتباط، به زن و شوهر این امکان را می‌دهد که با یکدیگر به بحث و تبادل نظر بپردازند و مشکلاتشان را حل کنند. زوج هایی که نتوانند با یکدیگر ارتباط بر قرار کنند در یک وضعیت نامشخص قرار می گیرند (یانگ ولانگ،۱۹۹۸ ).

۱-۲-بیان مسئله

رضایت زناشویی ارزیابی ذهنی و احساس فرد ‌در مورد رابطه زناشویی اش می‌باشد(برازنده،۱۳۸۴). رضایت زناشویی مفهومی گسترده و چند بعدی است که عوامل مختلفی در آن دخیل و تأثیر گذار است. این مفهوم،بخش وسیعی از پژوهش های منتشر شده در زمینه زناشویی را به خود اختصاص داده است(کدیر و همکاران،^[۵] ۲۰۰۵).

در این زمینه توجه به کانون خانواده به عنوان اساسی ترین عنصراجتماعی ضروری به نظرمی رسد خانواده سالم خانواده­ای است که در آن افراد رشد سالم دارند و ارتباطات میان افراد، روال طبیعی دارد یعنی افراد خانواده با یکدیگر روابطی هماهنگ دارند و با آهنگی ملایم و روان با یکدیگر رفتار می نمایند عوامل مختلفی بر دوام این نوع خانواده تأثیر می‌گذارند که از جمله آن ها رضایت بین زوجین است. رضایت زناشویی یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر عملکرد خانواده است رضایت زناشویی، احساسات عینی از خشنودی، رضایت و لذت تجربه شده توسط زن یا شوهر در همه جنبه­ های ازدواجشان است بررسی عوامل مؤثر در رضایت زناشویی از این جهت حائز اهمیت است که رضایت فرد از زندگی زناشویی بخش مهمی از سلامت فردی محسوب می‌گردد. در واقع ارتباط با همسر، جنبه مرکزی زندگی عاطفی و اجتماعی یک شخص است و نارضایتی زناشویی می‌تواند به توانایی زن و شوهر برای برقراری روابط رضایت­مندانه با فرزندان و سایر اشخاص خارج از خانواده آسیب برساند(حموله، روزی طلب،۱۳۸۸).

در دنیای اطلاعات وجهان ارتباطات امروز،که پیشرفت تکنولوژی، هرلحظه، انسان‌های جوامع وفرهنگ های مختلف را به یکدیگر نزدیک و ‌نزدیکتر‌می کند، خواسته های بشر، بیشتر وجدی­تر شده و رفاه، آزادی، آرامش، لذت وتنوع اهمیت بیشتری پیدا نموده اند از این رورابطه جنسی جایگاهی مهمتر یافته و نه تنها ‌در رده­ی نیازهای فیزیولوژیک انسان‌ها همانند تشنگی،گرسنگی و نیاز به هوا و خواب، بلکه درحیطه نیازهای معنوی چون نیازبه زیبایی ‌و کمال درنظرگرفته می شود اما ابهامات،خرافات وجهالت های پیرامون آن هنوز ازبین نرفته اند( اوحدی،۱۳۸۵).

غریزه جنسی از نیازهای ذاتی انسان است. به طوری که کرلو^[۶] (۱۹۶۷) این نیاز را در رده نیازهای جسمانی یا نیازهای حیاتی اولیه قرارداده است. ‌در زمینه رابطه جنسی نیز می توان گفت که اگر چه زندگی زناشویی سعادتمندانه فقط تا اندازه ای مربوط به رابطه جنسی است ولی این رابطه ممکن است که از مهم ترین علل خوشبختی یا عدم خوشبختی در زندگی زناشویی باشد. زیرا اگر این رابطه قانع کننده نباشد منجر به احساس محرومیت، ناکامی وعدم احساس ایمنی (به خطر افتادن سلامت روان ) و در نتیجه از هم پاشیدگی خانواده می شود( صیادپور، ۱۳۸۴ ).

