با توجه به تعاریفی که ارائه شده در تمام تعاریف ذکر شده سه نکته مشابه وجود دارد:

الف) دارایی­ هایی موضوع پولشویی قرار می­ گیرند که ماهیت غیر قانونی داشته باشند.

ب) عملی پولشویی تلقی می­ شود که عالماً و عامداً به منظور قانونی جلوه دادن این اموال انجام می­ شود.

ج) مرتکب با پنهان کردن ماهیت و منشاء اصلی عواید مجرمانه، شناسایی مجرمانه بود عواید را غیر ممکن یا دشوار کند.

با توجه به مطالب گفته شده ‌می‌توان پولشویی ( در فضای مجازی ) را به شرح ذیل تعریف کرد:

« انتقال الکترونیکی عواید ناشی از جرم با بهره­گریزی از ابزارهای فناوری اطلاعات و در بستر شبکه­ های اطلاع رسانی رایانه­ای، نظیر اینترنت و سیستم­های مخابراتی به منظور پنهان سازی عالمانه منشا و ماهیت اصلی این عواید و تبدیل آن ها به اموال پاک به گونه ­ای که شناسایی منبع مجرمانه آن را غیر ممکن یا دشوار سازد»^[۲۸]۱٫

در ماده ۲ قانون مبارزه با پولشویی اینگونه تعریف شده است:

الف- تحصیل، تملک، نگهداری یا استفاده از عواید حاصل از فعالیت­های غیر قانونی با علم بر اینکه به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ارتکاب جرم به دست آمده باشد.

ب – تبدیل، مبادله یا انتقال عوایدی به منظور پنهان کردن منشاء غیر قانونی آن با علم به اینکه به­ طور مستقیم یا غیر مستقیم ناشی از ارتکاب جرم بوده یا کمک به مرتکب به نحوری که وی مشمول آثار و تبعات قانونی ارتکاب آن جرم نگردد.

ج – اخفاء یا پنهان یا کتمان کردن ماهیت واقعی، منشاء، منبع، محل، نقل و انتقال جابجایی یا مالکیت عوایدی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتجه جرم تحصیل شده است.

ب) نحوه پولشویی در فضای مجازی (سیبری)

پولشویی برای تطهیر درآمدهای مجرمانه خود از روش­های نوین و مدرنی بهره می­برند. از جمله این روش­ها استفاده از پول الکترنیکی و خدمات بانکداری الکترونیکی و همچنین بازار بورس ‌می‌باشد. که در این گفتار به بررسی این روش­ها می­پردازیم.

1. پول و بانکداری الکترونیک

پول الکترونیک، همان تکانه­های الکترونیکی یا داده ­های رایانه­ای است که واجد اعتبار مالی شده است و با به­ طور کلی دو نوع ‌می‌باشد:

۱ – ۱ – کارت­های هوشمند^[۲۹]۱: که به آن ها پول الکترونیک آنلاین هم گفته می­ شود و در قابل کارت­های اعتباری یا بدهی (debit cards) یا حتی ساده­ترین شکل آن ها یعنی کارت­های تلفن ظهور پیدا کرده ­اند. دلیل نامگذاری این کارت­ها به پول الکترونیک آنلاین است که نقل و انتقال وجوه به وسیله آن ها از طریق دستگاه­های خاصی نظیر خود پردازها صورت ‌می‌گیرد.

۲ – ۱ – پول الکترونیک کامپیوتری: این پول حتی به اندازه کارت­های هوشمند هم وجود خارجی ندارد و به­ طور کلی برای فضای تبادل اطلاعات طرح ریزی شده است. برای دسترسی به وجود آنلاین لازم است پیشاپیش نزد مؤسسه اعتباری یا بانکی که از این فناوری برخوردار است وجه یا اعتباری سپرده شود، سپس یک شماره اعتباری در اختیار مشتری قرار ‌می‌گیرد که می ­تواند از طریق رایانه شخصی خود از منزل یا هر جای دیگر با اتصال به اینترنت اقلام مورد نیاز خود را تهیه و برای پرداخت وجه فقط آن شماره در اختیار سایت مورد نظر قرار می­دهد که آن نیز به­ طور خودکار به سایت بانک یا مؤسسه مربوطه متصل می­ شود و وجه مورد نظر را به حساب خود منتقل می­ کند . با توجه به مطالب گفته شده مفهوم بانکداری الکترونیک نیز روش می­ شود که به طور کلی می_­­توان آن را انجام امور بانکی به شکل الکترونیکی دانست که در اینجا به جای ساختمان، نیروی انسانی و اسناد و اوراق کاغذی با فضای تبادل اطلاعات و یک سری برنامه ­های کاربردی و اسناد دیجیتال سروکار داریم.^[۳۰]۲

این فناوری جدید چنان برای پولشویان شگفت انگیز بوده که آن را بهشت خود نامیده­اند یکی از مهم­ترین ابزارهایی که در پول و بانکداری الکترونیک برای اجرای صحیح امور و بالا برد ضریب اطمینان کارکردها به کار می­رود، فناوری رمزنگاری و امضای دیجیتال ‌می‌باشد. به­ طور خلاصه کارکرد فناوری رمزنگاری این است که محتوا را به شکلی نامفهوم و غیر قابل درک تبدیل می­ کند و برای اینکه به حالت اولیه برگردد لازم است فرایند رمز گشایی

