از سوی دیگر، با توجه به موضوع تحقیق حاضر و در در ارتباط با عملکرد بانک ها باید گفت که نشریه بین‌المللی بنکر^[۲] از جمله مراکز معتبر است که هر ساله با اخذ آمار از بانک های جهان اقدام به رتبه بندی هزار بانک برتر دنیا می‌کند.شاخص هایی که ملاک این طبقه بندی قرار می‌گیرد میزان سود، نرخ بازگشت سرمایه، نرخ بازگشت دارایی و…می‌باشند (اسلامی و دیگران ؛۱۳۹۰:۳).در این میان از بین هفده بانک ایرانی که در پایگاه داده این مؤسسه‌ قرار گرفته، سیزده بانک در بین این رده بندی قرار گرفته اند لیکن بهترین بانک ایرانی با وجود بهبود عملکرد در سال ۲۰۱۴ از مقام هفتصد و هفتادو هفت صعود نکرده است.این نشان می‌دهد که بانک های ایرانی با استاندارد های جهانی فاصله زیادی داشته و توجه به عوامل اثر بر ‌عملکرد آن ها دارای اهمیت فراوانی است.در تحقیق حاضر با توجه به جامعه آماری دو مؤلفه‌ برای آن در نظر گرفته می شود (چیرانی، علیزاده و بجارسری؛۱۳۹۱).

الف) عملکرد مالی : شاخص های مالی، موفقیت در دستیابی به اهداف اقتصادی را برای شرکت ها مشخص می‌کند.

ب ) عملکرد بازار : عملکرد بازار به معنای توانایی شرکت در جهت ارضا کردن و حفظ مشتریان از طریق اراﺋﻪ محصولات و یا خدمات با کیفیت.

مجموع این شرایط ایجاب می‌کند که بانک ها به دنبال به کار گیری استراتژی هایی برای بهبود عملکرد خود باشند.این واضح است که تمام تلاش های یک سازمان در تمامی حوزه ها بایستی در عملکرد آن مشخص باشد.اغلب سازمان ها با بهره گرفتن از ابزارها و مکانیزم های گوناگون سعی در بهبود عملکرد خود دارند.‌به این منظور سنجش وضعیت عملکرد از مقوله های مهم و مورد توجه سازمان ها است (مشبکی و بستام و ده یادگاری ؛۱۳۹۳:۹۳).بررسی دیدگاه های مختلف ‌در مورد عملکرد نشان می‌دهد که متغیرهای بسیاری می‌توانند در آن مؤثر باشند (Mamoun etal ,2011, 43).یکی از این متغیر ها که منجر به بهبود عملکرد می شود هوش تجاری است (رهنمای رودپشتی، نیکومرام و محمودی؛۱۳۹۲:۱۱۱). هوش تجاری به سازمان ها کمک می‌کند که خود را به تفکرهای نوین کسب و کار مجهز سازند تا به طور مستمر عملکرد خود را مدیریت کرده و بهبود بخشند (رحیمی، نوروزی و سریع القلم؛۱۳۹۱: ۶۵).در واقع یکی از نیازمندی های کنونی و آینده مدیریت سازمان، پشتیبانی از فرایند های تصمیم گیری است که سیستم های برنامه ریزی منابع سازمان می بایست علاوه بر اهداف واقعی خود یعنی مکانیزاسیون، یکپارچگی و بهبود فرایند, آن را پوشش دهند.تعدادی از سازمان ها ‌به این اعتقاد رسیده اند که چنانچه ابزارهای سازمان به سیستم های هوش تجاری مجهز شوند، ارزش بالاتری را برای سازمان ایجاد می نمایند (غضنفری، تقوی ‌و روحانی فرد ؛۱۳۸۷:۲۲).هوش تجاری با کمک در تصمیم گیری به مدیران، می‎تواند بانک را قادر به حل مسایل در کلیه حوزه های کاری مانند مدیریت ارتباط با مشتری، مدیریت عملکرد، مدیریت ریسک، مدیریت دارایی و مدیریت شکایت نماید که این موارد درنهایت منجربه بهبود عملکرد بانک خواهد شد (; ۲۰۱۱:۲۲۳ Đurković& Ubiparipović).هدف هوش تجاری کمک به کنترل منابع و جریان اطلاعات کسب و کار است که در درون و پیرامون سازمان وجود دارد.در واقع ارتباط اصلی هوش تجاری با سیستم های سازمانی در این نکته نهفته است که هدف ثانویه این سیستم ها ایجاد فضای پشتیبانی تصمیم گیری برای مدیریت بوده و هوش تجاری می‌تواند در بطن این سیستم ها قرار گرفته و با تبدیل داده به دانش این هدف را محقق می‌سازد (غضنفری، تقوی ‌و روحانی فرد ؛۱۳۸۷:۲۲).با توجه به موارد مذکور سوال تحقیق به شرح زیر است:

آیا هوش تجاری بر بهبود عملکرد بازرگانی بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری تاثیر دارد؟

در ارتباط با موضوع تحقیق حاضر باید گفت که استفاده از هوش تجاری در خدمات مالی می‌تواند منجر به ایجاد ارزش گردد.بررسی های گارتنر^[۳]، در سطح بانک ها نشان داده است که بیش از ۹۵درصد پاسخ دهندگان سیستم بانکی موافقند که هوش تجاری یک پیش برنده استراتژیک ابتکاری با مدیریت برتر است و بیش از نود درصد موافقند که آن ها ارزش مورد انتظارشان را از سرمایه گذاری در هوش تجاری دریافت کرده‌اند (محقر حسینی، علی منش وآصف؛۱۳۸۸، ۱۰۵).از نظر گارتنر سیستم‌های هوش تجاری بانک‌آموزش‌ها را قادر می‌سازد تا به نحو بسیار خوبی عملکرد مالی و تجاری را تحت تاثیر قرار دهند (رهنمای رودپشتی، نیکومرام ‌و محمودی ؛ ۱۳۹۲: ۱۱۱).در تحقیق حاضر ابعاد هوش تجاری عبارتند از: یکپارچگی داده ها^[۴]، قابلیت های تحلیلی^[۵]، کیفیت محتوای اطلاعاتی^[۶]، کیفیت دسترسی به اطلاعات^[۷]، به کارگیری اطلاعات در فرایند کسب و کار^[۸]، فرهنگ تصمیم گیری تحلیلی ^[۹].که بر گرفته از تحقیق، پوپوویچ، هاک نی، کوئلو و جاکیچ(۲۰۱۲) می‌باشد.با توجه به موارد مذکور مدل تحقیق حاضر به صورت زیر است:

۱ – ۳ ) مدل تحقیق

هوش تجاری :

یکپارچگی داده ها

قابلیت های تحلیلی

کیفیت محتوای اطلاعاتی

کیفیت دسترسی به اطلاعات

به کارگیری اطلاعات در فرایند کسب و کار

فرهنگ تصمیم گیری تحلیلی

عملکرد

بازرگانی

شکل (۱-۱) : مدل مفهومی تحقیق

ابعاد (پوپوویچ، هاک نی، کوئلو و جاکیچ، ۲۰۱۲) و الگوی کلی (رهنمای رودپشتی و همکاران، ۱۳۹۲)