امروزه روابط جنسی به عنوان یک رفتارجنسی فردی به عنوان یک رفتاراساسی درزندگی انسان‌ها به ویژه زندگی زناشویی محسوب می شود. نقش آگاهی ودانش فرد نسبت به مسائل جنسی بسیار مهم است ومی تواند برهمه ارتباطات وتعاملات زندگی زوجین تاثیرگذارباشد.جایگاه شناخت به عنوان یک متغیر واسطه ای تعامل افراد با یکدیگر نقش بسیار برجسته ای دارد. شناخت و دانش فردمی تواند به ادراک وتوانایی برای حل مشکلات بیانجامدآگاهی ودانش جنسی زوجین نیزلذت وبهبودرابطه زناشویی وعاطفی بین آن ها را درپی دارد. اگرزوجین درزندگی خود شناخت بیشتری نسبت ‌به این بعدمهم رابطه داشته باشند، قادرخواهند بودکه شیوه های ارتباطی خود را تغییر دهند و آن ها را بهبود بخشند و درهنگام بروز تعارضات و مشکلات زناشویی یک راه حل سازنده را درپیش بگیرند(صیادپور، ۱۳۸۴ ).

1. هزینه مشارکت اجتماعی

یکی از مسائل مهمی که در بسیاری از طرحهای اجتماعی به آن توجه نمی‌شود، این است که آیا مردم تمایل دارند به اینکه هزینه این گونه طرحها را بپردازند، و آیا این عاقلانه است که منابع محدودشان را این طور استفاده کنند؟ بعضی از افراد جامعه ممکن است ‌در مورد اینکه چه کسی این هزینه ها را می پردازد تصور غلط داشته باشند. آن ها تصور می‌کنند که شرکت، این هزینه ها را می پردازد و آن ها منتفع می‌شوند. در حالی که حقیقتاً این خود آن ها هستند که چنین هزینه هایی را پرداخت می‌کنند. به خاطر آنکه شرکت تمام این هزینه ها را روی قیمت محصولات یا خدمات خود می آورد. اگر جامعه بداند که خودش در نهایت امر، این هزینه ها را پرداخت می‌کند و اگر بداند که اختلاف بین هزینه های واقعی چقدر است، ممکن است هیچ گاه اصرار به فعالیت های اجتماعی که از شرکت‌ها می‌خواهد نکند. در این صورت جامعه ممکن است کارآئی اقتصادی را به خاطر بهبود وفور اقتصادی انتخاب کند.

1. برخورداری شرکت‌ها از قدرت کافی

نکته دیگر اینکه شرکت‌ها از قدرت اجتماعی کافی برخوردار هستند. ‌بنابرین‏ جامعه نباید به آن ها قدرت بیشتری محول کند. بر طبق این استدلال، شرکت جزو مؤسسات و نهادهای صاحب قدرت در جامعه بوده، تأثیر آن در تمامی بخش های جامعه محسوس است. فرایند تلفیق فعالیت های اجتماعی با فعالیت های اقتصادی که شرکت بنا نهاده است، آن را به یک نقطه قدرت تبدیل می‌کند. این تمرکز قدرت، تقسیم قدرتی را که امروز در جامعه بین شرکت‌ها داریم مورد تهدید قرار داده، و احتمالاً اثربخشی و کارآئی جامعه را کاهش می‌دهد. شرکت‌های دیگری در جامعه وجود دارند که می‌توانند مشکلات جامعه را حل کنند، اما دادن اختیار لازم به آن ها از ریسک خیلی بالایی برخوردار است.

1. فقدان مهارت‌های اجتماعی

یکی دیگر از دلایل مخالفت با مشارکت اجتماعی شرکت ها این است که بسیاری از مدیران شرکت ها فاقد درک و مهارت لازم برای کار روی مسائل اجتماعی هستند. به عبارت دیگر دیدگاه مدیران و توانایی هایشان بیشتر جنبه اقتصادی دارد.