اجرا شود که بدیهی است فقط سازنده و واگذارنده این فناوری و ارسال کننده و دریافت کننده محتوا توانایی انجام آن را دارند^[۳۱]۱٫ با توجه ‌به این توضیحات مشخص می­ شود که اگر پول الکترونیک رمزنگاری شود دیگر محتوای آن نامفهوم خواهد شد و تنها دریافت کننده آن که مشخص نیست در کدام نقطه از جهان قرار دارد می ­تواند با اجرای برنامه رمزگشایی مربوطه از آن آگاهی یابد. ‌به این ترتیب چنان سطحی از محرمانه بودن و ناشناس ماندن برای این مبادلات مهیا می­ شود که هر کس می ­تواند از هر جای دنیا مبلغ مورد نظر خود را به نقطه­ای دیگر ارسال کند، بی آنکه کسی از محتوای آن آگاهی یابد. و این حالت بهترین وضعیت ممکن را برای پولشویان فرهم می­ کند چون آن ها دیگر مجبور نخواهند بود برای تطهیر اموال نامشروع خود مراحل سه گانه مورد نظر را طی کنند یا به خاطر آن مرتکب جرایم دیگری نظیر حمل، تطهیر یا تهدید کارمندان مؤسسات مالی و بانکی شوند.

در کشورهایی مثل آمریکا که محل عمده خرید و فروش مواد مخدر است امکان واریز این وجوه کلان به حساب­های بانکی یا انجام خریدهای نقدی به وسیله آن ها وجود ندارد. چرا که اولاً بانک­­ها بدون شناسایی کامل مشتری از افتتاخ حساب برای وی سرباز می­زنند. ثانیاًً در آمریکا نه تنها بانک­ها که افراد و مؤسساتی مثل صرافی­ها، بنگاه­­های ملی و حتی و کلا از اواسط دهه ۸۰ میلادی طبق قانون موظف شده_­­اند موارد مشکوک و نیز معاملات نقدی بالاتر از ده هزار دلار را به مقامات دولتی گزارش دهند.^[۳۲]۲

‌بنابرین‏ پولشویان راهی جز انتقال اسکناس­ها و چک_­­ها به خارج از آمریکا و گذاشتن آن ها در بانک­های کشورهای دیگر و سپس در صورت لزوم، انتقال مجدد آن ها از طریق نظام بانکی بین ­المللی به بانک­های آمریکایی ندارند.

به­ طور کلی کشورهای جهان را از لحاظ نظام ارزی به دو دسته اصلی ‌می‌توان تقسیم کرد: در یک دسته از کشوها، نظام ارزی حاکم ‌می‌باشد که در آن ها ورود و خروج ارز آزاد ‌می‌باشد. دولت و بانک مرکزی در بازار ارز مداخله نمی­کنند و بازار ارزی این دسته از کشورها در واقع یک بازار جهانی ارز را تشکیل می­دهد. در مقابل دسته­ دیگری از کشورها، دارای نظام کنترل ارزی می­باشند. در این کشورها ورود و خروج ارز در کنترل و هدایت مقامات سیاسی و ارزی ‌می‌باشد و بالطبع ارتباط آزاد با بازارهای جهانی وجود ندارد. بسیاریاز کشورها به ویژه کشورهای جهان سوم با جای گرفتن در دسته اخیر، حق دشتن حساب­های ارزی را به شهروندان خود نمی­دهند. کنترل­های تبدیل ارز همچنین در کشورهایی که ارز آن ها در مقایسه با ارزهای خرجی قوی­تر، ضعیف است برای جلوگیری از اقدام شهروندان به خارج

اهمیت از نظرکارآفرینی اجتماعی

وازه کارآفرینی ریشه در ادبیات فرانسه در قرن های هفدهم و هجدهم میلادی دارد. کارآفرینی به افرادی اشاره دارد که با پیگیری و جستجوی روش های بهتر انجام کار پیشرفت اقتصادی قابل ملاحظه ای را تجربه می‌کنند. کارآفرینان با استفاده بهینه از منابع و امکانات محدود، بهروری و کارایی قابل توجهی را عرضه و به عبارتی کارآفرینان ارزش افزوده ایجاد می‌کنند(دیز،۲۰۰۱)^[۷]. کارآفرینان همیشه در جستجوی تغییر، واکنش هوشمندانه به تغییر و حداکثر استفاده ازتغییرات هستند. در ادبیات کارآفرینی، علاوه بر کارآفرینی تجاری که بیشتر معطوف به کسب و کارهای تجاری و اقدامات ریسک پذیرانه جهت دستیابی به اهداف سودآوری است، کارآفرینی اجتماعی به مثابه مکمل کارآفرینی تجاری جایگاه ویژه ای در ادبیات توسعه اجتماعی دارد. جوهره کارآفرینی اجتماعی همان فعالیت‌های نوع دوستی، احسان و نیکوکاری و احساس مسئولیت در قبال مشکلات اقشار آسیب پذیر و محروم جامعه است(دیز،۲۰۰۱). هرچند بسیاری از کارآفرینانی که محققین مد نظر داشتند، کار خود را با راه اندازی کسب و کاری سودآور و نو آغاز کرده‌اند اما راه اندازی کسب و کار به تنهایی نمی تواند جوهره اصلی کارآفرینی باشد. آن چه امروزه به عنوان مبنای تعاریف نوین کارآفرینی به کار می رود، بر پایه ی تعاریف باتیست- شومپیتر که کارآفرینان را “نوآوران، عوامل تغییر و موتور محرکه ی در پس توسعه اقتصادی” نامیده بودند، بنا شده است. طی سال ها دیدگاه های متنوع و تعاریف مختلفی در ارتباط با کارآفرینی ارائه شد. اما امروزه تعریف منحصر به فردی نیست که از طرف همگان پذیرفته شده باشد. تعاریف بر طیف وسیعی از فعالیت ها تأکید می‌کنند، که عبارتند از : تحمل ابهام، خلق سازمان جدید، کشف فرصت‌ها، جمع‌ آوری عوامل تولید و تولید ترکیب های جدید(عمرانی،۱۳۸۹).

