• سرمایه تکنولوژی:

سرمایه تکنولوژی در بر گیرنده تکنولوژی استفاده شده در سازمان است. توسعه و به کارگیری مؤثر تکنولوژی برای توسعه صنعتی کشورهای در حال توسعه، مهم است. در واقع رشد اقتصادی و رقابت پذیری بین‌المللی وابسته به توسعه تکنولوژیک است. (طارق خلیل، ۱۳۸۱، ۱۳۰)

مقصود از توسعه تکنولوژی، تلاش ها و اقداماتی است که کشورهای در حال توسعه برای پر کردن شکاف تکنولوژیک خود با کشورهای پیشرفته صنعتی به عمل می آورند. توسعه تکنولوژی موجب می شود سطح تکنولوژی ملی ارتقا یابد و کشور بتواند از نظر اقتصادی برای ورود به بازارهای جهانی آماده شود. (مهرگان، ۱۳۹۱، ۲۳۰)

۲-۱-۲-۱-۲) سرمایه انسانی

سرمایه انسانی یکی از مهمترین نوع دارایی های دانشی یا فکری در سازمان است زیرا منبع خلاقیت به حساب می‌آید. این سرمایه معادل با دانشی ضمنی در افراد داخل یک سازمان است که یکی از عوامل حیاتی اثرگذار بر روی عملکرد بنگاه می‌باشد. اما باید توجه داشت که وجود این دارایی های دانشی به تنهایی برای تحقق عملکرد یک شرکت کافی نیست. هدف شرکت‌ها باید این باشد که این نوع دارایی های دانش ضمنی را به دانش صریح برای تمامی سطوح سازمان تبدیل کنند. در غیر اینصورت امکان وجود و خلق هیچ گونه ارزش سازمانی وجود نخواهد داشت. سرمایه انسانی ترکیبی تجمعی از دانش عمومی و حرفه ای کارکنان و توانایی‌های رهبری و توانایی‌های حل مشکل و ریسک پذیری است. آنچه از این تعریف مشخص است این است که سنجش این نوع سرمایه با این اجزا خیلی مشکل است. این نوع سرمایه در شرکت، خلاقیت عملیاتی دارایی های مشهود (تجهیزات و ابزارها) را ارتقا می‌دهد و دارایی های نامشهود را فعال می‌کند. (بزبورا، ۲۰۰۴، ۷۵)

سرمایه انسانی دانش فنی، تحصیلات، دانش مرتبط با کار، شایستگی مرتبط با کار، روحیه کارآفرینی، توانایی‌های مربوط به نوآوری و اثرگذار بودن قابلیت تغییر یا انعطاف پذیری و شایستگی حرفه ای است. (پتی و گویتر،۲۰۰۰). در مدل پیشنهادی سرمایه انسانی مشتمل بر دانش فنی افراد، وفاداری به سازمان، انگیزش و رضایت کارکنان است. (مهرگان،۱۳۹۱، ۲۳۴)

۲-۱-۲-۱-۳) سرمایه مالی

شرکت ها برای تأمین مالی پروژه های سرمایه گذاری می‌توانند از دو منبع تأمین مالی استفاده نمایند. شرکت می‌تواند نیاز مالی خود را از داخل سازمان و سرمایه گذاری سهام‌داران تأمین نماید یا می‌توانند به سراغ بازارهای مالی یا منابع خارج از سازمان برود. شرکت هایی که به سراغ منابع مالی بیرونی می‌روند باید سه قابلیت مکمل هم داشته باشند. اول اینکه آن ها باید از منابع تأمین مالی سرمایه گذاری های خود آگاهی داشته باشند و شرایط تأمین مالی از آن ها را کاملا بدانند. دوم اینکه این شرکت ها باید ‌به این بازارها دسترسی داشته باشند، یعنی امکان استفاده از منابع این بازارهای مالی را در اختیار داشته باشند. سوم اینکه شرکت ها علاوه بر دو شرط فوق شرایط جذب منابع مالی را داشته باشند، یعنی باید بتوانند تعهدات و شرایط الزامی برای جذب منابع مالی را برآورده سازند.

۲-۱-۲-۲) دیدگاه موقعیت در بازار

این دیدگاه براین اصل استوار است که بنگاه های فعال در یک صنعت به منظور کسب مزیت رقابتی پایدار، باید مشتریگرا یا بازارگرا، نوآور و کارآفرین و نیـز گرایش بالایی به یادگیری داشته باشند. بر اساس این دیدگاه، گرایش به بازار، منبعی مهم برای به دست آوردن مزیت رقابتی و حتی مزیت رقابتی پایدار به حساب می‌آید ( لیو و همکـاران، ۲۰۰۳، ۴۸۵).

در این رویکرد، ساختار صنعت، عاملی مؤثر بر کسب توان رقـابتی آن محسوب میشـود. این ساختار، ارزش ایجادشده توسط فعالیت‌های اقتصادی اعضای صنعت و نیز توان آنهـا بـرای سهیم شدن در ثروت ایجادشده را توصیف می‌کند ( هاکس و وایلد ۲۰۰، ۱۵).