1. ناتوانی شرکت‌ها در انتخاب گزینه های اخلاقی

نظریه آخر این است که ساختار شرکت‌ها به گونه ای است که ذاتاً قادر نیستند گزینه های اخلاقی داشته باشند. مفاهیم اخلاقی ‌در مورد افراد به کار می رود نه شرکت‌ها. تنها افراد هستند که می‌توانند گزینه های اخلاقی را برگزینند. ایده مسئولیت اجتماعی شرکت یک عبارت بدلی و مبهم است و توسط افرادی به کار می رود که یا منافع خاصی را دنبال می‌کنند و یا از این طریق می خواهند دیدگاه خاص خودشان را تحمیل کنند. این عبارات مهم می‌تواند انتقاد به راه حل های یک‌طرفه آن ها را نسبت به مسئولیت اجتماعی کاهش داده و یا افکار عمومی را ‌در مورد اینکه چه کسی از نظر اجتماعی مسئول است و چه کسی مسئول نیست مغشوش سازد (امیدوار، ۱۳۹۰).

۲-۲-۵-محتوا، ماهیت و رویه های گزارشگری اجتماعی

با توجه به تفاوت های عمده بین کشورها از جنبه‌های مختلف (از جمله اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و قانونی) محتوا، ماهیت و رویه های گزارشگری مسئولیت اجتماعی در این کشورها متفاوت بوده(هوپ^[۳۲]،۲۰۰۳) و حتی بین بخش‌های مختلف در یک کشور نیز متفاوت است(گری و همکاران^[۳۳]،۲۰۰۱). از طرف دیگر، هر شرکتی ویژگی ها و شرایط منحصر به فردی دارد که این امر بر نگرش آن نسبت به محیط عملیاتی خود و چگونگی تعریف مسئولیت های اجتماعی اش تأثیر می‌گذارد(آمر و اوتمن^[۳۴]،۲۰۰۹) به علاوه موضوعات افشا نیز با گذشت زمان تغییر می‌کند، به طوری که در دهه های مختلف، موضوعات متفاوتی مورد توجه قرار گرفته است(زانی و همکاران^[۳۵]،۲۰۰۶)‌بر اساس تحقیقات انجام گرفته (جدول شماره ۲)، عمده ی موضوعاتی که شرکت ها در گزارشگری اجتماعی مدنظر قرار داده عبارتند از:

۲-۲-۵-۱- موضوعات و مسائل زیست محیطی

ارائه ی اطلاعاتی در زمینه ی بازیافت ضایعات با استفاده ی مجدد از مواد دور ریختنی، استفاده ی بهینه از منابع طبیعی در جهت کاهش ضایعات احتمالی، اعطای کمک مالی برای حفاظت از طبیعت و محیط زیست، خرید و استفاده از مواد اولیه، محصولات و ملزومات سازگار با محیط زیست، کنترل آلودگی (هوا، آب، زمین)، جلوگیری از زیان های زیست محیطی، حفاظت از منابع طبیعی، تحقیق و توسعه، حسابرسی زیست محیطی، حمایت از فعالیت ‌گروه‌های طرفدار محیط زیست، اهداف، استراتژی ها و سیاست های زیست محیطی، دعاوی حقوقی گذشته، حال، و بالقوه ی مرتبط با محیط زیست، سرمایه گذاری های انجام شده به منظور کاهش اثرات مخرب زیست محیطی، عضویت در نهادها یا سازمان های طرفدار محیط زیست، برنامه های آموزشی در راستای آگاه سازی کارکنان از اهمیت حفظ محیط زیست، همه مصادیقی از افشاهای زیست محیطی است.