تعریف مطرح شده از کارآفرینی، معرفی کننده رفتار کارآفرینانه بوده و قابل تعمیم به دیگر حوزه ها نیز هستند. هرچند عبارت “کارآفرینی اجتماعی” عمر چندانی ندارد، اما به ازای عملی این مفهوم از دیر باز وجود داشته، کارافرینان اجتماعی زیادی در طول قرن های مختلف فعالیت‌های بشر دوستانه ای برای ایجاد تحول در جوامع انجام داده و مؤسسه‌ های بسیاری توسط آن ها تأسیس شده است . تخصیص واژه جدید ‌به این مفهوم قدیمی، با این دلیل اهمیت دارد که این حوزه عملی، هویت علمی پیدا کرده و مرزهایی هرچند مبهم برای آن تعریف می شود. واژه کارآفرینی اجتماعی اولین بار در ادبیات مربوط به تغییرهای اجتماعی در دهه ی ۱۹۶۰و۱۹۷۰ پدیدار شد. این مفهوم در دهه های ۱۹۸۰و۱۹۹۰ توسط بیل درایتون و دیگرانی مانند چارلز لیدربیتر به صورت گسترده ای مطرح شد(عمرانی،۱۳۸۹).

با توجه به ناکامی دولت ها و مؤسسات تجاری برای حل مسائل اجتماعی، جامعه امروزی برای رویارویی با مسائل پیچیده اجتماعی نیازمند کارآفرینی و خلاقیت اجتماعی است. کارآفرینی اجتماعی شامل برنامه های نوآورانه برای کمک به بهبود معیشت کسانی است که فاقد کسب و کار و توان مالی هستند و یا در استفاده از فرصت های خدمات اجتماعی با محدودیت مواجه اند. این گروه از کارآفرینان نیکوکار، ‌بر اساس پایبندی به ارزش ها و مأموریت ارزشی که به آن باور دارند، دست به ابتکار عمل ها و نوآوری های اجتماعی برای برآورد ساختن نیازهای جامعه می‌زنند(گیلد و پارکر،۲۰۰۷)^[۸]. این نوع از کارآفرینان با انگیزه های نیکوکارانه در راستای خدمت به بندگان خدا، نوعی رضایت درونی حاصل می‌کنند و از این که گروهی از مشکلات مردم به دست آن ها باز می شود و در خدمت به هم نوعان مشارکت دارند، شور و شعف در آن ها به وجود می‌آید. کارآفرینی اجتماعی فرایندی است که در جریان آن، افراد و گروه ها و بخش های اجتماعی به طور داوطلبانه کار می‌کنند تا از دارایی های اجتماعی که بدون استفاده مانده، ارزش آفرینی کنند و فرصت های ناشی از آن ها را تشخیص دهند(میری،۱۳۸۵،ص۱۷).

بسیاری از محققین کارآفرینی اجتماعی را به عنوان ترکیب بنگاه های تجاری با تأثیرات اجتماعی می دانند . در این دیدگاه، کارآفرینان از مهارت‌های کسب و کار و دانش به ایجاد شرکت‌های که مقاصد اجتماعی دارند استفاده می‌کنند، علاوه بر آن سازمان ممکن است شعبه های تجاری برای ایجاد اشتغال و درآمد برای اهداف اجتماعی خود ایجاد کنند(آلورد و هکاران،۲۰۰۴)^[۹].

کارآفرینی اجتماعی، همان نوآوری برای مشکلات و مسائل اجتماعی است. کارآفرینان اجتماعی با بهره گرفتن از تدابیر نوآروانه و ایجاد سازوکارهای اجتماعی به بسیج منابع برای برخورد با مسائل اجتماعی می پردازند. کارآفرینان اجتماعی به دنبال شناسایی و رفع نیازهای اجتماعی جامعه هستند و در این مسیر پرفراز و نشیب از اعتبار اجتماعی و جان و مال خود مایه می‌گذارند. کارآفرینان اجتماعی تحولات اجتماعی را شتاب می بخشد و پیامدهای اجتماعی بلند مدت و پایدار را به ارمغان می آورند(آلورد و هکاران،۲۰۰۴).

همان طور که کارآفرینان تغییرهایی در وضعیت کسب و کار به وجود می آورند، کارآفرینان اجتماعی نیز به مثابه عاملان تغییرهای اجتماعی عمل می‌کنند، آن ها با بهره برداری از فرصت هایی که توسط دیگران نادیده گرفته می شود، نسبت به رشد جامعه با رویکردهای جدید و خلق راه حل هایی برای بهبود وضع آن اقدام می‌کنند. جورج دیز به شش ویژگی کارآفرینی اجتماعی اشاره می‌کند که به شرح زیر است.