۱- تربیت به وسیله الگو: مربی و بویژه پدر در نظر طفل نمونه برتر و الگوی شایسته‌ای است که کودکان از نظر رفتاری و اخلاق، دانسته یا ندانسته، از او پیروی می‌کنند. ۲- تربیت به وسیله عادات نیکو: والدین باید از همان آغاز، طفل را به اخلاق و عادات و آداب شرعی و پسندیده خو دهند. ۳- تربیت از راه موعظه: قرآن کریم از شیوه موعظه و نصیحت و بیان داستان‌های حکمت آمیز، قصه و حکایات پندآموز بسیار استفاده ‌کرده‌است. با موعظه می‌توان مرز خوبی و بدی و مصادیق آن ها را با لطافت تمام جدا نمود. ۴- تربیت از راه مراقبت: یعنی پدر به ‌عنوان مربی بایستی طفل را به لحاظ تکوین عقیدتی و اخلاقی و آمادگیهای روانی و اجتماعی، سالم و مؤثر بودن محیط تعلیم و تربیت، همواره مدنظر و تحت مراقبت داشته باشد و از حال او غفلت نکند، تا با استمرار و پیگیری آگاهانه و بازخورد مناسب از حرکت‌های تربیتی بتوان به اهداف عالی دست یافت.همچنین پدر به ‌عنوان مربی بایستی به قواعد اساسی تربیت برای نیل به هدف مطلوب پایبند باشد. اخلاص، تقوی، علم، حلم و اعتقاد به مسئولیت از جمله صفات اصلی مربی در راه تربیت بشمار می‌روند.^[۷۹]

۲-۱-۳-۲-۲٫ حق بازی و تعلیم و تربیت در حقوق موضوعه

در حقوق ایران نیز علاوه بر حمایت جسمی کودک به حمایت اخلاقی و روانی وی نیز توجه داشته است. ماده ۱۱۰۴ ق.م. در این زمینه می‌گوید: «زوجین، باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاصدت نمایند».و در ماده ۱۱۷۸ نیز مقرر گردیده است: «ابوین مکلف هستند در حدود توانایی خود به تربیت اطفال خویش برحسب مقتضی اقدام کنند و نباید آن ها را مهمل بگذارند».بنا بر ماده ۴ قانون تامین وسایل و موجبات تحصیل اطفال و نوجوانان ایرانی مصوب ۲۲/۵/۱۳۵۳: اگر ولی طفل در موعد مقرر به موجب قانون تعلیمات اجباری، بدون داشتن عذر موجه، کودک خود را برای تحصیل منظم به دبستان نسپارد، علاوه بر اجبار وی بر جبران غفلت و مسامحه به پرداخت جریمه و جزای نقدی تا دویست هزار ریال، و به انجام تکالیف خود نیز محکوم خواهد شد و اگر از اجرای حکم امتناع کند و یا پس از اجرای حکم، کودک یا نوجوان کمتر از ۱۸ سال را از تحصیل باز دارد، به حبس حنجه‌ای و تعزیری از یک سال تا سه سال و تامین هزینه معاش و تحصیل کودک و نوجوان محکوم خواهد شد.البته این ضوابط و مقررات تاکنون جدی تلقی نشده و کمتر اتفاق افتاده است که ولی متخلف طفل به پرداخت جریمه یا مجازات حبس محکوم شده باشد.^[۸۰]

۲-۱-۳-۳٫ حق تکریم و احترام در فقه امامیه و حقوق موضوعه

تکریم و احترام به دیگران و اصول همزیستی در روابط اجتماعی انسان‌ها یکی از اصول بدیهی و ضروری بشمار می‌رود که کودکان نیز نباید ازاین امر مستثنی باشد ‌بنابرین‏ در مطالب صفحه بعد سعی بر توضیح و تبیین این امر مهم شده است.

۲-۱-۳-۳-۱٫ حق تکریم و احترام در فقه امامیه

اسلام، توجه به نیازهای معنوی و تامین احتیاجات روانی کودک را به طرز ظریفی پیش‌بینی نموده است. از این روست که تکریم و رعایت احترام کودک به ‌عنوان یک حق مسلم بر عهده والدین و دیگران مورد تأکید قرار گرفته است. چرا که دوره کودکی مهمترین دوره زندگی انسان و دوره شکل‌پذیری و اثرپذیری او می‌باشد.پیامبر(ع) فرمودند :«فرزندان خود را احترام کنید و آدابشان را نیکو گردانید تا مورد مغفرت و بخشش خداوند قرار گیرند». البته اکرام و احترام کودکان مصادیق فراوانی دارد که در اسلام بدانها تصریح شده است که در زیر به برخی از آن ها اشاره می‌کنیم:

۱- سلام کردن: امام صادق(ع) به نقل از رسول اکرم(ص) می‌‌فرمایند :«پنج چیز است که تا لحظه مرگ آن ها را ترک نمی‌کنم… یکی از آن ها سلام گفتن به کودکان است تا این رفتار، پس از من سنت گردد».^[۸۱]

۲- خطاب نیکو به فرزندان: در این رابطه پیامبر(ص) می‌فرماید : وقتی نام فرزندتان را می‌برید او را گرامی بدارید و جای نسشتن او را وسیع‌تر قرار دهید و نسبت به او روترش مکنید.^[۸۲]

۳- عیب‌جویی نکردن: روزی مردی در حضور پیامبراکرم(ص) به خاطر عملی که فرزندش انجام داده بود از او عیب‌جویی کرد پیامبر فرمود : فررزندت تیری از تیرهای تیردان توست.^[۸۳]

۴- وفای به عهد: علی(ع) از پیامبر گرامی اسلام نقل می‌کند: هریک از شما، اگر به فرزند خود وعده می‌دهد، باید به آن عمل کند و نیز امام کاظم(ع) می‌فرماید: اگر به کودکان خود وعده دادید وفا کنید زیرا آنان می‌پندارند که روزیشان به دست شما است، براستی خداوند برهیچ چیز از آنان آنچنان خشم نمی‌گیرد، مگر بخاطر زنان و کودکان.^[۸۴]

۲-۱-۳-۳-۲٫ حق تکریم و احترام در حقوق موضوعه

با مستفاد از روح مواد ۱۱۷۳ و ۱۱۷۸ قانون مدنی و نظر به پیروی قانون مدنی ایران از فقه امامیه می‌توان گفت که ولی قهری ملزم به رعایت کرامت و احترام کودک است، همانطوریکه خودشان نیز متقابلاً از کودک چنین انتظاری را دارند.

۲-۱-۳-۴٫ ولایت اولیای قهری در عقد نکاح صغار و تعارض آن ها در فقه امامیه و حقوق موضوعه

ار آنجایی که هر یک از پدر و جد پدری در عرض یکدیگرولایت بر نکاح صغار دارند و ممکن است در صورت اقدام همزمان هردو ‌به این امر تعارض پیش آید ‌بنابرین‏ عندالزوم مطالب زیر جهت روشن شدن امر فوق الذکر بیان شده است:

۲-۱-۳-۴-۱٫ ولایت اولیای قهری در عقد نکاح صغار و تعارض آن ها در فقه امامیه

یکی از انواع ولایت قهری در عقد نکاح صغار، ولایت پدر می‌باشد.پدر بر عقدنکاح پسر صغیر یا دختر صغیره خود ولایت دارد. این حکم مورد اجماع فقهای امامیه است، و روایات زیادی نیز در این زمینه وارد شده است.^[۸۵]

و یکی دیگر از انواع ولایت قهری بر نکاح صغار، ولایت جدپدری است. جدپدری در حال حیات پدر در ولایت برنکاح با او شریک است یعنی هریک مستقلاً دارای ولایت برنکاح صغیر یا صغیره می‌باشند و اگر یکی از آن ها بمیرد ولایت اختصاص به دیگری پیدا می‌کند.در این مسئله، اختلافی بین فقهای امامیه وجود ندارد، و تنها ابن ابی عقیل(ره) معتقد است که ولایت برعقدنکاح با پدر است و غیر از او کسی دارای ولایت نیست. البته فرمایش ابن ابی عقیل مخالف با ظاهر روایاتی است که در باب اولیاء عقدنکاح وارد شده است منظور از جدپدری، پدر پدر، جد جد و هرچه بالاتر رود، می‌باشد. در این مسئله که آیا وجود پدر پدر (جد نزدیک)، جد پدر یا جد جد و دورتر ولایت دارند یا نه؟ عده‌ای از فقها قایل به ترتیب شده‌اند. ولی اکثر فقهای امامیه معتقدند که جدپدری و هرچه بالا رود هم ردیف پدر دارای ولایت هستند. زیرا روایات در باب نکاح، اطلاق دارند و شامل جد نزدیک و دور می‌شوند.