۲-۲-۵-۲- موضوعات و مسائل مربوط به مشارکت در فعالیت های اجتماعی

موضوعات مربوط به مشارکت در فعالیت های اجتماعی شامل پشتیبانی یا کمک بلاعوض به جامعه، مشارکت شرکت و تشویق کارکنان به ارائه ی خدمت به انجمن های غیرانتفاعی، اعطای کمک هزینه ی تحصیلی به دانشجویان مستعد و نیازمند، اعطای کمک مالی به مؤسسات خیریه، استخدام دانش آموختگان محلی، مشارکت شرکت و تشویق کارکنان به ارائه ی خدمت مورد نیاز مراکز آموزشی در صورت دارا بودن شرایط لازم، فراهم کردن فرصت های کارآموزی برای دانشجویان و دانش آموزان و انتقال تجربیات و دانش به آن ها، حمایت از صنایع محلی، مشارکت شرکت و تشویق کارکنان به مشارکت در فعالیت های خیرخواهانه، تأمین رضایت مشتری به میزان بالاتری نسبت به متوسط صنعت، برخورد اخلاقی با کارکنانی که معیارها و هنجارهای صنعت را رعایت نمی کنند، کمک مالی به مراکز علمی و تحقیقاتی، اعطای مرخصی با حقوق به کارمندان برای انجام کارهای خیرخواهانه، تأمین مالی پروژه های مربوط به بهداشت عمومی، اهداف، سیاست ها و مأموریت های اجتماعی شرکت، کمک به جامعه و ارائه ی اطلاعات ‌در مورد ارزش های اجتماعی است.

۲-۲-۵-۳- موضوعات و مسائل مربوط به منابع انسانی

این موضوعات شامل برنامه های توازن کار و زندگی کارکنان، برنامه های آموزشی کارکنان، برنامه های مسافرتی پیشنهادی به کارکنان، تشویق کارکنان به ادامه ی تحصیل در مقاطع بالاتر، حقوق و مزایای کارکنان شامل برنامه های تقسیم سود به کارکنان، وام ها و سایر مزایای پرداختی، عدم تبعیض در استخدام کارکنان، برنامه های مربوط به مشارکت کارکنان در مالکیت واحدها، ورزش، سرگرمی و تفریح کارکنان است.

۲-۲-۵-۴- موضوعات و مسائل مربوط به انرژی

الف: داوری موردی

در داوری موردی، طرفین نسبت به تأسیس یک «دیوان داوری» ^[۵۶]ویژه برای رسیدگی به اختلاف خود اقدام می‌کنند و دیوان مذبور پس از اتمام رسیدگی و صدور رأی از بین می‌رود. به عبارت دیگر این «دیوان داوری» صرفاً برای رسیدگی به اختلاف یا اختلافات موردنظر تشکیل و پس از انجام‌وظیفه محوله منحل می‌شود. چنانچه طرفین توافق نمایند که اختلاف خود را به یک یا سه داور ارجاع دهند، بر اساس این توافق، دیوان داوری حسب مورد مرکب از یک یا سه نفر داور خواهد بود که اختلاف را استماع کرده، دلایل را بررسی نموده و نهایتاًً رأی خود را صادر می‌کند. با صدور رأی، دیوان مذبور منحل می‌شود. به طور خلاصه در تعریف داوری موردی می‌توان گفت که هر جا طرفین نسبت به داوری توافق کنند، اما داوری آن‌ ها سازمانی نباشد داوری مذبور موردی تلقی می‌شود. چنانچه طرفین توافق کنند که اختلاف خود را به داوری ارجاع دهند و جزئیات بیشتری را معین نکنند، طرفین یا داوران باید جزئیات را مشخص کنند. عدم ذکر جزئیات بیشتر باعث خواهد شد که مقررات تکمیلی قوانین و مقررات حاکم بر فرایند داوری (مقررات شکلی) خود را به داوری تحمیل کنند و دخالت دادگاه‌ها را افزایش دهد. ‌بنابرین‏ در داوری موردی، به طرفین توصیه می‌شود که خود آیین دادرسی و نحوه پیشبرد داوری را از طریق توافق تعیین کنند و روند داوری را تحت کنترل قرار دهند. ‌در صورتیکه یکی از طرفین از انتخاب داور اختصاصی خود، خودداری کند و یا در انتخاب سرداور مشارکت نکند، طرفین باید راهکاری پیش‌بینی کنند که این مشکل حل شود و در صورت فقدان راهکار مشخص باید از طریق مراجعه به دادگاه صالح نسبت به تعیین داور یا داوران اقدام نمایند.