1. 1. آن ها عاملان تغییر در بخش اجتماعی هستند؛

1. 1. برای خلق و نگهداری مأموریت‌ اجتماعی ارزش تعریف می‌کنند؛

1. 1. این افراد مجدانه در پی کشف و پی گیری فرصت های جدید برای رسیدن به هدف هستند؛

1. 1. آن ها بی باکانه و بدون محدود شدن توسط منابع در دسترس، فعالیت می‌کنند؛

1. 1. کارآفرینان اجتماعی نسبت به مخاطبان خود پاسخ گو هستند؛

1. آن ها به طور مداوم خود را درگیر فرایند نوآوری، یادگیری و انطباق می‌کنند(دیز،۲۰۰۱).

با توجه روز افزون ‌به این موضوع، هم چنان کارآفرینی اجتماعی در نظر افراد متفاوت، معنای مختلفی دارد. برخی کارآفرینی اجتماعی را منحصر به سازمان‌های غیر انتفاعی که برای پیش برد اهداف خود، فعالیت های سودآور و درآمدزا انجام می‌دهند، می دانند. بعضی این مفهوم را برای تمام کسانی که نسبت به راه اندازی سازمان‌های غیر انتفاعی اقدام می‌کنند به کار می‌برند. گروهی آن را تنها مختص دسته ای از فعالیت‌های سازمان های انتفاعی می دانند که اهداف عام المنفعه دارند. جرج دیز در مقاله ی خود با عنوان “معنای کارآفرینی اجتماعی” می‌گوید: ” کارآفرینی اجتماعی گونه ای از کارآفرینان با اهداف اجتماعی هستند”(دیز،۲۰۰۱) وی می افزاید : “افرادی که در کارشان نوآوری بیش تری داشته و منجر به ایجاد توسعه ی اجتماعی می‌شوند، به طبع کارآفرین تر هستند.” بدین ترتیب کارآفرینی اجتماعی می‌تواند شامل اهداف اجتماعی فعالیت های تجاری مانند تأسیس صندوق های اعتباری خرد، و یافتن راه حل هایی نو برای پاسخ گویی به معضل های اجتماعی باشد(عمرانی،۱۳۸۹).

نظریه سالیون^[۲۰]:

ویژگی­های سلامت روانشناختی از دیدگاه وی عبارتند از :

1. شخصیت برخورد از سلامت روانشناختی «انعطاف پذیری» است و با توجه به موقعیت­های بین فردی نوین، در روابط­اش با دیگران به طور متناسب تغییرپذیر است.

۲- فرد سالم قادر به تمایزگذاری بین افزایش و کاهش «تنش» است و رفتار او در جهت کاهش تنش معطوف می­ شود.

۳- به گفته سالیون شخصیت سالم بایستی بنا به گفته چارلز اسپیرمن در حال «آموزش و فراگیری روابط و ارتباطات» باشد.

۴- زندگی شخص برخوردار از سلامت روان، دارایی جهت یافتگی است. بدین معنی که امیالش را به نحوی یکپارچه می­سازد که منجر به رضایتمندی شود یا اضطراب او را نسبتاً کم کند یا از بین ببرد. ما برای این شخصیت سالم کسی است که دستگاه روانی او حداقل تنش را داشته باشد و چنین فردی معمولاً روابط اجتماعی انعطاف­پذیر، واقعی و اعتمادآمیز دارد(سالیوان، ۱۹۵۳).

نظریه کارل راجرز^[۲۱]:

به عقیده راجرز(۱۹۶۱) آفرینندگی مهمترین میل ذاتی انسان سالم است همه چنین شیوه­ خاصی که موجب تکامل و سلامت فرد می­ شود و به میزان قسمتی بستگی دارد که کودک در شیرخوارگی دریافت ‌کرده‌است. ارضای توجه مثبت غیر مشروط و دریافت غیر مشروط محبت تأیید دیگران برای رشد و تکامل سلامت روانی افراد با اهمیت است. شخصیت­های سالم فاقد نقاب، ماسک هستند و با خودشان رو راست هستند. چنین افرادی آمادگی تجربه را دارند.

به عقیده راجرز اساسی­ترین خصوصیت سالم زندگی هستی دارا است یعنی آماده است که در هر تجربه ساختاری را در یابد و بر اساس مقتضیات تجربه لحظه بعدی به سادگی دگرگون شود. انسان سالم به ارگانیزم خودش اعتماد می­ کند. هر چه سلامت روان انسان بیشتر باشد آزادی عمل و انتخاب بیشتری را احساس و تجربه می­ کند، انسان سالم محدودیت فکری و عمل خویشتن را آزادانه انتخاب می­ کند. انسان سالم آفرینش­گری دارد زیرا انسان خلاق با محدودیت­های اجتماعی و فرهنگی هماهنگی و سازش منفعلانه ندارد، تدافعی نیست و به تمجید و ستایش دیگران نیز دلخوش نمی­کند.

نظریه آلبرت الیس^[۲۲]:

الیس در پیدایش بیماری عاطفی یا سلامت روانشناختی هر سه عامل فیزیولوژیکی، جسمانی و روانشناختی را مورد توجه قرار می­دهد. الیس از لحاظ گرایش­های انسانی تا حدودی زیاد با مازلو شباهت دارد. به نظر سلامت روانی انسان از تمایلات ذاتی و نامطلوب هر انسانی برای نیاز مفرط به برتری از دیگران و همه فن حریف شدن، توسل به عقاید احمقانه و بدبینانه، پرداختن به تفکرات آرزومندانه و توقع خوش­رفتاری و خوبی مداوم از دیگران، محکومیت خویشتن و تمایلات عمیق به زود رنجی و آشفتگی ناشی می­ شود. اگر انسان ‌به این تمایلات طبیعی و در عین حال ناسالم خودش نرسد، دیگران و دنیای خارج را مورد سرزنش و نکوهش قرار می­دهد. الیس معتقد است که افکار منطقی و عقلی و عواقب و پیامدهای منطقی منتهی می­ شود و در نتیجه به سلامت روانی فرد ختم می­ شود. به طور خلاصه ویژگی­های سلامت روانشناختی از دیدگاه الیس عبارتند از :

۱-عشق ورزیدن به دیگران و جویای محبت آنان شدن، اما فرد سالم در جستن محبت دیگران افراط نمی­کند.

