سازمان عبارت است از فرایندهای نظام یافته از روابط متقابل افراد برای دست یافتن به ‌هدف‌های‌ معین.


این تعریف از پنج عنصر تشکیل شده است:

سازمان همیشه از افراد تشکیل می شود .

این افراد به طریقی با یکدیگر ارتباط دارند و بین آن ها روابط متقابل برقرار است.

. این روابط متقابل را می توان نظام بخشید

کلیۀ افراد در سازمان دارای ‌هدف‌های‌ مشخصی هستند و بعضی از این هدفها در عملکرد آن ها اثر می‌گذارند. هر فرد انتظار دارد که از طریق همکاری در سازمان به ‌هدف‌های‌ شخصی خود نیز نایل شود.

این روابط متقابل همچنین نیل به ‌هدف‌های‌ مشترک سازمان را میسر می‌کند و اعضای سازمان‌ها برای دست یافتن به ‌هدف‌های‌ فردی، حصول ‌هدف‌های‌ مشترک سازمانی را دنبال می‌کنند. با توجه به تعریف فوق، سازمان چیزی جز روابط متقابل بین افراد نیست و ساختار سازمانی این روابط متقابل را که شامل تعیین نقش‌ها، روابط بین افراد، فعالیت‌ها، سلسله مراتب هدفها و سایر ویژگی‌های سازمان است، منعکس می کند.

سازمان تشکیل شده است از گروهی از افراد با طرز فکرهای مختلف که برای رسیدن به اهداف مشخص و معین دور هم جمع شده اند و برای رسیدن به آن اهداف با هم همکاری می‌کنند.

سازمان عبارت است از گروهی متشکل از دو یا چند تن که در محیطی با ساختار منظم و از پبش تعیین شده برای نیل به اهداف گروهی بایکدیگر همکاری می‌کنند.(۱۹۹۳_ Bovee.courtland L. & Thill,John V. & Wood,Marian Burk & )Dovel,eorge

با توجه به تنوع کارکرد سازمان می توان برای سازمان تعریف زیر را آورد:

یک سازمان عبارت است از:(الف)یک موجود اجتماعی است.(ب)دارای هدف می‌باشد.(پ)دااری یک سیستم و ساختار معینی است.(ت)دارای مرز روشن و مشخص است. ( جهرمی˛۱۳۸۲˛۹۵)

سازمان عبارت است از یک نهاد اجتماعی که مبتنی بر هدف می‌باشد,ساختار آن به صورتی اگاهانه طرح ریزی شده است,دارای سیستم های فعال و همامنگ است و سانجام با محیط خارجی ارتباط دارد.در سازمان رکن اصلی این نیست که مجموعه ای از سیاست ها و رویه ها ارائه گردد بلکه سازمان از افراد و رابطه ای که با یکدیگر دارند تشکیل می شود.(ال دفت˛۱۳۸۸˛۱۹).

۲-۱-۲) انواع سازمان ها:

سازمان‌ها با توجه به اهداف اولیه آن ها به۲ نوع تقسیم می‌شوند:

۱٫سازمان‌های انتفاعی و غیر انتفاعی:سازمان‌های انتفاعی سازمان‌هایی هستند که هدفشان از تشکیل کسب سود است.بیشتر مؤسسه‌ های تجاری جزو این دسته از سازمان‌ها محسوب می‌شوند. سازمان‌های غیر انتفاعی بر عکس سازمان‌های انتفاعی با هدفی غیر از کسب سود تشکیل می‌شوند. معمولا با اهدافی اجتماعی,فرهنگی,مذهبی,سیاسی تشکیل می‌شوند مانند مؤسسه‌ های خیریه.

۲٫سازمان‌های تولیدی و خدماتی:سازمان‌های تولیدی سازمان‌هایی هستند که از مواد اولیه و مواد خام خروجی ها و کالاهای ملموس و قابل لمس تولید می‌کنند مانند کمد .سازمان‌های خدماتی سازمان‌هایی هستند که خدمات ارائه می‌کنند و خروجی آن ها ملموس و غیرقابل لمس است.

سازمان‌ها از نظر مالکیت به ۲دسته دولتی و خصوصی تقسیم می‌شوند: سازمان‌های دولتی سازمان‌هایی هستند که دولت آنهارا اداره می‌کند اما سازمان‌های خصوصی سازمان‌های هستند که به وسیله افراد یا بخش غیردولتی اداره می‌شوند.

سازمان‌ها به دو نوع رسمی و غیر رسمی تقسیم می شود:

سازمان رسمی طبق قوانین و مقرارت خاصی تشکیل شود و روابط در آن به صورت خشک و رسمی بود طبق قوانین و مقررات وضع شده اما سازمان غیررسمی طبق قوانین و مقررات خاصی تشکیل نمی شود و روابط در آن خشک و رسمی نیست بلکه کارکنان در ان دارای روابط دوستانه و صمیمیت هستند.

سازمان رسمی در بردارنده قوانین و مقررات و ‌دستورالعمل ها و بخشنامه ها و آیینامه ها می‌باشد که از طریق مجاری قانونی در هر سازمان جاری می شود تا همه امور در چارچوب نظم و قانون صورت پذیرد.

این مجموعه قوانین خوب می‌باشند اما می باید فراموش نکنیم که نباید آنقدر به وضع قوانین مختلف بپردازیم که در اصطلاح سازمان را سردرگم و پیچیده کنیم.