وبالاخره آخرین نکته قابل ذکر در ولایت قهری بر نکاح صغار، تعارض ولایت اولیاء قهری در عقد نکاح صغار می‌باشد، و چنان که گفته شد هریک از پدر و جدپدری در عرض یکدیگر ولایت برنکاح صغیر یا صغیره دارند. ‌بنابرین‏ هرکدام از آن ها می‌تواند بدون کسب رضایت دیگری اقدام به ازدواج مولی‌علیه نماید. البته در صورت وقوع ازدواج از طرف هردو، ازدواجی که زودتر انجام گرفته است صحیح، و دیگری لغو و باطل است.براین مطلب ادعای اجماع شده است. روایات بسیاری نیز در این زمینه وارد شده است و در صورت وقوع هردو عقد پدر و جدپدری در زمان واحد، عقدنکاح جدپدری مقدم خواهد بود. براین مطلب ادعای اجماع شده است و به روایاتی که دلالت براین مطلب دارند نیز استناد شده است. ^[۸۶]

۲-۱-۳-۴-۲٫ ولایت اولیای قهری برعقد نکاح صغار و تعارض آن ها در حقوق موضوعه

بدین سبب دانشمندان مسلمان توصیه می‌کنند که قبل از فراگیری هر علمی به آموختن علم اخلاق و تزکیه نفس بپردازند. پس ‌بنابرین‏ در نظر دانشمندان مسلمان، علم اخلاق برترین علم است. این علم از همه علوم برتر است و به نیکو کردن رفتار انسان از آن جهت که انسان است می پردازد» ( ابن مسکویه،۱۴۲۲ ق، ص۵۵).

با توجه به ضرورت اخلاق در زندگی فردی و اجتماعی می توان گفت: همان‌ طور که در زندگی فردی و خصوصی بدون اخلاق، لطافت و شکوفایی و زیبایی ندارد؛ و خانواده ها بدون اخلاق سامان نمی پذیرند؛ ولی مهمتر ازآنها، زندگی اجتماعی بشر است که با حذف مسائل اخلاقی به سرنوشت دردناکی گرفتار می شود و شاید گفته شود که سعادت و خوشبختی و تکامل جوامع بشری را می توان در پرتو عمل به قوانین و احکام صحیح به دست آورد، بی آنکه مبانی اخلاقی در افراد وجود داشته باشد. ولی عمل به مقررات و قوانین نیز بدون پشتوانه اخلاق ممکن نیست؛ تا از درون انسان‌ها انگیزه هایی برای اجرای مقررات و قوانین وجود نداشته باشد، تلاش‌های بیرونی به جایی نمیرسد. زور و فشار بدترین ضمانت اجرایی قوانین و مقررات است که جز در موارد ضروری نباید از آن استفاده کرد و در مقابل آن اخلاق بهترین ضامن اجرایی قوانین و مقررات محسوب می شود در اهمیت اخلاق همین بس که انسان‌ها با وجود اخلاق مسیر زندگی خود را جهت می‌دهند.

مهمترین بیماری های روحی وجود صفات رذیلت اخلاقی در انسان است. وجود این بیماری آثار سوئی دارد مثل توانایی تشخیص خوب و بد، حق و باطل را در انسان تضعیف می‌کند این افراد که از آرامش روحی محرومند مثل حسادت، خود بزرگ بینی، کینه ورزی و … آرام و قرار روح انسان را گرفته و زندگی را بر او تلخ می‌کنند.