این رویکرد با اسـتفاده از ‌چارچوب‌هایی مانند ساختار صنعت، زنجیره ارزش و استراتژیهای عمومی، پایه و اساس تعیین مزیت رقابتی و طراحی استراتژیها خارج از سـازمان است. منابع مبتنی بر بازار نیز که از تنوع بالایی برخوردارند عبارتنـد از: قابلیتهـای ارتباط با مشتری، دارایی‌های مبتنی بر شهرت، منابع انسانی و توان نوآوری موفقیت آمیز در بازار (هـولی و همکاران، ۲۰۰۳، ۲۳).

هدف این رویکرد شناسایی نیازها و خواسته های مشتری و سپس ارائه کالاها و خـدمات برای برآوردن آن نیازها و خواسته ها به گونه ای بهتر از شرکت‌های رقیب است. حرکت فعالیت‌ها از محیط بیرون (بازار) به محیط درون (کسب سود و رضایت مشتری) جریان می‌یابد. نقطه آغاز بازار، تمرکز فعالیت‌ها بر نیازهای مشتری، ابزار برآوردن نیاز آنان، بازاریـابی منسجم و سودآوری از مجرای رضایت مشتری است. در ایـن رویکـرد، شـرکت کالاها و خدماتی را تولید می‌کند که مورد خواست مشتریان است و بدین وسیله رضایت مشتریان را تأمین کرده، به سود دست می‌یابد. امروزه، استراتژی بسیاری از شرکت‌های موفق برپایه مشتری‌ گرایی استوار است و مشتری‌ گرایی همانند فرهنگ سازمانی و برنامه ریزی استراتژیک از شرکت جدا نیست (رضایی دولت آبادی، ۱۳۸۴، ۲۹)

۲-۱-۲-۲-۱) سرمایه مشتری

سرمایه مشتری عبارت است از مجموع همه دارایی هایی که روابط شرکت با محیط را ترتیب دهی و مدیریت می‌کند و این سرمایه شامل ارتباط شرکت با مشتریان و سهام‌داران و عرضه کنندگان و رقبا است. اگرچه مهمترین قسمت سرمایه مشتری، روابط مشتری است ولی نباید فقط این روابط مورد توجه قرار گیرد. این سرمایه ارتباطی در واقع انعکاس و بازتابی از شرکت است. اندازه گیری سرمایه مشتری با این موضوع که چگونه محیط، شرکت را درک می‌کند مرتبط است. سرمایه مشتری شامل برندها و مقیاس های وفاداری مشتری و شهرت شرکت و عرضه کنندگان و سیستم بازخورد مشتری و غیره است. (بزبورا، ۲۰۰۴، ۱۰۷)

۲-۱-۲-۲-۲) هوشمندی رقابتی

به طور کلی هوشمندی رقابتی دارای سه جزء است که در ادامه تشریح می‌شوند(مهرگان، ۱۳۹۱، ۲۴۱):

• • هوشمندی بازار: سعی دارد که نیازمندی های جاری و آتی مشتریان، فرصت های جدید و خلاقانه موجود در تقسیم بازار و تغییرات عمده ای را نمایان کند که در فرآیندهای بازاریابی و توزیع رخ می‌دهد.

• • هوشمندی رقبا: تکامل استراتژی رقابتی طی زمان را با مشاهده تغییرات ساختار رقبا، جایگزینی محصولات جدید و تازه واردان به صنعت، بازنمایی می‌کند.

• هوشمندی تکنولوژیک: با بهره گرفتن از فرایند هزینه فایده، تکنولوژی های موجود و جدید را ارزیابی و وقفه های تکنولوژیکی آتی را پیش‌بینی می‌کند.

۲-۱-۲-۳) دیدگاه مبتنی بر توان خلاقیت و نوآوری

دیدگاه سوم، دیدگاه مبتنی بر توان خلاقیت و نوآوری می‌باشد که دربرگیرنده توان تحقیق و توسعه، تـوان به کارگیری فناوری اطلاعات و مدیریت دانش مـی باشـد ( مـک گاهـان و سیلورمن، ۲۰۰۶،۱۲۳۴).

بازاریابی رابطه مند

شکل۱-۱: مدل مفهومی تحقیق برگرفته از (Ndubisi, 2013,101)

• 1. فرضیه ­های تحقیق

H₁. اعتماد بر وفاداری مشتری در شعب بانک ملی شهرستان رودسر تأثیر دارد.

H₂. ارتباطات بر وفاداری مشتری در شعب بانک ملی شهرستان رودسر تأثیر دارد.

H₃. تعهد بر وفاداری مشتری در شعب بانک ملی شهرستان رودسر تأثیر دارد.

H₄. مدیریت تعارض بر وفاداری مشتری در شعب بانک ملی شهرستان رودسر تأثیر دارد.

H5. وفاداری مشتری بر ارتباطات دهان به دهان در شعب بانک ملی شهرستان رودسر تأثیر دارد.

• 1. تعریف مفهومی اصلی تحقیق

۱-۷-۱) ارتباط دهان به دهان

ارتباط دهان به دهان در واقع ارتباط در میان مشتریان به منظور به اشتراک­گذاری اطلاعات دریافت خدمات است (شائمی و براری؛ ۱۰۶:۱۳۹۰).