سازمان غیر رسمی که به نام سازمان سایه هم مشهور می‌باشد ، در دل سازمان رسمی شکل می‌گیرد .این سازما ها به خاطر آن ایجاد می‌شوند که اصولاً سازمان رسمی نمی تواند برطرف کننده تمامی نیازهای کارکنان خود باشد ،‌بنابرین‏ کارکنان در سازمان‌ها به طرق مختلف(تیم فوتبال – گردش دسته جمعی – کوه نوردی – میهمانی های خانوادگی و … ) گردهم می‌آیند تا پوشش دهنده این نیازها باشد.

علما و دانشمندان کلاسیک معتقدند که با داشتن سازمان رسمی میتوان حداکثر کارائی را از کارگران به دست آورد و با لعکس علما نئوکلاسیک معتقدند که با برقراری روابط غیر رسمی میتوان باین هدف رسید.(پرهیزگار˛۱۳۷۷˛۱۲۰)

در سازمان رسمی اختیارات مقامات و روابط بین کارکنان بر حسب مقررات و قواعد وضع می شود.در سازمان رسمی مشاغل و پستهای سازمان تعریف می‌شوند و اختیارات و مسئولیت‌ها در هر شغل یا در هر مقام به صورت دقیق و مدون تشریح می‌گردد.به طور کلی سازمان غیررسمی از گروه ها و افرادی تشکیل می شود که در درون سازمان اداری یا سازمان رسمی دارای روابط شخصی و اجتماعی بین افراد هستند.این روابط از طرف مقامات سازمان به رسمیت شناخته نمی شوند.(جاسبی˛۶۷_۶۶)

نتیجه فرایند جمع شدن افراد به دور هم در یک سازمان رسمی˛به طور اجتناب ناپذیری منتهی به تشکیل گروه غیر رسمی خواهد شد.با پیوستن افراد به یکدیگر˛این گونه روابط توسعه یافته ادامه می‌یابد.مدیریت سازمان رسمی ق
ادر نخواهد بود در شکل گیری و نحوه پدید آمدن سازمان های غیر رسمی اعمال نظر کند.(قاسمی˛۱۳۹۰˛۳۹۴)

یکی از تفاوت‌های سازمان رسمی و غیر رسمی این است که سازمان رسمی˛یک سازمان عمومی و اداری است.در صورتی که سازمان غیر رسمی یک سازمان غیر رسمی خصوصی و غیر ارادی است.لذا سازمان رسمی طبق قانون مدون تشکیل می‌گردد و دارای اهداف از پیش تعیین شده است.اما وجود پیدایش سازمان غیر رسمی در جایی مطرح و مکتوب نیست.منبع در سازمان رسمی قانون˛اختیار و مسئولیت است و در سازمان غیر رسمی˛منبع قدرت در خود افراد نهفته است. در سازمان رسمی هر فرد که به استخدام سازمان در آید˛ موظف و مجبور است در محدوده قوانین و مقررات به انجام وظیفه بپردازد.در مقابل در سازمان غیر رسمی تبعیت داوطلبانه و ازاد است.(۳۲۹_۱۹۸۵_ Keith Davis)

اهمیت سازمان غیر رسمی آنقدر زیاد است که فرد لوتانز جدا کردن سازمان رسمی را از غیر رسمی اشتباه بزرگی مد داند.(۳۷۳_۱۹۸۵_ Fred Iutans).



۲-۱-۳) شکل سازمان:

چارچوبی به وسیله هنری مینزبرگ ارائه شده است که بر ان اساس هر سازمان از ۵بخش تشکیل می شود.(۲۱۵_۹۷_ Henry mintzberg_1981)

در رأس سازمان مدریت ارشد قرار می‌گیرد.در بخش میانی سازمان مدیریت میانی جای دارد.بخش هسته فنی شامل تشکیا شده است از افرادی که کارهای اصلی ‌سازمانِ بر عهده آن ها است.بخش گروه ستاد فنی شامل افرادی است که برنامه ریزی و کنتری هسته فنی را بر عهده دارد.بخش ستاد اداری شامل افرادی است که خدمات غیر مستقیم را رائه می‌دهند.

مشخصه و ویژگی اصلی فاینانس خودگردان واقعی، ماهیت عدم اتکا و یا اتکا محدود آن به حامیان متولیان، صاحبان سرمایه^[۳۲] پروژه است.به عبارت دیگر اصل زیربنایی و مشخصه فاینانس خودگردان آن است که تامین اعتبار صرفاً به اتکا دارایی و اموال پروژه و نقدینگی و عواید حاصل (فروش محصولات و یا عرضه خدمات) از پروژه و بدون اتکا به سرمایه‌گذاران پروژه انجام می‌گیرد معذلک باید توجه داشت که در عمل موارد بسیار محدودی فاینانس خودگردان بدون هیچ «اتکا» به سرمایه‌گذاران انجام می‌گیرد و میزان اتکا بستگی به شرایط و عوامل گوناگون نظیر توجیه‌پذیری اقتصادی و مالی پروژه اعتبار و تجزیه صاحبان پروژه، اعتبار و صلاحیت پیمانکاران، شرایط و نوع قرارداد، پیمانکاری، خریداران محصول پروژه داشته و به ویژه نوع و ماهیت محصولات، چشم‌انداز عرضه و تقاضای کالای مذکور و این که خریداران آن چه کسانی هستند و تحت چه شرایطی این محصول خریداری خواهد شد (طول دوره و شرایط قرارداد، مبانی قیمت و…) از اهمیت بالایی برخوردار است.‌به این ترتیب ملاحظه می‌شود که در حقیقت هر فاینانس خودگردان مشخصات خاص خود را داشته ساختارهای آن می‌بایست متناسب با شرایط و ویژگی‌های آن طراحی و تنظیم گردد.^[۳۳]