۲-انجام دادن کار به خاطر نفس کار نه به خاطر دیگران لذت بردن از فعالیت خود نه از نتایج آن، فرد سالم با این عمل به سوی کمال حرکت می­ کند.

۳-طبیعی بودن، ناکام شدن و در صورت عدم توانایی مقابله با ناکامی انسان سالم آن را می­پذیرد. انسان سالم در هنگام ناکامی موقعیت را تخریب نمی­کند بلکه سعی دارد آن را به صورت عینی ادراک نماید.

۴-نسبت ندادن شکست­ها به عوامل بیرونی چون موارد بیرونی به خودی خود موجب اختلال و ناسلامتی نمی­شوند مگر این که فرد تلقین به نفس نماید.

۵-عـدم ترس شدید از خـطرهای بالقوه انسان سالم سعی می­نمایند تا حد امکان احتمال خطر را کاهش می­دهد ولی از آن بیش از حد بینماک و هراسناک نمی­ شود.

۶-تلاش برای کسب استقلال و مسئولیت و عدم روگردانی از کمک­های دیگران در صورت لزوم.

۷-انجام وظیفه محوله از خصوصیات انسان سالم است. فرد سالم زندگی را همراه با مسئولیت و حل مشکلات آن لذت می­داند.

۸-فرد سالم بیش از آن که به گذشته فکر کند به حال و وضعیت موجود یعنی «اینجا و اکنون» توجه دارد.

۹-کمک کردن به دیگران و نگران ‌در مورد مشکلات دیگران، در صورت عدم توفیق کمک به دیگران وضعیت آن­ها و مشکل آنان را می­پذیرد.

۱۰-فرد سالم به هر مشکل راه حل­های مختلفی را در نظر دارد و سعی دارد که بهترین راه حل در حد توانش انتخاب کند. به نظر فرد سالم راه حل­های موجود نسبی هستند و بر حسب موقعیت تغییرپذیر هستند.

۱۱-فرد سالم و نگرش­ها و رفتارش «الزام و اجبار» ندارد و می ­تواند خودش را از قید و بندها رها نماید و در جهت سلامتی نفس حرکت کند(محرابی، ۱۳۸۷).

نظریات نوین مبتنی بر شناخت درمانی

افراد دارای سلامت روان معتقد به یک سیستم اعتقادی و ارزشی هستند و خصوصیات نظام و اعتقاد او نیز منطبق با ادراک او از واقعیات است. طرز تفکر چنین فردی فاقد خصوصیات تعمیم پذیری، مبالغه کردن، فیلتر ذهنی و… است. فرد دارای سلامت روانشناختی به جنبه­ های مثبت خود به اندازه کافی و به صورت واقع­بینانه توجه می­ نماید. چنین فردی در حیطه طبیعی خودش گام بر می­دارد و نهایتاًً صادقانه مسئولیت رفتار و تفکرش را می­پذیرد(اوی، ۱۹۹۳).

نظریه ویلیام گلاس

انسان سالم بنابر به نظریه گلاس کسی است دارای ویژگی­های زیر ‌می‌باشد:

۱-واقعیت را انکار نکند و درد و رنج موقعیت­ها را با انکار کردن نادیده نگیرد، بلکه با واقعیت­ها به صورت واقع­گرایانه­ای روبرو شود.

دلفی هفتم ژاپن: دوره ی پیش‌بینی از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۳۰

وزارتخانه ی آموزش، فرهنگ، ورزش، علم و تکنولوژی، اعضای کمیته ی راهبری دلفی هفتم را جهت تشکیل ۱۴ شاخه ی تکنولوژیکی و ۳ شاخه ی نیازهای اجتماعی- اقتصادی انتخاب نمود. زیرگروه های نیازهای اجتماعی- اقتصادی عبارتند از:

• سیستم اجتماعی- اقتصادی جدید

• افزایش سن جامعه

• امنیت

برخی از زیرگرو ههای تکنولوژیکی نیز عبارتند از:

-اطلاعات و ارتباطات

-الکترونیک

-حمل و نقل

– بهداشت و مراقبت پزشکی

هر یک از زیرگروه های نیازها شامل اعضایی از متخصصین علوم فرهنگی و اجتماعی بود و هر شاخه ی تکنولوژیکی نیز از اعضای متخصص در آن شاخه تشکیل شد. در مطالعات اول تا ششم، تنها زیرگروه های تکنولوژیکی پوشش داده می شد اما در دلفی هفتم، گروه راهبری سه زیر گروه نیازهای اجتماعی- اقتصادی را نیز تشکیل داد که با نیازهای اجتماعی و اقتصادی جامعه ژاپن در ۳۰ سال آینده سر و کار داشتند. زیر ‌گروه‌های نیازها به دنبال بررسی چگونگی ‌پاسخ‌گویی‌ به نیازهای اجتماعی– اقتصادی آینده، به وسیله ی اهداف تکنولوژیکی بودند. در واقع این زیرگروه ها، راهکاری برای دخیل نمودن نیازهای اجتماعی- اقتصادی در آینده نگاری تکنولوژی به شمار می آمدند.