۱-۷-۲) وفاداری مشتری

وفاداری مشتری تعهدی عمیق به خرید دوباره یک محصول یا خدمت برتری داده شده در آینده است که به معنای خرید و استفاده دوباره از یک برند، علی‌رغم وجود تأثیرات محیطی و اقدامات بازاریابی رقبا برای تغییر رفتار است (حدادیان و همکاران؛ ۱۷:۱۳۹۲).

۱-۷-۳) بازاریابی رابطه­ای

بازاریابی رابطه­ای بازاریابی است ‌بر اساس تعاملات میان شبکه ­ای از ارتباطات. همچنین بازاریابی رابطه­ای، نگهداری مشتریان و توسعه روابط و جذاب­تر کردن هرچه بیشتر این رابطه با مشتریان است (Fontenot- Hyman, 2014,1212).

• 1. تعریف عملیاتی اصلی تحقیق

۱-۸-۱) ارتباطات دهان به دهان

دو مؤلفه‌ در نظر گرفته شده برای ارتباط دهان به دهان: توصیه و تشویق و بیان جنبه­ های مثبت هستند که با طیف پنج درجه­ای لیکرت در مقیاس فاصله­ای (از کاملا مخالفم تا کاملا موافقم) و توسط پرسش­نامه ارزیابی شده است (محمدی و همکاران، ۲۰۸:۱۳۹۲). شاخص­ های آن عبارتند از:

• • تشویق دوستان و بستگان به کار با این بانک

• • توصیه این بانک به افراد جویای نظر

• • توصیه این بانک به افراد در هنگام صحبت در این رابطه

• • توصیه این بانک به دوستان

• صحبت ‌در مورد جنبه­ های مثبت این بانک با افراد دیگر

۱-۸-۲) وفاداری مشتری

شاخص­ های وفاداری مشتری که با طیف پنج درجه­ای لیکرت در مقیاس فاصله­ای (از کاملا مخالفم تا کاملا موافقم) و توسط پرسش­نامه ارزیابی شده است عبارتند از (Ndubisi, 2013,102):

• • اولین انتخاب فرد در میان بانک­های دیگر

• اولین موردی که در هنگام تصمیم ­گیری به ذهن فرد می­رسد

۱-۸-۳) بازاریابی رابطه مند

چهار مؤلفه‌ در نظر گرفته شده برای بازاریابی رابطه­ای که با طیف پنج درجه­ای لیکرت در مقیاس فاصله­ای (از کاملا مخالفم تا کاملا موافقم) و توسط پرسش­نامه ارزیابی شده است عبارتند از(Ndubisi, 2013,101).:

• • اعتماد: تمایل مشتری به تکیه به یک شریک مبادله­ای است که به آن اطمینان دارند؛

• • ارتباطات: توانایی ایجاد ارتباط به منظور ارائه اطلاعات موثق و به موقع و رفع نیازها است؛

• • تعهد: تمایل همیشگی به حفظ رابطه ارزشمند است؛

• • مدیریت تعارض: توانایی اجتناب از تعارضات بالقوه و حل و فصل تعارضات بالفعل است شاخص­ های این متغیر عبارتند از:

• • امن بودن بانک در انجام معاملات

• • قابل اعتماد بودن وعده­های بانک

• • مطابق با اصول خدمات با کیفیت بودن

• • احترام کارکنان به مشتریان

• • متعهد بودن بانک نسبت به مشتریان

• • اعتماد به خدمات بانک

• • ارائه دستورالعمل مطابق با نیازها

• • ارائه خدمات شخصی جهت رفع نیازهای مشتری

• • منعطف بودن در تغییر خدمات

• • منعطف بودن در رفع نیازها

• • دادن اطلاعات به موقع و قابل اعتماد

• • دادن اطلاعات در زمان ارائه خدمات جدید

• • عمل کردن به وعده­ها

• • دقیق بودن اطلاعات

• • تلاش برای جلوگیری از تعارض­های بالقوه

• • تلاش برای جلوگیری از تعارض­های آشکار

• بحث ‌در مورد راه حل­ها در هنگام وجود مشکل

  1. قلمرو تحقیق

قلمرو موضوعی. تحقیق حاضر از نظر موضوعی در حوزه رفتار مصرف کننده، رفتار پس از خرید مورد مطالعه قرار ‌می‌گیرد.

قلمرو زمانی. تحقیق حاضر در یک دوره هفت ماهه از شهریور ۱۳۹۳ تا فروردین ۱۳۹۴ انجام شده است.

قلمرو مکانی. در این تحقیق، قلمرو مکانی شعب بانک ملی شهرستان رودسر است.

• 1. نتیجه گیری

با توجه به اینکه هدف کلی تحقیق بررسی تأثیر بازاریابی رابطه­ای بر وفاداری مشتری و همچنین بررسی تاثیر وفاداری مشتری بر ارتباطات دهان به دهان در شعب بانک ملی شهرستان رودسر است، در این تحقیق به مسئله وفاداری مشتری و بازاریابی دهان به دهان در جامعه آماری پرداخته می­ شود و در این راستا مؤلفه‌ ­های ‌بازاریابی رابطه­ای را درنظر می­گیریم. لذا در فصل اول کلیات تحقیق به بیان مسئله و اهمیت آن، اهداف تحقیق، چارچوب نظری، فرضیات، تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها و قلمرو پژوهش پرداخته شده است.