تا کنون ما از «پروژه» در کلیت و تعبیر عمومی آن استفاده کرده‌ایم معذلک در طرح‌های توسعه منابع هیدروکربوری هر یک از عناصر در زنجیره توسعه منابع مذکور از حفاری و استخراج گرفته تا ذخیره‌سازی (ساخت مخازن) فرآوری و انتقال به مصرف کنندگان نهایی می‌تواند جهت تامین منابع مالی از طریق فاینانس خودگردان مناسب باشد.

طی سی سال گذشته گرایش به سوی اجرای پروژه های هیدروکربنی بزرگ روند رو به گسترشی را در بسیاری از کشورهای موسوم به «اقتصادهای نوظهور»^[۳۴] داشته است این پروژه ها معمولا توسط شرکت‌های چند ملیتی و تحت امتیازهای اعطایی توسط کشور میزبان و یا شرکت‌های دولتی وابسته اجرا می‌گردد.مزیت و سرشت واقعی «فاینانس خودگردان» از دیدگاه سرمایه‌گذار آن است که تامین اعتبار «خارج از ترازنامه» صورت می‌گیرد.در حالی که معمولا غول‌های نفتی چند ملیتی از تراز مالی قابل توجهی برخوردارند اما شرکا آن ها در فعالیت‌های توسعه منابع هیدروکربنی در کشورهای در حال توسعه ممکن است لزوماًً از چنین موقعیتی برخوردار نباشند.از همین جاست که جذابیت فاینانس خودگردان آشکار می‌شود.زیرا روش مذکور این امکان را فراهم می‌سازد که حتی سرمایه‌گذارانی با تراز مالی ضعیف نیز بدون نیاز و اتکا به تراز مالی خود و یا کشورشان به اعتبارات مالی دسترسی پیدا کنند.

‌بنابرین‏ جای شگفتی نیست که طی بیش از ۲۰ سال گذشته بسیاری از پروژه های توسعه منابع هیدروکربوری از قبیل پروژه های LNG در کشورهای اندونزی، مالزی، عمان و یا قطر و یا پروژه های پتروشیمیایی در چین، عربستان سعودی از طریق فاینانس خودگردان تامین اعتبار شده‌اند.

فاینانس خودگردان در حقیقت نوعی «حلقه حفاظ مالی» برای این پروژه ها محسوب می‌شود حفاظی که این پروژه ها را از سایر فعالیت‌های سرمایه‌گذاران از خطرات شکست پروژه ها مصون نگه می‌دارد به گونه‌ای که ساختار (حقوقی ـ قراردادی) پروژه ممکن است آنچنان طراحی گردد که درجه‌بندی اعتباری پروژه (۵) از درجه‌بندی اعتبار برخی از سهام‌داران پروژه و نیز کشور میزبان بالاتر بوده و این امر به کاهش هزینه های تامین اعتبار منجر می‌گردد.در واقع چنین موقعیتی در ارتباط با تامین اعتبار یکی از پروژه های LNG قطر فراهم شد که از طریق انتشار اوراق قرضه (BOND) انجام گرفت.

تامین منابع مالی از طریق فاینانس خودگردان همچنین کشورهای میزبان را قادر می‌سازد که بدون زیرپا گذاشتن تعهداتی که در قبال محدودیت‌های اعمال شده از طرف موسساتی نظیر بانک جهانی و صندوق بین‌المللی جهانی پول سپرده‌اند به منابع مالی قابل توجهی دسترسی پیدا کنند و به علاوه به شرکت‌های چند ملیتی امکان می‌دهد که با سهولت بیشتری به اهداف گسترش در سطح جهانی نائل آیند به گونه‌ای که کل منابع از این طریق تامین می‌کنند به مراتب بیشتر از منابعی است که قادرند مستقیماً و از طریق دریافت اعتبار به «اتکا» تراز مالی خود به دست آورند.

این امر به موازان دوره طولانی بازپرداخت اعتبارات که معمولا در فاینانس خودگردان عملی است، امکان دستیابی به منابع گسترده و نیز بازگشت سرمایه بالاتر را برای این شرکت‌های چند ملیتی فراهم می‌سازد.

۱ـ۵ـ۱۰ـ۱ ساختار فاینانس خودگردان

بدیهی است که فاینانس خودگردان اعتبار لازم برای اجرای پروژه ها را تامین می‌کند اما ساختار فاینانس خودگردان به مراتب پیچیده‌تر از این مفهوم کلی است به عبارت دیگر در فاینانس خودگردان مجموعه‌ای از ساختارهای قراردادی به گونه‌ای در یکدیگر تلفیق می‌شوند که اطمینان خاطر لازم را به اعتبار دهندگان ‌در مورد بازپرداخت اعتبارات فراهم می‌سازد.باید توجه داشت وقتی که وام دهندگان منابع اعتباری را در اختیار شرکت مجری پروژه قرار می‌دهند آنچه در اختیار دارند شامل وثایق دارایی‌های پروژه به علاوه مجموعه‌ای از اسناد قراردادی است.در واقع حصول اطمینان از این که مجموعه اسناد و مدارک مورد اشاره قابل اتکا و اطمینان بوده و بازپرداخت تعهدات را تضمین می‌کند به عهده مشاوران حقوقی اعتبار دهندگان است.