در داوری موردی طرفین می‌توانند جزئیات آیین رسیدگی و روند داوری را طی سند مفصلی پیش‌بینی کنند. معمولاً در قرارداد‌های سنگین دولتی آیین داوری به وسیله طرفین به صورت سند مستقل تهیه و به قرارداد اصلی پیوست می‌شود. این روش از طریق شرکت‌های بزرگ که دارای کار‌شناسان حقوقی خبره هستند نیز بعضاً انجام می‌شود. در این روش، در قرارداد شرطی ذکر می‌شود که به‌طورکلی ارجاع اختلافات را به داوری مقرّر می‌کند و آیین و جزئیات داوری را به یک سند مستقلی احاله می‌کند که این سند نیز بخشی از قرارداد را تشکیل می‌دهد و پیوست قرارداد می‌شود. دولت‌ها بیشتر ترجیح می‌دهند که اختلافات خود را به سازمان‌های داوری ارجاع نکنند و داوری را به صورت موردی برگزار نمایند، زیرا پذیرش مقررات و حاکمیت سازمان داوری ممکن است با حق حاکمیت دولت‌ها سازگاری نداشته باشد.^[۵۷]

ب: داوری سازمانی

در داوری سازمانی، طرفین از کمک‌ها، مساعدت‌ها و خدمات یک سازمان داوری استفاده می‌کنند و به‌این‌ترتیب اختلاف خود را از طریق داوری حل‌وفصل می‌نمایند. سازمان داوری مذبور برای رسیدگی به اختلاف خاصی تشکیل نشده و طبیعتاً نیز با پایان رسیدگی به آن اختلاف از بین نخواهد رفت. سازمان داوری مذبور دارای آیین رسیدگی است که بر اساس آن روند داوری از سوی سازمان مذبور هدایت و کنترل می‌شود. در داوری سازمانی، برای کلیه مراحل رسیدگی مواعد و زمان‌های معینی مقرّر شده است و چنانچه طرفین برخلاف آن موافقت نکرده باشند، مدت‌زمان داوران، شروع رسیدگی، استماع دعوا و ارائه دلایل و صدور رأی معین‌شده است. این مواعد کمک خواهد کرد که دعوا در مدت مناسبی حل‌وفصل شود و سرعت در رسیدگی تأمین گردد.

سازمان‌های داوری نباید در نحوه رسیدگی و هدایت دعاوی با مجتمع‌های قضایی مقایسه شوند. مجتمع‌های قضایی از تعدادی شعب تشکیل‌شده است که هرکدام از آن‌ ها دارای قضات مشخص هستند. زمانی که اختلاف به یک مجتمع قضایی ارجاع می‌شود، رئیس مجتمع قضایی پرونده را به شعبه‌ای ارجاع می‌دهد. سازمان‌های داوری از تعدادی شعبه با داوران مشخص تشکیل نشده که دبیر سازمان مذبور اختلاف مرجوعه را به یکی از شعب احاله نماید. سازمان‌های داوری نه تنها خود به دعوا رسیدگی نمی‌کنند، بلکه هیچ شعبه از قبل تأسیس‌شده‌ای نیز وجود ندارد که دعوا به آن ارجاع شود. دربند (۲) ماده یک مقررات داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی صراحتاً قیدشده است که سازمان خود به دعوا رسیدگی نمی‌کند بلکه حل‌وفصل اختلاف به وسیله دیوان داوری را مطابق با مقررات داوری اتاق مدیریت می‌کند. متعاقب ارجاع اختلاف به سازمان داوری، تحت نظارت و مدیریت آن سازمان یک دیوان داوری برای رسیدگی به آن اختلاف تشکیل خواهد شد. دیوان داوری مذبور وظیفه رسیدگی و حل‌وفصل اختلاف تحت نظارت و کنترل سازمان داوری را به عهده می‌گیرد. دیوان داوری مذبور همانند دیوان داوری در داوری موردی پس از رسیدگی منحل می‌شود.