فصل دوم

ادبیات نظری و پیشینه مطالعاتی تحقیق

• • 1. شناخت نیاز

فرایند نیاز با شناخت نیاز شروع می شود که خریدار متوجه وجود یک مسأله یا یک نیاز می شود. خریدار متوجه اختلافی می شود که بین حالت واقعی و حالت مطلوب وجود دارد. هنگامی که یکی از نیازهای معمولی شخص( گرسنگی یا تشنگی) بدان حد برسد که موجب ایجاد انگیزه یا تحرک در وی شود، این نیاز به صورت«‌ محرک درونی» در می‌آید. امکان دارد این نیاز به وسیله«‌ تحریک بیرونی» تشدید گردد. این نیاز ممکن است کوچک یا بزرگ ، ساده و یا پیچیده باشد . یک نیاز هم به چند روش قابل شناسایی است. مصرف کنندگان خواسته­ های برآورد نشده خود را به روش های گوناگون مورد شناسایی قرار می­ دهند ولی ۲ روش عمده­ای که مصرف کنندگان برای شناسایی این خواسته ­ها به کار می­برند زمانی است که محصول موجود عملکرد مناسبی ندارد و از سوی دیگر آن محصول رو به اتمام است. همچنین مصرف کنندگان خواسته­ های برآورد نشده­ی خود را با دیدن محصولاتی که در آینده تولید خواهند شد و با شنیدن نکاتی ‌در مورد آن ها، شناسایی می­نمایند.

هدف یک مدیر بازاریابی شناسایی عدم تعادل میان وضعیت دلخواه و وضعیت موجود مصرف کننده است . مدیران بازاریابی می‌توانند خواسته ای را در گروهی از مصرف کنندگان ایجاد نمایند. یک خواسته زمانی به وجود می‌آید که فرد نیازی برآورده نشده دارد و در عین حال کالا یا خدمت خاصی برای ارضای آن نیاز تعیین شده است .

زمانی که مشکل شناسایی می شود ، معمولاً اقدامی صورت می‌گیرد که این فرایند اغلب به وسیله ی تلاش‌های بازاریابی تحریک می شود . بازاریابان ابتدا تلاش می‌کنند که تقاضای اولیه را ایجاد نمایند . به طوری که مصرف کنندگان به استفاده از یک محصول یا خدمت بدون توجه به مارکی خاص تشویق شوند. تقاضای ثانویه زمانی بوقوع می­پیوندد که مصرف کنندگان به استفاده از یک مارک خاص در مقابل مارک‌های دیگر تحریک شوند. البته لازم به ذکر است که تقاضای ثانویه زمانی بوقوع می­پیوندد که تقاضای اولیه به وجود آمده باشد. در این لحظه بازاریابان باید مصرف­ کنندگان را متقاعد نمایند که یک مشکل می ­تواند به بهترین صورت، با انتخاب محصول مورد نظر بازاریابان رفع شود.

۲- جمع‌ آوری اطلاعات:

پس از شناسایی مشکل، مصرف کنندگان به جمع‌ آوری اطلاعات ‌در مورد گزینه­ های مختلف موجود، به منظور برطرف کردن خواسته­هایشان می­پردازند.
جمع ­آوری اطلاعات می ­تواند داخلی، خارجی و یا به هر دو صورت باشد. جمع‌ آوری اطلاعات داخلی عبارت است از فرایند یادآوری اطلاعات ذخیره شده در حافظه، این اطلاعات ذخیره شده تا حدودی از تجربیات پیشین فرد از مصرف محصول، نشأت ‌می‌گیرد. در مقابل فرد در جمع ­آوری اطلاعات خارجی به دنبال اطلاعاتی است که در محیط خارجی وجود دارد. ۲ منبع عمده جمع‌ آوری اطلاعات خارجی عبارتند از منابع اطلاعاتی کنترل شده و کنترل نشده بازاریابی. یک منبع اطلاعاتی کنترل نشده بازاریابی، ارتباطی با تبلیغات بازاریابان ‌در مورد محصول ندارد. به ‌عنوان مثال فردی ممکن است کامپیوتر شخصی IBM را به دوستش توصیه کند چون خود او آن را خریده و از آن راضی است. منابع اطلاعاتی کنترل نشده بازاریابی شامل تجربیات شخصی (آزمایش یا مشاهده یک کالای جدید)، منابع شخصی (خانواده، دوستان، آشنایان و یا همکاران)، و منابع عمومی مانند کتابخانه­ های دانشگاه ها و نظرات مصرف کنندگان ‌می‌باشد. از سوی دیگر، یک منبع اطلاعاتی کنترل شده بازاریابی روی کالای خاصی متمرکز شده است، چون از تبلیغاتی که توسط بازاریابان برای محصول انجام شده نشأت گرفته است. منابع اطلاعاتی کنترل شده بازاریابی شامل آگهی­های تبلیغاتی رسانه ­ها (مانند آگهی­های رادیویی و تلویزیونی و همچنین آگهی­های موجود در روزنامه­ها و مجلات)، پیشبرد فروش (مانند برگزاری نمایشگاه، اعطای جایزه و …) فروشندگان و همچنین بسته­بندی و برچسب روی محصولات ‌می‌باشد. مقدار زمانی که فرد صرف جمع ­آوری اطلاعات خارجی می­ نماید، وابسته به میزان ریسک­پذیری، معلومات، تجربیات پیشین و سطح رضایتی است که از مصرف کالا یا خدمت به دست ‌می‌آورد. معمولاً هر قدر خرید کالاها و خدمات، ریسک بیشتری به همراه داشته باشد، مصرف کنندگان بیشتر به جستجو و مشاهده مارک‌های گوناگون خواهند پرداخت. در عوض مصرف کنندگان معمولاً تلاش زیادی را برای یافتن بهترین مارک کالایی نظیر صابون، که ریسک زیادی به همراه ندارد، به خرج نمی­دهند. زیرا در صورتی که انتخاب اشتباهی نیز داشته باشند، هزینه صرف شده حداقل بوده و شخص در کوتاه مدت فرصت انتخاب دیگری را به دست خواهد آورد.