این حقوق قراردادی بستگی به ماهیت پروژه مدنظر دارد.به عنوان مثال در پروژه های توسعه صنایع بالادستی نفت و گاز تأیید بر قراردادهای مشارکت در محصول برنامه های اکتشاف و حفاری شامل تجهیزات خطوط لوله و قراردادهای فروش نفت خام، مایعات گازی و انتقال گاز است.^[۳۵]

در پروژه های LNG معمولا نگاه‌ها به قراردادهای تامین گاز و نیز قرارداد احداث تجهیزات واحد LNG و قرارداد فروش LNG معطوف است.

در قرارداد پروژه های تولید مواد پتروشیمیایی معمولا موضوع تامین خوراک، قرارداد اجرای پروژه و قرارداد فروش محصولات مدنظر قرار می‌گیرند.

ر: وقف از نظر شیعه

لازم به ذکر است که حنابله و شیعه جعفری در تعریف وقف تقربیا اتفاق نظر دارند . و در شیعه نیز گفته می شود که وقف عقدی است که ثمره آن حبس اصل و رها کردن منافع است .تسبیل منافع یعنی صرف کردن مال در جهتی که واقف تعیین ‌کرده‌است .غالبا فقهای شیعه تعاریف یکسانی از وقف ارائه داده‌اند که مدرک تمامی آن ها در تعریف وقف حدیثی از رسول اکرم (ص)است که در آن وقف را “بازداشت اصل و رها کردن فایده ” توصیف نموده است .و عمده ی اختلافات در تعریف وقف در بین فقهای شیعه در تعاریف ناشی از بند دوم است .و عده ای از فقهای شیعه به جای رها کردن از جاری کردن استفاده نموده اند .(نجفی ,۱۳۹۷ ه ق ,ص۲)

از سایر تعاریف می توان ‌به این مورد اشاره کرد که وقف عقدی است که ثمره آن حبس اصل و تسبیل منافع است (تسبیل منافع یعنی صرف کردن مال در جهتی که واقف تعیین ‌کرده‌است) (محقق حلی , ۱۴۰۸ , ص۳۴۳ )

از فقهای معاصر، استاد ابوزهره مصری می‌نویسد:
” وقف یعنی ممنوع‌التصرف شدن مالک از عینی که دارای انتفاع مستمر است و صرف آن منافع در جهات خیریه”( بندرچی , ۱۳۹۱ , ص۱۲) تعاریف فقهای شیعه معمولاً یک سان و مشابه است: «الوقف عقد ثمرته تحبیس الاصل و اطلاق المنفعه» (محقق حلی،۱۴۰۸ ق: ۴۲۲) یا «تحبیس العین و تسبیل المنفعه» (موسوی الخمینی، ۱۴۰۸ق: ۵۱۱) (شیخ طوسی، بی تا: ۲۸۶) یا برخی دیگر (علامه حلی، بی تا: ۷) (شهابی، ۱۳۷۱: ۷۸) فرموده اند: «الوقف: عقد یفید تحبیس الاصل و اطلاق المنفعه» یا «التحبیس الاصل و تسبیل الثمره» (خویی، ۱۴۱۰ق: ۵۱۱). و «حقیقه الوقف تحبیس الاصل و تسبیل المنفعه اوالثمره”».
مفهوم این عبارات آن است که مالک عین مال خود را در راه خیر اختصاص دهد تا از منافع حاصله از آن عین مستمراً برای نیت واقف استفاده گردد

گفتار دوم : ارکان وقف و پیشینه تاریخی آن

بند الف : پیشینه تاریخی وقف

الف : قبل از اسلام

اقوام آریایی خصوصاً ایرانیان از زمان‌های باستان به پیروی از آئین و کیش خود به کار نیک و دستگیری از بینوایان توجه داشتند و دارای نذورات و موقوفاتی برای نگهداری آتشکده های خود بوده اند .باید دانست که در ایران باستان کارهای خیری که امروزه از آن به نام وقف یاد می شود مسلماً وجود داشته منتها به سه صورت انجام می گرفته که هنوز بین زرتشتیان رواج دارد :

۱: اشوداد : این کلمه را می توان بخشیدن در راه دین یا بخشش در راه خدا معنی کرد و مال مورد بخشش ممکن است ملک ,جامه ,خوراکی و غیره باشد .