بیماری‌های روحی، علل آن ها و راه درمان آن ها ضروری است علمی که عهده دار بیان صفات و رفتارهای پسندیده و ناپسند و راه های درمان صفتهای ناپسند است، علم اخلاق و تربیت اخلاقی است پس سعادت فرد در گروه پاکسازی و تهذیب نفس از آلودگی ها و آراستن به فضائل اخلاقی است.

پس هدف اساسی بعثت پیامبر اکرم را تزکیه نفس انسان‌ها از آلودگی ها بیان کرده و می فرماید: « هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الأمِّیِّینَ رَسُولا مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ» (جمعه: ۲).

«او کسی است که در میان درس ناخواندگان پیامبری از خودشان برانگیخت تا آیات خدا را تلاوت کند و نفس آنان را از آلودگی ها پاک کند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد، مسلماًً پیش از این دو گمراهی آشکار می بودند».

در عصر ما حاضر نه تنها نیازهای اساسی انسان و جامعه به عنوان یک ضرورت باید مورد ملاحظه قرار گیرد؛ بلکه چالش‌های جدید که در عرصه ارتباط انسانی باوجود پیشرفت علم و تمدن که همان نبودن تربیت و اخلاقی مناسب در ارتباطات انسان با خودش، خدا، جهان و دیگران را به سوی کمال جهت دهد را نیز مورد توجه قرار داد با وجود اهمیت به تربیت عقلانی، جسمانی، عاطفی و سیاسی باید به تربیت اخلاقی که آنان را در بر می‌گیرد بیشتر توجه کرد.

لذا با توجه به ضرورت تربیت اخلاقی میتوان چنین گفت که مواجهه شدن دنیا معاصر با چالش‌های تربیتی و اخلاقی نیاز به ارائه راهکارهای مؤثر و کارآمد دارد که به دغدغه وجودی آدم و نیز دردها و بحران‌های او پایان بخشید. چنین راهکارهایی ضرورتاً باید متکی به تربیت اخلاقی نیرومندی باشد که کردار و فعالیت های تربیتی انسان را هدایت نموده و جهت گیری مؤثری به آن ها دهد. لذا هر زمان که نیاز به دلالتهای تربیتی و اخلاقی کارامد و عمیقی احساس می شود، لزوماًً در پی تربیت اخلاقی پر خواهیم آمد که تکیه گاه و پشتوانه قاطعی برای رفتارها و کارکردهای تربیتی محسوب گردد.

بدیهی است از جمله ملزومات پویایی تربیت اخلاقی چیزی جز این نیست که همگام با تغییرات جدید در جوامع بتواند با ارائه راهکارهای تربیتی و اخلاقی ‌افراد را از این سرگردانی نجات دهد، و هر کس خودش را با توجه به ظرفیت وجودی خودش و استعدادها در جهت تکامل خود در این دنیا بسازد.

با وجود این اهمیت تربیت اخلاقی به اسلام اختصاص ندارد، تجربه نشان داده است انسان متدین یا غیرمتدین بی نیاز از اخلاق و تربیت اخلاقی نبوده و نیست و کم توجهی به اخلاق و فضائل اخلاقی سبب آسیب های جدی به جامعه و افراد می شود، بدین سبب امروزه تربیت اخلاقی در کشورهای غربی از موضوعاتی است که مورد توجه محققان و اساتید دانشگاه و نیز مربیان و مدارس قرار گرفته است.

‌بنابرین‏ اخلاق و تربیت اخلاقی نقشی بسیار مهم در سلامت روح انسان و سعادت و خوشبختی فرد و جامعه دارد. از این جهت نیازمند توجه بیشتر است؛ به ویژه برای مسلمانان؛ زیرا به اندازه ای که در دین ما به اخلاق و تربیت اخلاقی توجه شده در ادیان و مکاتب دیگر چنان توجهی نشده است.