در نهایت ۱۰۶۵ گزاره^[۶۸] (که نیازهای اجتماعی – اقتصادی نیز در آن ها لحاظ گردیده بود) انتخاب و جهت نظر خواهی از متخصصان مربوطه، ارسال گردید. ‌در مورد هر گزاره، درجه ی اهمیت، زمان تحقق پیش‌بینی شده، کشورهای پیشرو و اطلاعاتی از این قبیل پرسیده شد. (دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری،۱۳۸۱)

۲-۱۱-۲- تجربه ی دوم: فعالیت آینده نگاری در کشور آلمان

در طول دهه ی ۱۹۸۰ ، سیاست تکنولوژی کشور آلمان در زمینه ی آینده نگاری چندان فعال نبود. بعد از سال ۱۹۹۰طرز تفکر ‌در مورد آینده نگاری به شکلی قابل ملاحظه تغییر پیدا کرد. تا آن زمان به آینده نگاری تکنولوژی توجه چندانی نمی شد. از دلایل این امر می توان به صراحت قانون اساسی اشاره نمود که بر اساس آن، علوم باید مستقل باشند و نیز جو سیاسی ناشی از حکومت دموکرات مسیحی و ساختار فدرال کشور که مسئولیت تحقیقات را غیر متمرکز کرده بود. با این حال در حدود سال ۱۹۹۰ ، تغییر عمده ای در سیاست گذاری دولت در خصوص راه اندازی فعالیت های گوناگون آینده نگاری به وقوع پیوست.

مشکلات مربوط به اتحاد دو آلمان، رکود و بحران‌های ساختاری، تغییرات روزافزون تکنولوژیکی، جهانی شدن بازار و تأکید مجدد بر آینده نگاری تکنولوژی در کشورهای دیگر موجب شد که مسئولین وزارت آموزش، علوم، تحقیقات و تکنولوژی BMFT( که بعد از سال ۱۹۹۴ به- BMFT وزارت تحقیقات و آموزش^[۶۹]-تبدیل شد)، که بیشترین نقش را در سیاست های علم و تکنولوژی آلمان ایفا می نمودند، طرز تفکر خود را تغییر دهند. استراتژی ها و نگاه های بلندمدت برای استفاده ی بهتر از منابع محدود، پشتیبانی نمودن و اولویت گذاری های هدفمند برای تکنولوژی هایی خاص ضروری به نظر می رسید. از طرف دیگر دولت باید توجه می کرد که در بازار و نیروهای خود تنظیمِ آن و نیز در سیستم های علمی خود سازمان یافته، زیاد دخالت نکند. در آغاز دهه ی ۱۹۹۰ ضرورت توجه به منابع، تمام دست اندرکاران را به آینده نگاری علاقه مند نمود و مطالعاتی بلندمدت در سال ۱۹۹۱ آغاز شد، با این امید که نشانه هایی از متحمل ترین پیشرفت ها در علم و تکنولوژی به دست آید.

اولین پروژه ای که در این راستا انجام شد، پروژه ی “تکنولوژی در آغاز قرن ۲۱ ” بود که با هدف تکمیل معیارهای رشد اقتصادی و با ایده ی استفاده ی هوشمند از ‌تکنولوژی یهای جدید انجام شد. هدف دیگر این پروژه نیز بسیج نظریات و عقاید مدیران تحقیقاتی آلمان در راستای اهداف آینده نگاری بود.

این پروژه در سال ۱۹۹۲ با مطالعه ی مستندات بین‌المللی، که شامل آینده نگاری نیز می شد و با حمایت مالی BMFT آغاز گشت. از مؤسسه‌ ی سیستم ها و تحقیقات نوآوری فرانهوفر^[۷۰] (ISI) خواسته شد که یک روش جدید بر اساس درخت وابستگی طراحی کند. این مطالعه بر موارد زیر تمرکز داشت:

• انتخاب تکنولوژی های حیاتی

• معیارهایی برای ارزیابی این ‌تکنولوژی یها (بر اساس درخت وابستگی)

• روابط داخلی بین ‌تکنولوژی یها

• مقیاس زمانی

با مرور تمام مطالعات موجود در خارج کشور (از جمله فهرست تکنولوژی های کلیدی تهیه شده در آمریکا) و استفاده از نظر متخصصان نمایندگی‌های BMFT^[71] فهرست اولیه ای از حدود ۱۰۰ تکنولوژی مهم تا سال ۲۰۰۰ تهیه شد. در بحث های مختلف و استفاده از پانل ها این تکنولوژی ها دوباره تعریف و دسته بندی شدند. این لیست نهایتاًً لیستی جزیی شد و عناوینی چون منطق فازی^[۷۲] ، آنالیز ژن^[۷۳] ، امنیت شبکه ی داده^[۷۴] ، نمایشگرهای مسطح^[۷۵] و غیره از آن استخراج شدند.

تیم پروژه، دو دسته از معیارها را مهم شناختند. دسته ی اول معیارهایی مربوط به شرایط اساسی^[۷۶] مانند نیازهای مالی و زیرساختی آلمان و دسته ی دوم معیارهایی بودند که سعی در برآورده کردن نیازهای “رشد هوشمند^[۷۷] ” و جستجوی اطلاعاتی برای ظرفیت حل مشکل یا پتانسیل یک تکنولوژی، داشتند. در انتها نیز تغییرات ۱۰ سال آینده مورد بررسی قرار گرفت و ۸ مرحله ی متفاوت برای فرایند تحقیقات، توسعه و نوآوری در نظر گرفته شد. در فرم های گزارش مشخص شده بود که به هر تکنولوژی چه مرحله ای را می توان نسبت داد و کدام مرحله برای سال ۲۰۰۰ امکان پذیر خواهد بود.