۲: نیاز : وسایل و لوازم معبد و پرستشگاه ها را خریدن و در اختیار آن ها گذاشتن

۳: گهنبار : این کلمه نیز عبارت است از جشن های شش گانه و هر مرتبه پنج روز در این جشن ها پس از انجام دادن مراسم دینی ,خوردنی و آشامیدنی بین نیازمندان تقسیم می شود و در ضمن نام در گذشتگان را نیز ذکر می نمایند .و به طور کلی می توان اینگونه استنتاج کرد که موقوفات در ایران باستان صرفا متعلق به معابد و پرستشگاه ها و در جهت دینی و مذهبی بودند و مصرف دیگری نداشتند .از میزان بهره مراکز عمومی از وقف قبل از اسلام آگاهی نداریم و در باب موقوفات مخصوص هم منابع تاریخی موجود تا پایان سده سوم هجری چیزی را بیان نمی کند .مسئله ای که هست این است که دلیل این سکوت چیست ؟ در خلال این دوره های نابسامان که حقوق و امنیت فردی اعتباری نداشت ,ثروتمندان وقف املاک خود را بر اماکن خیریه عمومی تنها راه نگهداری آن از تعدی حکومت یافته بودند و پاداش الهی را با سپاس مردم به خاطر شرکت در امور مردمی و خیریه برای خود کسب می نمودند .(لطف عطاء ,۱۳۸۵,ص۱۳۳)

ب: بعد از اسلام

اوقاف که احباس هم نامیده می شود در دوره بعد از ظهور اسلام نیز با توجه به تعالیم نوع دوستانه ای که در دین الهی آمده است با شکلی گسترده و فراگیر شیوع یافته و اختصاص آن به معابد و پرستشگاه ها نبود بلکه در راه تعلیمات و زدودن فقر نیز به کار گرفته شد و نقش اجتماعی و فرهنگی گسترش یافته ای را در حیات مسلمانان ایفا نمود .طبق مدارک تاریخی نخستین وقف در اسلام توسط رسول اکرم انجام شد و ایشان ‌باغ‌هایی که به حضرت هبه شده بود وقف نمودند .به طور کلی در دوران بعد از اسلام هر وقت امنیت و آرامش نسبی پدیدار می شد زمامداران و وزرا و مردم ثروتمند انسان دوست دست به فعالیت های عام المنفعه می زدند و یا مبادرت به وقف املاک خود می نمودند .در صدر اسلام تعداد موقوفات بسیار نموده ,ولی ‌به‌تدریج‌ با فتوحات مسلمین و گسترش سرزمین های اسلامی و یا بهبود وضع مسلمانان از نظر مالی ,به همان میزان موقوفات آن ها هم از جهت کمی و کیفی گسترش پیدا کرد .در زمان حکومت عباسیان تقربیا در کشورهای اسلامی آن روز از راه موقوفات و صدقات مقداری از منابع عامه تامین می شد .(جناتی ,۱۳۷۸,ص۳۶)

ج : در سایر مذاهب و کشورهای مختلف

سنت وقف ویژه کشورهای اسلامی و شرقی نیست ,اما تاثیر مستقیم شرق و آئین اسلام را بر جوامع اروپایی در پیرایش تفکرات و نهادهای خیرخواهانه را نمی توان دست کم گرفت و نادیده انگاشت تا جایی که بسیاری از متفکران غربی ناگزیر از اعتراف و اذعان ‌به این تاثیر شگرف بوده اند به طوری که خود ویل دورانت می‌گوید : شاید بتوانیم به شرق کمک کنیم تا به فقر و خرافات فایق آمد و شرق بتواند ما را به فروتنی در فلسفه و به ظرافت در هنر برساند ؛شرق غرب و غرب شرق است و این دو با یکدیگر تلاقی خواهمند کرد .(دورانت ,۱۳۷۰,ص ۵۷۱ )تحقیقات و بررسی های محقق در اخبار و آمارها نشان داد که کشوری نظیر ترکیه از اوقاف جهت تبلیغ سیاست فرهنگی حاکم بهره برداری می‌کند .در کشورهای اروپایی نیز وقف به معنایی مه در قوانین ما وجود دارد به چشم نمی خورد ولی فکر ایجاد سازمانی که دارایی آن به ‌هدف‌های‌ خیر و عام المنفعه اختصاص یابد از دیرباز وجود داشته و هم اکنون نیز بنیادهای خیریه در اغلب کشورها ؛سهم بزرگی در امور اجتماعی و سیاسی و اقتصادی بر عهده دارند ,مانند بنیاد نوبل در سوئد و فورد و راکفلر در آمریکا .

بندب : ارکان وقف

الف : صیغه وقف

از ظاهر کلمات علما این نکته اجماعا بر می‌آید که باید وقف ,صیغه خوانده شود و وقف بدون صیغه صحیح نیست .(یزدی ,۱۴۲۳ ه ق ,ص۲۸۰)

الفاظی که در عقد وقف می توان آورد ,سه گونه اند :

۱ : الفاظی که اجماعا صریح در وقف هستند به طوری که بدون قرینه بر وقف دلالت می‌کند .

۲ :الفاظی که اجماعا متوقف بر قرینه اند .

۳ : الفاظی که اختلاف است که صریح در وقفند یا نه .(بحرانی ,۱۳۶۳ ,ص۱۲۵)

متاخرین از علما فرموده اند : هر جمله ای که بر معنای وقف دلالت کند ,اگر چه این دلالت با ضمیمه کردن قرائن باشد ,در تحقق وقف کافی است ؛ چنان که در سایر عقود چنین است ,زیرا بر شرط بودن لفظی مخصوص دلیلی نداریم .نیز عربی بودن صیغه یا ماضی بودن آن هم لازم نیست ,بلکه جمله اسمیه کفایت می‌کند ؛مثل این که کسی بگوید : ” این مال وقف است ” (یزدی ,۱۴۲۳ ه ق ,ص۲۸۰)

ب : موقوف

حوزه اخلاق محیط زیست به رابطه اخلاقی بین نوع بشر با طبیعت اطراف خود ناظر است.