یکی از امتیازات سازمان‌های داوری داشتن آیین رسیدگی و مقررات داوری است که مطابق با آن مقررات فرایند داوری انجام می‌گیرد. زمانی که طرفین، اختلاف خود را به یک سازمان داوری ارجاع می‌دهند می‌پذیرند که اختلاف آن‌ ها بر اساس آیین رسیدگی و مقررات آن سازمان حل‌وفصل شود.

سازمان‌های داوری علاوه برداشتن آیین رسیدگی از تجربه و دانش لازم جهت بهره‌مندی از داوران متخصص و هدایت روند داوری برخوردارند و ‌بنابرین‏ طرفین می‌توانند از این دانش و تخصص استفاده کنند. در فقدان چنین سازمانی طرفین باید ضمن توافق بر آیین رسیدگی، هدایت و روند داوری را نیز کنترل کنند که ممکن است برای افراد معمولی مشکل باشد. گاهی این وظایف به داوران محول می‌شود که در این صورت نیز کنترل آن با مشکلاتی روبه‌رو است. ‌بنابرین‏ زمانی که افراد از تخصص و تجربه کافی در امر داوری برخوردار نیستند، بهتر است از سازمان‌های داوری کمک گرفته شود که در این زمینه صاحب‌تجربه و دانش هستند.

سازمان‌های داوری بدون اینکه از جهت ماهوی وارد رأی صادره از سوی داوران شوند، بر مسائل شکلی صدور رأی و کنترل کیفی آن نظارت دارند. آن‌ ها اطلاع دارند که رأی داوری باید حاوی چه شرایطی باشد که در محل اجرا مورد شناسایی و اجرا قرار گیرد. هرچه سازمان داوری موردنظر از حسن شهرت و سابقه بهتری برخوردار باشد، رأی داوری با سهولت و سرعت بیشتری مورد شناسایی و اجرا قرار می‌گیرد زیرا اطمینان وجود دارد که کنترل و نظارت کیفی لازم بر روند داوری و صدور رأی اعمال شده است.^[۵۸]

مبحث سوم: اعتراض به رأی داوری

در این مبحث ابتدا اعتراض به رأی داوری (گفتار نخست)، تفاوت‌های بین ابطال و بطلان رأی داوری (گفتار دوم) و محدودیت‌های موارد ابطال رأی داوری (گفتار سوم) موردبررسی قرار می‌گیرد.

گفتار نخست: اعتراض به رأی داور

در این گفتار به ترتیب مفهوم اعتراض به رأی (بند نخست)، اهداف اعتراض (بند دوم)، محل اعتراض (بند سوم) و زمینه یا جهات ابطال (بند چهارم) موردبررسی قرار می‌گیرد.

بند نخست: مفهوم اعتراض به رأی

مفهوم معنویت از ارتباط با مهارت های تفکر و تأمل و تنها وابسته به ارتباط با خدا،گسترده تر است. (بیگر، ۲۰۰۳، ص۱۶) اگر تربیت را از ریشه (ر ب ب) به معنای اصلاح و تدبیر و سرپرستی کردن، به تمام رساندن و کامل کردن و همچنین از ریشه دیگر آن یعنی (ر ب و ) به معنای رشد و نمو، افزودن و پرورش جسم بدانیم، (باقری ،۱۳۹۰ ، ص۵۲) تربیت معنوی را می توان اینگونه تعریف کرد: کوششی است برای رشد و شکوفایی و رسیدن به یک معنا و حقیقت متعالی.و همچنین تربیت معنوی آموزش برای زندگی است . اگر به بچه ها چگونه زندگی کردن و چگونه عشق ورزیدن را آموخت آنهادر زندگی مادی هنگامی که با فعالیت های منفی از قبیل نفرت ، جنگ ، جنایت و … برخورد می‌کنند آن ها قادر به کنترل اوضاع می‌باشند . انسان های کامل در چنین چالش های دنیوی عملکرد موفق تری دارند و تربیت معنوی می‌تواند موفقیت بیشتری ر ا برای انسان ها- فارغ از دین و مذهب – حتی در امور دنیوی تضمین کند.