معلومات مصرف کننده ‌در مورد محصول یا خدمت نیز بر میزان جمع ­آوری اطلاعات خارجی تاثیر می­ گذارد. در صورتی که مصرف کننده راجع به خریدی که می­خواهد انجام دهد آگاهی و معلومات لازم را داشته باشد کمتر نیازمند جمع ­آوری اطلاعات اضافی ‌در مورد محصول خواهد بود. بعلاوه، مصرف کنندگان آگاه، بهتر و موثرتر می ­توانند به جمع ­آوری اطلاعات بپردازند. در نتیجه زمان کمتری را صرف این فرایند نمایند. عامل دیگری که تأثیر زیادی بر میزان جمع ­آوری اطلاعات خارجی دارد، اطمینان به توانایی تصمیم ­گیری خود است. شخص که به تصمیمات خود اعتماد و اطمینان دارد، نه تنها ‌در مورد کالاها اطلاعات ذخیره شده فراوانی در اختیار دارد، بلکه در تصمیمات درست احساس اعتماد به نفس نیز می­ نماید. افرادی که این اطمینان را ندارند، حتی زمانی که جزئیات زیادی ‌در مورد محصول در اختیار دارند، باز هم بر جمع ­آوری اطلاعات ادامه می­ دهند. مصرف کنندگانی که ‌در مورد خرید محصول خاصی تجربه دارند، در مقایسه با کسانی که چنین تجربه­ای را در اختیار ندارند، پذیرای ریسک کمتری هستند ‌بنابرین‏ زمان کمتری را صرف جمع ­آوری اطلاعات نموده و تعداد معدودی از کالاها را مدنظر قرار می­ دهند. سومین عامل تاثیرگذار بر جمع ­آوری اطلاعات خارجی، داشتن سابقه ذهنی ‌در مورد محصول است. مصرف کنندگانی که سابقه ذهنی مثبتی ‌در مورد یک محصول دارند، در اکثر مواقع به دنبال همان کالاهایی هستند که با تجربیات مثبت آن ها مرتبط است و سرانجام میزان جمع ­آوری اطلاعات. با مزایای کالا برای شخص، مستقیماً در ارتباط است. به همین دلیل مصرف کننده ­ای که منافع بیشتری از مصرف یک کالا دارد، زمان بیشتری را به جمع ­آوری اطلاعات ‌در مورد آن کالاهای خاص اختصاص می­دهد.

۳ و۴- ارزیابی گزینه­ ها و خرید:

به نظر می‌رسد که استدلال به حفظ حریم خصوصی والدین، ‌در مورد حفظ حریم خصوصی و زندگی خصوصی کودکان نیز صادق باشد. در واقع حق شناخت اصل و نسب، یک بخش ضروری از احترام به زندگی خصوصی است و دادگاه اروپایی حقوق بشر مستقیماً از ماده ۸ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر استنباط کرده که اعلام می‌دارد:

۱ – هر کس نسبت به زندگی خصوصی و خانوادگی و خانه و مکاتباتش حق احترام دارد .

۲ – مقامات دولتی حق دخالت در این حقوق را ندارند، مگر به موجب قانون و به شرط این که در یک جامعه ی دموکراتیک در جهت منافع امنیت ملی، امنیت عمومی یا رفاه اقتصادی کشور، برای پیشگیری ار اختلال یا ارتکاب جرم، برای حفاظت از سلامت و یا اخلاق و یا برای حفاظت از حقوق و آزادی های دیگران ضروری باشد.