اگر چه بسیاری از فلاسفه در طول تاریخ ‌به این موضوع اشاره کرده‌ا‌ند، اما توجه و تدقیق جدی در این مقوله به عنوان یک بحث مجزا در دهه ۱۹۷۰ در جهان آغاز شد!

پیدایش این مقوله بدون شک به واسطه آگاهی بشر از تأثیرات فناوری، صنعت، توسعه اقتصادی و رشد جمعیت بر روی محیط زیست در دهه ۱۹۶۰ بود.

البته آلودگی و نابودی منابع طبیعی را نمی‌توان تنها نگرانی‌های زیست محیطی از آن زمان تا کنون دانست.

کاهش مدام تنوع گیاه و جانوری، نابودی بیابان‌ها، افول اکوسیستم‌های و تغییرات آب و هوا همه و همه دست به دست هم داده که این مسأله در سالیان اخیر به طرزی فزاینده گسترش یافته است.

در این شرایط اخلاق زیست محیطی ایجاب می‌کند که ما نیز تعهدات اخلاقی خود را در جهت رویارویی با این نگرانی‌ها تنظیم و شاخک‌های حسی وجدانمان را بدین سمت و سو حساس کنیم. در واقع دو سؤال اساسی که اخلاق زیست محیطی باید به آن پاسخ گوید عبارتند از:

۱) به منظور احترام به محیط زیست چه وظایفی برعهده آحاد نوع بشر است، و ۲)چرا؟!!

سؤال دوم باید ابتدا پاسخ داده شود.

برای این که دریابیم چه وظایفی در قبال محیط زیست داریم در ابتدا باید بفهمیم که چرا مشکلات زیست محیطی وجود دارند. برای مثال، آیا ما الزاماتی برای برخورد با مسایل زیست محیطی بشر امروز داریم؟ برای زندگی بشر در آینده داریم؟

شکی نیست که چگونگی رفتار ما با محیط زیست بیش از آنکه بر زندگی امروز انسان تأثیر‌گذارد، روی زندگی آیندگان تأثیر خواهد گذاشت.

در واقع ما میراث دار طبیعت و منابعی ارزشمند از نیاکان خود بوده ایم که سده‌ها و هزاره‌ها در آن زیسته و با کمترین صدمه ممکن در سالیان گذشته تحویل نسل ما و نسل قبل از ما داده‌اند و آنچه اتفاق افتاده و ضرباتی که بر محیط زیست وارد شده بیشتر در همین یکی دو نسل اخیر بوده است.

این مسأله بسیار مهم مورد توجه گروهی از اندیشمندان محیط زیست قرار گرفته و باعث شده نظریه تازه‌ای را مطرح سازند و آن اخلاق زیست محیطی حال نگر و آینده نگر است.

البته در این شیوه نگاه نیز با افکار مخالفی روبرو هستیم؛ بدین معنی که گروهی که معتقد به عمل و عکس العمل در وظایف اجتماعی هستند برآنند که کار برای نسل‌های آینده نمی‌تواند درست و منطقی باشد !!

چرا که هر کاری باید متقابلاً پاسخ داده شود و چون نسل‌های گذشته ما هم برای امروز ما کاری نکرده‌اند، آن ها استنتاج می‌کنند که اگر ما وظایف زیست محیطی امروزین و مشکل گشایی کنونی خود را به کمال و درستی انجام دهیم، نتیجه مثبت خود را برای نسل‌های آینده خواهد داشت.

عمده‌ترین مسائل اخلاق محیط زیست حول دو محور بحث می‌شوند:‌

محور اول این که با تفکیک ارزش ذاتی از ابزاری چه نوع ارزشی را برای محیط زیست قایل شویم؟

در محور دوم از نحوه اندیشیدن آدمی‌در خصوص رابطه‌اش با محیط زیست بحث می‌شود.

اول این که با تفکیک ارزش ذاتی از ابزاری چه نوع ارزشی را برای محیط زیست قائل شویم؟

یک چیز در صورتی ذاتاً خوب است که فی نفسه ارزشمند باشد و در صورتی به لحاظ ابزاری خوب است که گرچه لزوماً از خوبی فی نفسه برخوردار نیست، ولی به خوبی می‌ انجامد. مثلاً قطع عضو بدن هیچ خوبی ذاتی ندارد، اما ممکن است به سلامتی و تندرستی بدن بینجامد.

کسانی که ارزش محیط زیست را ذاتی می‌دانند، بر این باورند که باید به دنبال تأسیس اصول اخلاقی جدیدی جدای از مکتب‌های رایج اخلاق سنتی بود.

از نظر این گروه اصول اخلاقی سنتی به شدت انسان محور بوده و منافع محیط زیست را فدای منافع انسانی می‌کند.

در محور دوم از نحوه اندیشیدن آدمی‌در خصوص رابطه‌اش با محیط زیست بحث می‌شود.

آیا رابطه آدمی‌با طبیعت باید مانند رابطه شاگرد با استاد تنظیم شود که در این صورت باید با پیروی از طبیعت روش درست رفتار کردن را از خود طبیعت بیاموزیم؟‌ یا این که آدمی‌نیز باید خود را جزیی از طبیعت و ته تافته جدا بافته از آن بداند.

در این صورت نباید خود را برتر از طبیعت بداند و به بهره کشی از آن رو آورد.

در اسلام نیز به ارتباط درست انسان با محیط زیست تأکید بسیاری شده است:

زمین میراث صالحان و انسان مامور عمران اوست.