همچنین مطالعه مفهوم معنویت در دنیای معاصر حکایت می‌کند که در رویارویی با مفهوم معنویت طیفی از دین باوری تا معنویت باوری فارغ از دین وجود دارد. در یک سوی این طیف ،متفکران دینی قرار دارند که معتقدند اصولا مفهوم معنویت تنها در چارچوب گفتمان دینی معنا پیدا می‌کند و غیر از ادیان آسمانی (حتی ادیان زمینی) نمی توانند از معنویت – به مفهومی معنادار-سخن به مبان آورند(باغگلی و همکاران، ۱۳۹۲) در سوی دیگر این طیف متفکران سکولار قرار دارند که معنویت را نیاز عاطفی و روانشناختی انسان تلقی می‌کنند و الزامی به هویت بخشی دینی برای حل نیاز های معنوی نمی بینند . گرایش به سوی معنویت به عنوان گرایش نو در عرصه های تربیتی و فرهنگی به دو دلیل اتفاق افتاده است: نخست آنکه حوزه تربیت بهترین موقعیت و فرصت را برای تبلور معنویت در انسان فراهم می‌کند، دوم آنکه موضوع معنویت ذاتاً موضوعی تربیتی است. هدف از این پژوهش بررسی اهمیت و جایگاه چالش برانگیز و مغفول تربیت معنوی و سپس بررسی مفهوم و جایگاه تربیت معنوی و رابطه ی آن با دین است از این روست که در این پایان نامه به بررسی تطبیقی مفهوم و اهداف تربیت معنوی علامه محمد حسین طباطبایی به عنوان فیلسوف و دانشمند مسلمان و با دیوید کار ^[۱] که یک فیلسوف تربیتی غربی و صاحب نظر در موضوع اخلاق و تربیت معنوی و استاد دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند است ، می پردازیم.

۱-۳- اهداف پژوهش

الف: هدف کلی

مقایسه کلی( تبیین شباهت ها و تفاوت ها) تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی و دیوید کار ب: اهداف جزئی:

۱-مفهوم تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی و دیویدکار.

۲-اهداف تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی و دیویدکار.

۳-اصول تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی و دیوید کار .

۴-روش های تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی و دیوید کار .

۱-۴- پرسش­های پژوهش

این پژوهش در صدد ‌پاسخ‌گویی‌ به سوال های زیر می‌باشد:

۱-مفهوم تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی و دیویدکار چیست؟

۲-اهداف تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی و دیویدکار کدامند؟

۳-اصول تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی و دیویدکار کدامند؟

۴-روش های تربیت معنوی از دیدگاه علامه طباطبایی و دیویدکار چه می‌باشد؟

۱-۵- تعریف مفاهیم و اصطلاحات

تربیت:

تربیت^[۲] عبارت است از فراهم کردن زمینه ها و عوامل براى به ‌فعلیت رساندن همه‏استعدادهاى بالقوّه انسان (تقى پور ظهیر، ۱۳۷۳،ص۲۸).