به نظر می‌رسد که، بتوان شناخت هویت و اصل و نسب را یکی از موضوعات مربوط به زندگی خصوصی کودک دانست و به او این حق را داد که بتواند ‌در مورد اصل و نسب خودش تحقیق نماید. در دو پرونده، دادگاه اروپایی حقوق بشر، بر اساس ماده ی ۸ کنوانسیون ارپایی حقوق بشر، حق شناخت پدر و مادر واقعی و ژنتیکی کودک را مورد شناسایی قرار داد.در پرونده ی Gaskin V United Kingdom، حق کودک برای شناسایی پدر خود از طریق آزمایش DNA، و در پرونده ی Mikulic V Croatia و Ebru v Turkey حق یک فرد بزرگسال برای به دست آوردن نمونه برداری DNA شخص مرده از طریق کالبد شناسی و معاینه ی پدر مورد ادعا او.( Samantha .besson.op.cit.p4 )در پرونده ی Rose v Secretary of State for Health استدلال شده است که حقوق متقاضیانی(بر اساس مواد ۸ و ۱۴ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر) که از طریق اهدای مواد ژنتیکی به دنیا آمدند، نقض شده است. دولت ها موظفند اطلاعات خاصی را جمع‌ آوری نمایند و آن ها را در اختیار کودکان ناشی از تلقیح مصنوعی قرار دهند، از جمله اطلاعات مربوط به فرزندخواندگی محرمانه. دادگاه اروپایی حقوق بشر، این چنین رأی‌ داد که ماده ی ۸ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، ‌در مورد کودکان ناشی از باروری مصنوعی قابل اعمال می‌باشد. دادگاه با اشاره به دو تصمیم بالا ‌به این نتیجه رسید که، احترام به زندگی خصوصی و خانوادگی شامل تعهدات مثبت دولت و همچنین محافظت از فرد در مقابل دخالت های خودسرانه مقامات دولتی می‌باشد و این مستلزم این است که هر کس بتواند جزییات هویت فردی از جمله اصل و نسب خود را بداند. همچنین هویت اجتماعی و فیزیکی و تمامیت روانی خود را بشناسد.( Rights-based child law.2006.p109

یکی از جنبه‌های مختلف از حقوق بشر، در اصول اسلامی، مسئولیت نسبت به نسل های آینده است. با توجه به مسایلی مثل در نظر گرفتن حقوق کودک، دانشمندان حقوق اسلامی این اعتراض را دارند که، اخلاق فردی و ایدئولوژی لیبرال در این زمینه توسعه یافته است. در مقابل، حقوق اسلام تأکید بیشتری بر روی حقوق جمعی دارد.( Ishague.op.cit.p6)در یک رویکرد والدین محور، که به دنبال رفع نیاز زوجین نابارور می‌باشد، به آینده ی نسل های آینده توجهی نمی شود و تولید نسل را فقط یک امر شخصی می‌داند و مربوط به حق والدین. ولی می بایست به منافع و خواسته های نسل آینده نیز توجه نمود، از جمله توجه به رعایت نام خانوادگی والدین ژنتیکی کودک.

فصل سوم:

بررسی آثار رویکردهای مربوط به حق هویت خانوادگی کودک

به رغم به رسمیت شناختن ملی و بین‌المللی حق شناخت اصل نسب، ناهماهنگی و نا برابری مهمی در اجرای این حق، بین رژیم حقوقی بین‌المللی و رژیم اجرای ملی این حق وجود دارد. این تفاوت و نابرابری در طول سال های اخیر مورد بحث واقع شده، بیشتر تمرکز، در تقابل و تضاد بین هویت اجتماعی و بیولوژیکی است. نتیجه این استدلالات و آزمایشات، معمولا تقابل صریح بین کسانی که منافع کودک را در اولویت می دانند و عده ای که در زمینه‌های فمینیستی و اجتماعی و فرهنگی کار می‌کنند و منافع مادر و یا شخص ثالث را در نظر می گیرند است. در سال‌های طولانی قبل، بی مورد و نا حق منافع مادر و دیگر منافع اجتماعی بالا ترین اهمیت را داشته است (منافع مادر و منافع اجتماعی در اولویت بود). besson.p139))

در فصل دوم، به بیان رویکردها ی موجود در زمینه ی اهدای جنین و گامت پرداختیم و قصد خواهیم داشت که در این فصل به شناخت آثار مربوط ‌به این دیدگاه ها بپردازیم. مسلماً باید ببینیم که رویکردهای موجود، چه آثاری را بر جای خواهند گذاشت، تا بهتر بتوانیم ‌در مورد انتخاب یک رویکرد مناسب تصمیم بگیریم. منتها قبل از بررسی آثار و وضع حقوقی اهدای جنین و گامت، می بایست جایگاه حقوقی کودکان ناشی از باروری مصنوعی را بررسی کرد. این نکته را باید در نظر داشت که، در تجویز یا رد تلقیح مصنوعی، بررسی آثار حقوقی این موضوع تأثیر زیادی خواهد داشت. به طوری که اگر نتوان مشکلات حقوقی ناشی از این موضوع را حل و فصل نمود قطعاً نمی توان حکم به تجویز تلقیح مصنوعی داد.