در اخلاق اسلامی‌نیز دستورات و توصیه های فراوانی در حفاظت از محیط زیست و بهسازی آن آمده است.

منع از اسراف و بهره‌برداری درست از منابع طبیعی، اجازه استفاده از زمین به شرط احیاء، منع از قطع درختان میوه دار و منع از استفاده مواد سمی‌و ‌آلوده کننده محیط زیست حتی در جنگ با کفار، نمونه ¬هایی از آن است.

ب. نگاه انسان غیرمعتقد

یدگاههای متداول در زمینه وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه بر محیط زیست تا کنون عوامل مختلفی را به بحث و مذاکره‌گذارده است. فقرا با درماندگی خود به منابع محیط به هر شکل ممکن دست دراز می‌کنند و ثروتمندان با بهره‌گیری از قدرت بیشتر، زیاده طلبی افراطی و در دست داشتن توان بیشتر به ویرانی محیط کمک می‌کنند.

فقرا چگونه به تخریب محیط دامن می‌زنند؟

در شرایط فقر بهره‌گیری از محیط زیست برای بقا به هر قیمت توسط افراد جامعه توجیه‌پذیر به نظر می‌رسد. فقرا محیط زیست خود را تخریب می‌کنند و ‌به این وسیله به فقر خود نیز در طی زمان دامن می‌زنند، به عبارتی میتوان دید که چرخه و دور باطلی راه می‌افتد که فقر بیشتر این جوامع باعث تخریب بیشتر محیطشان می‌شود و این محیط تخریب شده باز هم به فقر بیشتر کمک می‌کند..

خانواری که در شرایط فقر شدید به سرمی‌برد فکر کردن او به ادامه حیاط محیط زیست و استفاده پایدار از منابع دشوار است، به شخم زمین‌های شیب دار دست می‌زند تا با کشت دیم محصولی هرچند مختصر به دست آورد.

جنگل‌ها را آتش می‌زند تا چند صباحی به کشاورزی بپردازد و زمین ضعیف شده را به حال خود رها می‌کند.

تعداد دامش را زیاد می‌کند، قبل از اینکه علف‌ها درست سبز کرده باشند دامهایش را به صحرا می‌برد و تا می‌تواند آن ها را در عرصه‌ها چرا می‌دهد اگرچه دام‌هایی زار و نزار و مرتعی رو به ویرانی را پیش می‌برد، اما به فکر سیر کردن شکم خود و فرزندانش است و توان اقتصادی و گاه فرهنگی صیانت از منابع برای فردا و فرداهای دیگر را ندارد.

فقرا با جمع‌ آوری گیاهان از عرصه‌ها برای خوراک و یا برای درمان خود و یا برای فروش این گیاهان در بازار می‌توانند به محیط خود فشار وارد کنند. در شرایط فقر خشکسالی‌ها و بلایای طبیعی مردم مناطق آسیب دیده را به حدی به فلاکت می‌کشاند که به خوردن گونه‌های گیاه غیر متعارفی دست می‌زنند و به اکوسیستم حساس شده فشار مضاعفی را وارد می‌سازند.

استفاده از گیاهان با قطع و برداشت بی‌رویه آن ها جهت مصرف به عنوان سوخت، در نتیجه عدم دسترسی به سوختهای دیگر و یا گران بودن آن ها نیز از جمله فشارهایی است که فقرا به محیط وارد می‌سازند.

جدول شماره ۴-۴ نتایج آزمون تحلیل کوواریانس را نشان می‌دهد.

جدول ۴-۴ نتایج تحلیل کوواریانس تأثیر عضویت گروهی بر نشاط و شادکامی در مرحله ی پس آزمون

متغیر ها
مرحله
منبع تغییرات
مجموع مجذورات
درجه آزادی
میانگین مجذورات
ضریبF
معناداری (P)
نشاط و شادکامی
پس آزمون
پیش آزمون
۰٫۵۶
۱
۰٫۵۶
۰٫۰۰۲
۰٫۹۷
گروه ها
۱۱۹۸۵٫۰۲
۱
۱۱۹۸۵٫۰۲
۳۷٫۶۷
۰٫۰۰۱
خطا
۸۵۸۹٫۵۷
۲۷
۳۱۸٫۱۳

نتایج مندرج در جدول فوق نشان می‌دهد که آموزش نحوه گذراندن وقت کیفی بر افزایش نشاط و شادکامی معلمان در مرحله پس آزمون مؤثر بوده است. مقایسه میانگین ها نشان می‌دهد که با کنترل نمرات پیش آزمون نشاط و شادکامی، معلمانی که برنامه آموزشی نحوه گذراندن وقت کیفی دریافت کرده‌اند (گروه آزمایش) (M =۱۱۳٫۸۰) به طور معناداری نمرات بالاتری در متغیر نشاط و شادکامی در مرحله پس آزمون نسبت به معلمانی که برنامه آموزشی نحوه گذراندن وقت کیفی دریافت نکرده اند (گروه گواه) (M= 72.53) به دست آورده اند (P≤ ۰٫۰۱).

فرضیه فرعی اول

« آموزش صمیمیت در خانواده به شیوه چند رسانه های موجب بهبود خودپنداره معلمان ابتدایی می‌گردد ».