معنویت:

معنویت^[۳] نیاز ذاتی(فطری و درونی) انسان برای ارتباط باچیزی فراتر از ماست ،( ویگل فورس به نقل از محمد نژاد و همکاران ،۱۳۸۸،ص۹۸) و همچنین معنویت بیانگر تلاش همیشگی بشر برای پاسخ دادن به چرا های زندگی است (صمدی ،۱۳۸۵). شهیدی معنویت را ناظر ‌بر استفاده از قوه ی خلاقیت و کنجکاوی برای یافتن دلایل موجود و مرتبط با زنده ماندن و زندگی کردن دانسته اند . ‌بنابرین‏ آن را برای زندگی فرد لازم و ضروری می‌داند .(شهیدی ، ۱۳۷۹)

تربیت معنوی^[۴]

فرایند کمک رسانی و یاری رسانی به متربی برای ایجاد تغییر تدریجی در گستره زمان در یکی از ساحت های بدنی ، روحی و رفتاری که به واسطه عامل انسانی دیگر به منظور دستیابی وی به کمال انسانی و شکوفا سازی استعداد های او یا بازدارندگی و اصلاح صفات و رفتار های او صورت گیرد (اعرافی ،۱۳۸۷،ص۲۷).

۱-۶-روش پژوهش

این پژوهش یک مطالعه کیفی با روش تطبیقی است که تقریبا به کمک الگوی بردی انجام شده است. الگوی بردی^[۵] شامل چهار مرحله ی توصیف، تفسیر، همجواری و مقایسه است. (یمینی، ۱۳۸۹،ص۳۱) که از طریق فیش برداری و یادداشت برداری ابتدا اطلاعات و داده های لازم گردآوری و سپس به تفسیر داده ها پرداخته می شود. در مرحله ی بعد، داده های گردآوری شده جهت ایجاد چهارچوبی برای مقایسه ی شباهت ها و تفاوت ها، طبقه بندی و خلاصه می‌شوند. آنگاه تشابهات و تفاوت ها مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به آن ها به پرسش های پژوهش پاسخ داده می شود.

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه ی پژوهش

مبانی نظری پژوهش

۲-۱- مقدمه

بررسی جامع و کامل ادبیات مربوطه و در ادامه تدوین چارچوب نظری، شالوده و بنیان مراحل بعدی هر کار پژوهشی را تشکیل می‌دهد و اگر این مرحله به‌ درستی انجام پذیرد، فعالیت پژوهشی به ‌صورت دقیق، علمی و هدفمند انجام شده و منجر به تکمیل و غنای پژوهش‌های پیشین در زمینه مربوطه و هموار کردن راه برای انجام پژوهش‌های بعدی می­ شود. در فصل دوم پژوهش حاضر، بعد از ذکر مقدمه­ای کوتاه، به مواردی چون تربیت ،معنای لغوی تربیت ، دیدگاه های اندیشمندان در باب تربیت ،اهداف تربیت معنویت ،معنای لغوی معنویت ،تربیت معنوی و در نهایت بررسی مطالعات انجام شده در داخل و خارج از کشور پرداخته می­ شود.

۲-۲-۱- تربیت

معنای لغوی تربیت:

در فرهنگ فارسی معین واژه تربیت را این گونه تعریف شده است:

(تَ یَ) [ ع . تربیه ] (مص م .) ۱ – پروردن . ۲ – ادب و اخلاق را به کسی آموختن . ؛ ~بدنی سازمانی که برنامه ریزی و اجرای امور ورزشی را بر عهده دارد. ؛ ~معلم مرکزی که دانشجویان را برای تدریس در مدارس یا دانشگاه ها آموزش می‌دهد، (معین ،۱۳۶۳)

و همچنین در فرهنگ فارسی دهخدا تربیت چنین تعریف شده است:[ تربیت . [ ت َ ] (ع مص ) پروردن . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد) (از المنجد): چون ‌به‌قدرت بیچون ترتیب تربیَت و تربیت و تزتیت عالم امکان ‌به‌درجه رابع رسند. (دره نادره چ شهیدی ص ۱۲). || دست نرم بر انزلی بچه زدن تا بخواب رود. (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (اقرب الموارد).]