اولین مطالعه ی دلفی آلمان – دلفی ۱۹۹۳

هدف اولیه ی دلفی سال ۱۹۹۳ آلمان این بود که بررسی نماید مطالعات آینده نگاری، برای سیاست علم و تکنولوژی آلمان مفید است یا خیر؟ و آیا روشی چون دلفی را می توان در سطح وسیعی در آلمان به کار گرفت؟ و این که در کدام حوزه ها توافقی بین متخصصین ‌در مورد اولویت ها وجود دارد؟ این مطالعه همچنین به منظور تولید اطلاعاتی ‌در مورد تکنولوژی های آینده به عنوان ورودی استراتژی های توسعه میان مدت و بلندمدت BMFT و افزایش آگاهی ها بین متخصصین ‌در مورد نیاز به تفکر ‌در مورد آینده ی میان مدت و بلندمدت انجام پذیرفت.

این مطالعه توسط ISIبه عنوان یک تجربه به BMFT پیشنهاد شد. سپس این کار با دستور BMFT و توسط ISI با همکاری NISTEP ژاپن^[۷۸] در سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۳ با هزین های حدود ۲/۱ میلیون مارک انجام پذیرفت.

هنگامی که دلفی آلمان آغاز شد، ژاپنی ها دور اول پنجمین دلفی خود را انجام داده بودند. تصمیم بر این بود که آلمان از این نتایج استفاده کند و لذا سوال های دور دوم دلفی ژاپن برای استفاده در دلفی آلمان ترجمه شد. پرسشنامه‌ها برای ۱۶ حوزه و در مجموع با ۱۱۴۶ گزاره (که از دلفی ژاپن استخراج شده بودند) تهیه شدند.

در این مطالعه از روش دلفی استفاده شد که چهار مرحله داشت:

• تولید سوالات- در این مورد، تمامی سوال ها ترجم هی سوال های ژاپنی ها بود.

(اصفهانی کوهی، صنیع زاده، ۱۳۸۷)

۱-۲-۴- تعریف بانکداری الکترونیک

بانکداری الکترونیک دارای سطوح مختلفی می‌باشد و به تناسب هر کدام می توان تعریف خاصی را ارائه نمود.آنچه که درتمامی سطوح می توان مشاهده نمود، استفاده از سیستم های نرم افزار رایانه ای می‌باشد. هر چقدر به سمت سطوح بالاتر یعنی بانکداری الکترونیکی کامل حرکت نماییم،عملیات دستی کمتر، سیستم های رایانه ای متمرکزتر،شبکه قابل دسترسی گسترده تر، محدودیت زمانی و مکانی کمتر و در نهایت امنیت اطّلاعات بانکی بیشتر خواهد بود.‌بنابرین‏ به طور کلی گسترش برنامه های رایانه ای تحت شبکه نه تنها موجب کاهش هزینه های هر واکنش گردیده است بلکه به طور قابل ملاحظه ای موجب افزایش سرعت خدمات نیز گردیده است.بانکداری الکترونیکی به معنای یکپارچه سازی بهینه کلیه فعالیت های یک بانک از طریق به کارگیری فناوری نوین اطّلاعات مبتنی بر فرایندهای بانکی، منطبق بر ساختار سازمانی ‌بانک‌هاست که امکان ارائه خدمات مورد نیاز مشتریان را فراهم می‌کند.بانکداری الکترونیک را می توان به عنوان فراهم آورنده امکاناتی برای مشتریان که بدون نیاز به حضور فیزیکی در بانک و با استفاده های از واسطه های ایمن بتوانند به خدمات بانکی دسترسی یابند تعریف کرد(کهزادی ،۱۳۸۰،صص۲۳-۲۲)

بانکداری الکترونیکی استفاده از فناوری انفورمانیک در جهت حذف دو قید زمان و مکان از خدمات بانکی است.بانکداری الکترونیک را می توان استفاده از فناوری پیشرفته شبکه ها و مخابرات جهت انتقال منابع (پول) در نظام بانکداری معرفی نمود.دو مفهوم اساسی تشکیل دهنده بانکداری الکترونیک، پول الکترونیکی و انتقال الکترونیکی منابع است.خدمات بانکداری الکترونیک، کانال های مختلف بانکداری ‌موجود را با هم تلفیق و نظام های جزیره ای را یکپارچه می سازدودر نتیجه، مدیریت اطّلاعات ومدیریت ارتباط با مشتریان بهبود می‌یابد و رضایت مشتری،صرفه جویی در هزینه ها و تولید درآمد بیشتر برای بانک ها را به همراه دارد(حسینی مقدم،۱۳۸۳،ص۱۴)

بنابر تعریف کمیته باسل بانکداری الکترونیک به ایجاد محصولات و خدمات با بهای کم و از طریق کانال های الکترونیکی اطلاق می شود.این محصولات و خدمات می‌تواند شامل صورتحساب، وام، مدیریت سپرده ها، پرداخت های الکترونیکی وایجاد محصولات و خدمات پرداخت الکترونیکی همانند پول الکترونیکی باشند Bastecommittee,1998,p3).)