۳-۱٫تعیین جایگاه حقوقی کودکان ناشی از باروری مصنوعی

اگر با تلقیح اسپرم مرد با تخمک همسرش(اعم از داخل و خارج رحم) کودک متولد گردد، طفل فرزند قانونی صاحب نطفه(شوهر) خواهد بود و تمام آثار نسب صحیح بین‏ آن‏ها جاری است؛ خواه عمل تلقیح به وسیله شوهر انجام گرفته باشد، یا به وسیله ی شخص اجنبی و نیز اعم از این‏که زوجین از این عمل مطلع باشند یا هر دو و یا یکی از آن‏ها از انجام عمل تلقیح بی‏اطلاع باشد، زیرا چنان‏که گذشت، شارع در اعتبار رابطه‏ نسبی، تکون طبیعی نطفه ی کودک را مد نظر قرار داده است ؛ به‏ طوری که طفل را فرزند صاحب نطفه می‏داند و میان او و طرفین نطفه، رابطه ی نسبی برقرار می‏ نماید؛ خواه نطفه از طریق طبیعی به رحم منتقل شده باشد یا به وسیله ی آلات و وسایل‏ مصنوعی. ‌بنابرین‏، فرزند حاصل از تلقیح اسپرم مرد به رحم همسرش، به لحاظ نسب‏ ملحق به آن‏ها خواهد بود. لذا به حق هویت خانوادگی کودک و سایر حقوق مترتب بر آن، آسیبی نمی رسد.

اگر از اسپرم اهدایی (با منشأ مجهول یا معلوم )، برای تولید مثل استفاده شود، پیش روی کودک سه شخص وجود دارد که می‌توانند با او نوعی پیوستگی حقوقی داشته باشند، یعنی اهدا کننده ی اسپرم (پدر بیولوژیکی)، شوهر زن دریافت کننده ی اسپرم و زن(مادر).

۳-۱-۱٫ پدر بیولوژیک

مهم ترین پرسش در این بخش آن است که، آیا فرزند حاصل از تلقیح مصنوعی با دهنده ی اسپرم، ارتباط و نسب خویشاوندی پدری_ فرزندی دارد که در این مورد سه نظر مطرح شده است که مورد بررسی قرار می‌گیرد:

۳-۱-۱-۱٫ عدم پیوستگی نسبی

برای اثبات این مطلب به دو دلیل استناد شده است:

نخست عدم وجود فراش است، که برخی از فقها بر این عقیده هستند که کودک از نظر نسبی به دهنده ی اسپرم ملحق نمی شود، زیرا چنین کودکی در «فراش» او به دنیا نیامده است.

رویه قضایی که در واقع بخشی از حقوق حاکم بر کشور ما را تشکیل می‌دهد و به نوعی زاییده فکر و عمل قضات بوده و موجد الزام معنوی است. بدون اشاره به استدلال بالا، با تعین ضابطه ای کلی و روشن از همین نظر پیروی نموده که به نمونه ای از آرای صادره در این زمینه اشاره می شود:

1. 1. « اگر کسی در حین چیدن میوه از درخت (به منظور سرقت ) دستگیر شود، این مقدار عمل انجام شده، سرقت محسوب نمی شود، بلکه شروع به سرقت خواهد بود.»

1. 1. « اگر عمل متهم فقط بردن اثاثیه اطاق به حیاط خانه باشد، عمل شروع به سرقت به شمار می رود.»

1. 1. « اگر متهم به سرقت،وارد منزل شده و قالیچه و کت صاحبخانه را برداشته و در آن موقع صاحبخانه پیدا شده و متهم در حالی که کت مسروقه را پوشیده ، قالیچه را جا گذاشته و فرار کند و در کوچه دستگیر شود ، در این صورت عمل او نسبت به قالیچه ، شروع به سرقت و نسبت به کت، سرقت کامل خواهد بود.»

1. 1. « ‌در مورد سرقت از مغازه (ج) از این جهت که به موجب مقررات ماده ۲۶۷ ق.م.ا جدید (۱۹۷ ق.م.ا قدیم مصوب سال ۱۳۷۰) سرقت عبارت است از « ربودن مال متعلق به غیر» و ربودن که از عناصر اصلی سرقت است با اثبات ید سرقت بر مال مسروقه و به تصرف در آوردن آن محقق می شود و در ما نحن فیه که گونی محتوی اشیای جمع‌ آوری شده با مشاهده مامورین رها و شخص مورد نظر متواری گردیده و وضعیت اشاره شده تحقق نیافته و با این ترتیب اقدام به جمع‌ آوری اموال و رها کردن آن ها در حد شروع به سرقت می‌باشد و تحمیل کیفر پیش‌بینی شده در ماده ماده ۲۰۳ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۰ ( ماده ۲۷۶ ق.م.ا جدید ) که به استناد آن و از باب تجرّی و اخلال در نظم به پنج سال حبس صادر گردیده متفرغ به وقوع سرقت است که به کیفیت مرقوم واقع نشده است.»^[۱۱۴]

1. اگر متهمی وارد منزل شده و مشغول جمع‌ آوری اثاثیه آن بوده و در این اثناء بواسطه بیدار شدن صاحب خانه و هیاهو نتواند منظورش را انجام دهد، این اندازه از عمل عرفا سرقت محسوب نمی شود ، بلکه شروع به سرقت است.»^[۱۱۵]