جدول شماره ۴-۵ نتایج آزمون تی مستقل برای بررسی تفاوت عضویت گروهی در متغیر خودپنداره در مرحله پیش آزمون را نشان می‌دهد.

جدول ۴-۵ آزمون تی مستقل برای بررسی تفاوت عضویت گروهی در متغیر خودپنداره در مرحله پیش آزمون

متغیر
گروه
میانگین
انحراف استاندارد
درجه آزادی
مقدار تی
معناداری (P)
خودپنداره
گواه
۲۲٫۲۰
۶٫۱۱
۲۸
۱٫۲۲-
۰٫۲۳
آزمایش
۲۴٫۸۷
۵٫۸۲

نتایج جدول فوق نشان می‌دهد که اثر بین گروه گواه و آزمایش در مرحله پیش آزمون تفاوت معنی دار وجود ندارد (P> 0.05) ‌بنابرین‏ می توان گفت که دو گروه در مرحله پیش آزمون در متغیر خودپنداره با یکدیگر همسان می‌باشند.

جدول شماره ۴-۶ نتایج آزمون لوین به منظور بررسی فرض همسانی واریانس ها را نشان می‌دهد.

جدول ۴-۶ آزمون لوین به منظور بررسی فرض همسانی واریانس ها در دو گروه گواه و آزمایش در متغیر خودپنداره

متغیر
مرحله
درجه آزادی یک
درجه آزادی دو
آزمون لوین
معناداری (P)
خودپنداره
پس آزمون
۱
۲۸
۲٫۲۰
۰٫۱۵

با توجه اینکه معناداری از میزان مورد نظر (a= 0.05) بزرگتر می‌باشد لذا فرض صفر تأیید شده و واریانس ها در دو گروه کنترل و آزمایش در متغیر خودپنداره همسان می‌باشند.

جدول شماره ۴-۷ نتایج آزمون تحلیل کوواریانس را نشان می‌دهد.

جدول ۴-۷ نتایج تحلیل کوواریانس تأثیر عضویت گروهی بر خودپنداره در مرحله ی پس آزمون

متغیر ها
مرحله
منبع تغییرات
مجموع مجذورات
درجه آزادی
میانگین مجذورات
ضریبF
معناداری (P)
خودپنداره
پس آزمون
پیش آزمون
۰٫۷۵
۱
۰٫۷۵
۰٫۰۳
۰٫۸۷
گروه ها
۱۰۱۲٫۶۸
۱
۱۰۱۲٫۶۸
۳۷٫۹۲
۰٫۰۰۱
خطا
۷۲۱٫۱۲
۲۷
۲۶٫۷۱

نتایج مندرج در جدول فوق نشان می‌دهد که آموزش صمیمیت در خانواده به شیوه چند رسانه های بر افزایش خودپنداره معلمان در مرحله پس آزمون مؤثر بوده است. مقایسه میانگین ها نشان می‌دهد که با کنترل نمرات پیش آزمون خودپنداره، معلمانی که برنامه آموزش صمیمیت در خانواده به شیوه چند رسانه های دریافت کرده‌اند (گروه آزمایش) (M =۳۱٫۷۳) به طور معناداری نمرات بالاتری در متغیر خودپنداره در مرحله پس آزمون نسبت به معلمانی که آموزش صمیمیت در خانواده به شیوه چند رسانه های دریافت نکرده اند (گروه گواه) (M= 19.73) به دست آورده اند (P≤ ۰٫۰۱).

فرضیه فرعی دوم

« آموزش صمیمیت در خانواده به شیوه چند رسانه های موجب بهبود رضایت از زندگی معلمان ابتدایی می‌گردد ».

جدول شماره ۴-۸ نتایج آزمون تی مستقل برای بررسی تفاوت عضویت گروهی در متغیر رضایت از زندگی در مرحله پیش آزمون را نشان می‌دهد.

جدول ۴-۸ آزمون تی مستقل برای بررسی تفاوت عضویت گروهی در متغیر رضایت از زندگی در مرحله پیش آزمون

متغیر
گروه
میانگین
انحراف استاندارد
درجه آزادی
مقدار تی
معناداری (P)
رضایت از زندگی
گواه
۸٫۲۰
۱٫۸۶
۲۸
۱٫۲۷-
۰٫۲۲
آزمایش
۹٫۲۷
۲٫۶۸

نتایج جدول فوق نشان می‌دهد که اثر بین گروه گواه و آزمایش در مرحله پیش آزمون تفاوت معنی دار وجود ندارد (P> 0.05) ‌بنابرین‏ می توان گفت که دو گروه در مرحله پیش آزمون در متغیر رضایت از زندگی با یکدیگر همسان می‌باشند.

جدول شماره ۴-۹ نتایج آزمون لوین به منظور بررسی فرض همسانی واریانس ها را نشان می‌دهد.

جدول ۴-۹ آزمون لوین به منظور بررسی فرض همسانی واریانس ها در دو گروه گواه و آزمایش در متغیر رضایت از زندگی

متغیر
مرحله
درجه آزادی یک
درجه آزادی دو
آزمون لوین
معناداری (P)
رضایت از زندگی
پس آزمون
۱
۲۸
۳٫۷۰
۰٫۰۶

با توجه اینکه معناداری از میزان مورد نظر (a= 0.05) بزرگتر می‌باشد لذا فرض صفر تأیید شده و واریانس ها در دو گروه کنترل و آزمایش در متغیر رضایت از زندگی همسان می‌باشند.