در یک تعریف کلی از بانکداری الکترونیکCenteral bank چنین بیان نموده است که بانکداری الکترونیک عبارت است از:

«ارائه خدمات بانکی از طریق یک شبکه رایانه ای عمومی قابل دسترس (اینترنت یا اینترانت) که از امنیت بالایی برخوردار باشد(Centeral bank ,2002,p,3).

از طرف دیگر می توان گفت که یک بانک الکترونیکی مؤسسه ای است که فاقد هر گونه شعبه فیزیکی می باشدودرواقع بانکی است که نیاز به امور کاغذی ندارد، محدود به مناطق جغرافیایی خاص نیست و بیست و چهار ساعته به مشتریان سرویس می‌دهد.در حقیقت نوع خاصی از بانک است که جهت ارائه سرویس به مشتریان از یک محیط الکترونیکی (مانند اینترنت) استفاده می‌کند. در این نوع بانک تمامی عملیات بانکی اعم از دریافت یا واریز کردن پول تأیید امضاء مشاهده موجودی و دیگر عملیات بانکی به صورت الکترونیکی انجام می شود. مهمترین نوع بانکداری الکترونیکی بانکداری اینترنتی است، که گاه این دو با هم مترادف فرض می‌شوند.(Copenhagen Stock Exchange,2001,p,117)

۱-۲-۵- مقایسه بانکداری سنتی با بانکداری الکترونیکی

در کشورهای پیشرفته دنیا مذاکرات بین خریدار و فروشنده سفارش خرید، تهیه بیمه نامه، انتقال پول، حمل و نقل کالا و ترخیص از گمرکات به صورت الکترونیکی پشتیبانی می شود و روش های نقل و انتقال پول به صورت الکترونیکی و حمل و نقل کالا بر اساس درخواستهای الکترونیکی است که در این راستا بانکداری الکترونیکی از ارکان اصلی و لازمه تحقق این امر می‌باشد به عبارتی بانکداری الکترونیکی را می توان استفاده از فناوری پیشرفته شبکه های ارتباطی و مخابراتی جهت انتقال وجوه در سیستم بانکداری معرفی نمود. در این بین آنچه که حائز اهمیت است این است که بانکداری الکترونیکی با وجود چالش هایی که برای پیشرفت و توسعه پیش روی خود دارد می‌تواند به عنوان پدیده بسیار مؤثر و غیر قابل انکار، امور تجاری و مالی را برای تمامی ‌گروه‌های ذینفع تسهیل نماید.

همان‌ طور که ملاحظه می کنید در جدول ۲-۱-۱،ویژگی‌های بانکداری نوین(الکترونیکی) آورده شده است.آنچه در اینجا به صورت برجسته خود را نشان می‌دهد ویژگی فعال و آینده نگرانه بانکداری الکترونیکی درمقایسه با بانکداری سنتی می‌باشد .بانکداری سنتی بیشتر با یک دید محافظه کارانه سعی می کند به شیوه های مختلف هزینه های بانک را کاهش دهد .در صورتی که بانکداری الکترونیکی ضمن ارائه جامع خدمات بانکی در فکر توسعه و تحول ‌بر مبنای‌ جلب رضایت مشتری و افزایش در امد بر مبنای ارائه خدماتی که در قبالش کارمزد دریافت می‌کند .می‌باشد. ‌بنابرین‏ در بانکداری الکترونیکی از طرفی کاهش هزینه های بانکی مورد توجه قرار می‌گیرد و از طرف دیگر، بر رشد درآمد بانک از طریق ارائه خدمات متنوع تأکید می‌گردد.

۱-۲-۶- انواع رویکردها در بانکداری الکترونیک

رویکردهای مختلف بانکداری الکترونیک درجهان بانامهای مختلف ارائه می‌شوند که عمده ترین آن ها، بانکداری اینترنتی،بانکداری مبتنی بر شبکه های اداره شده، خدمات بانکداری مبتنی بر تلویزیون، بانکداری تلفن، بانکداری خانگی، انجام امور بانکی از طریق دستگاه های خودپرداز و… را شامل می‌گردد. در بسیاری از موارد بانکداری الکترونیک را بانکداری مجازی می‌نامند و این به خاطر انجام امور بانکی به صورت مجازی و به دور از شعب بانکی است. به عبارتی بانکداری مجازی عبارت است از:

ارائه خدمات بانکی، به کمک ابزار جدید تکنولوژی مختلف و متفاوت از ابزار بانکداری سنتی که به شیوه های مختلفی از طریق دستگاه های خود پرداز الکترونیکی، بانکداری تلفنی ، بانکداری خانگی و بانکداری اینترنتی و … صورت می پذیرد (Tyler &Stanley,2001,p.246).

با توجه به رویکردهای مختلف بانکداری الکترونیک ، نکته اساسی حائز اهمیت است وآن اینکه در بانکداری الکترونیکی در برخی از موارد ارائه خدمات بانکی با بهره گرفتن از سیستم های الکترونیکی است و در برخی مواقع ارائه خدمات الکترونیکی بانکی است .تفاوت این دو مفهوم در تعریف خودکار سازی بانکی و بانکداری الکترونیک است. در خودکار سازی بانکی، شعب مجهز به رایانه می‌شوند و کارکنان بانک کاربر رایانه هستند و در زیر ساختهای بانکی تغییر حاصل نمی گردد. در حالی که در بانکداری الکترونیکی کل زیر ساختهای بانکی تغییر می‌کنند(بیات،۱۳۸۱،ص۱۳).

۱-۲-۷-مبادله الکترونیکی داده ها