از توجه به آرای فوق بر می‌آید که مرتکب نسبت به مال موضوع سرقت وضع ید پیدا کرده، لیکن موفق نشده آن را از حیازت مالک خارج نماید. لذا چون تنها یکی از اجزاء ربایش موجود بوده است عمل مشمول سرقت نبوده ، بلکه عنوان شروع به سرقت را به خود گرفته است. لازم به ذکر است آرای پیش گفته صرفا از این جهت مورد استناد قرار گرفته تا مفهوم مادی ربایش و تفکیک دو جزء آن (وضع ید و خارج کردن مال از تصرف مالک) و تاثیر این دو در تمیز و تشخیص جرم سرقت تام از شروع به سرقت در حقوق ایران نشان داده شود. زیرا آرای مذکور با توجه به مقررات شرع به جرم موضوع قانون مجازات عمومی سابق و هم چنین ماده ۱۰۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۲ ( که در حال حاضر بلاموضوع است) صادر شده و بدیهی است با توجه به تغییر ساختاری مقررات حاکم مربوط این آرای با هیچ یک از شروع به سرقت های مندرج در قانون مجازات اسلامی (موضوع مواد ۶۵۱ الی ۶۵۴ ) انطباق ندارد. باید توجه داشت که تشخیص شروع به سرقت از سرقت تام از حیث ارتکاب عمل مثبت مادی همیشه به سادگی مورد اشاره در آرای دیوان عالی کشور نیست. نویسنده الموسوعه الجنائیه در این مورد چنین می نویسد: « استاد احمد بک امین (حقوقدان مصری ) معتقد است که سرقت با عدم خروج سارق و مال از مکان در آن بوده نیز کامل می شود، مثل اینکه خدمتکار یا مهمان مال متعلق به صاحب خانه را سرقت نموده و آن را در اطاق اختصاصی خود یا در کمد یا چمدانش قرار دهد. در این صورت علی‌رغم استمرار وجود مال در نزد مالکش، سارق مرتکب سرقت تام شده است. پس معیار در کامل بودن سرقت، خروج مال توسط سارق از منزل نیست بلکه استیلا سارق بر مال به نحوی که آن را در قبض وی و جزء اموالش قرار دهد سرقت کامل می شود.»^[۱۱۶]

در این خصوص قانون مجازات اسلامی حکم قضیه را روشن نکرده است. تنها در بند ماده ۶۵۶ قانون مذبور اشاره ای ‌به این مورد دارد و می‌گوید: هرگاه سارق مستخدم بوده و مال مخدوم خود را دزدیده یا مال دیگری را در منزل مخدوم خود یا منزل دیگری که به اتفاق مخدوم به آن جا رفته یا شاگرد یا کارگر بوده و یا در محلی که معمولا محل کار بوده ، از قبیل خانه، دکان، کارگاه، کارخانه و انبار سرقت نموده باشد. مورد از موارد کیفیات مشدده بوده و سارق به حبس از شش ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌گردد.^[۱۱۷]

به نظر می‌رسد، آن چه که باید برای تشخیص سرقت تام در نظر گرفته شود اخراج مال از استیلاء صاحب آن است نه نقل مال است، از منزل یا مغازه یا محلی که مال از آن جا برداشته شده و این امر جنبه موضوعی داشته و تشخیص آن بر عهده دادرس دادگاه است. البته باید گفت در محل هایی که هیچ گونه کنترل و نظارت و بازرسی هنگام خروج مال صورت نمی گیرد مثل پیشخوان بانک یا در برداشتن از محل های مشابه آن با قرار گرفتن مال در جیب یا کیف سارق، سرقت کامل می شود اما در مواردی که خروج مال کنترل می شود، خروج مال از حیازت وقتی کامل می شود که مرتکب بتواند با مال از چنگ بازرسان و مأموران کنترل رهایی یابد. والا در مرحله شروع به جرم خواهد بود.^[۱۱۸]

ب) شرایط و اوضاع احوال لازم برای تحقیق جرم از نظر قانون

در راستای تکمیل عنصر مادی شروع به جرم سرقت است. از یک سو مال موضوع جرم باید دارای یک سری خصوصیات بوده و از دیگر سو شروع به سرقت باید مقرون به کیفیات و شرایط زمانی، مکانی و وسیله ای خاص باشد. ‌به این بیان که شروع به سرقت تحقق نمی یابد مگر این که اولا ‌در مورد مالی واقع شود که قابل ربودن و قابل تصرف باشد. ‌بنابرین‏ شروع به سرقت ‌در مورد اموال غیر منقول و هم چنین اموالی که از نظر شرعی و قانونی ذاتا فاقد ارزش هستند مصداق ندارد. ثانیاً شرایط و اوضاع و احوال پیش‌بینی شده در موارد ۶۵۱ الی ۶۵۴ با عمل «وضع ید بر مال » همراه باشد. لذا در شروع به سرقت موضوع مادهُ ۶۵۱ ق.م.ا تمام پنج شرط باید محقق شود تا شروع به جرم مصداق پیدا کند و فقدان یکی از آن شروط، باعث عدم تحقق شروع به جرم خواهد شد. ‌در مورد شروع به جرم موضوع مادهُ ۶۵۲ ق.م.ا شروع سرقت باید مقرون به آزار یا به صورت مسلحانه باشد. مراد از آزار، هر نوع صدمه یا آسیبی است که سارق در جریان سرقت نسبت به شخص یا اشخاصی که در صحنه جرم حاضرند اعمال می‌کند.^[۱۱۹]