یکی از وظایف اساسی پیامبر(ص) و پس از وی اهل بیت(ع)گسترش مکارم اخلاقی در میان مردم بوده است. به همین سبب سیره پیامبر(ص) و اهل بیت منبعی سرشاری برای تربیت به ویژه تربیت اخلاقی است. با توجه به اهمیت تربیت اخلاقی انسان و رواج نظریات و مکاتب اخلاقی مختلف در جوامع بشری، بایسته است راه تربیت اخلاقی بشر را از کسی بجوئیم که هستی بخش و آشنا با همه زوایای وجودی اوست.

شخصیت حضرت علی نیز یک الگوی عالی تربیت اخلاقی است. زندگی علی (ع)به منزله یک مکتب بزرگ تربیتی است؛ گفتار و کردار و اندیشه‌های او همه، جنبه تربیتی دارند. او نه تنها با الهام از مکتب اسلام ارزش های عالی انسانی را مطرح نمود، بلکه خود در زندگی مظهر و نمونه این ارزش‌ها بود. او الگوی عالی تربیت اخلاقی برای انسان های خداشناس، کمال جوی، حکمت دوست، عدالت خواه و حق طلب بوده و هست که با مطالعه نهج البلاغه می توان نکات تربیتی ارزشمندی را استخراج کرد و بر این پایه کتاب نهج البلاغه محتوای ژرف و عمیق در قالب الفاظ و عبارات فصیح و بلیغ همراه با جامعیت مطالب، از این کتاب ارزشمند اثری جاودانه ساخته است و لقب «اخ القرآن» را زینبده آن است. می توان آن را «کتاب اخلاق» بنامیم مبنا و اساس کار قرار گرفته تا با مطالعه آن ها نکات مربوط با تربیت اخلاقی استخراج و تدوین شود و در اختیار انسان های جویای علم اخلاق قرار گیرد.

یکی از علل جاذبیت مباحث تربیتی و اخلاقی در نهج البلاغه این است که به مباحث عینی که به زندگی مادی و معنوی انسان ها مربوط می شود پرداخته است. نهج البلاغه به سراغ کلی گویی، فلسفه بافی و مسایل پنداری نمی رود. علی (ع)مرد مبارزه و عمل، مرد «زندگی و حیات و مرد هدف و پیروزی بود و سخنانش همه جا همین آهنگ را دارد» (مکارم شیرازی، ۱۳۷۹، ص۱۲).

دیگر اینکه علت جاذبه نیرومند نهج البلاغه در مباحث تربیتی و اخلاقی این است که در هر می‌دانی و ساحتی از تربیت که گام می نهد، چنان حق سخن را ادا می‌کند و دقایق را مو به مو شرح می‌دهد که گویی گوینده آن تمامی عمر را به بحث و بررسی روی همان موضوع مشغول بوده است.

۲-۱-۲-۱۴-۵ تقسیم‌بندی تیپ‌های شخصیتی بر اساس خود

این تقسیم‌بندی برای پیدایش راه و روش رسیدن به تکامل رشد شخصیتی خود می‌تواند بسیار مؤثر باشد زیرا انسان ناخودآگاه در تمام زندگی طوری رفتار می‌کند که پایه ی مستحکم و اصلی زیربنای شخصیتی اوست. روانشناسان جدید، این انگیزه‌‌های ناخودآگاه را در تمام انسآن ها سه اصل رفتاری می‌دانند که عبارتند از:

۱- گروه وابسته (۳، ۶، ۹): این سه تیپ شخصیتی به طور عمیقی به کسی، چیزی یا موقعیتی که احساس راحتی برایشان فراهم می‌کند، وابستگی پیدا می‌کنند.
۲- گروه عاجز (۱، ۴، ۷) : این گروه بر این باورند که نیاز و راحتی آن ها برآورده نشده است. «خود» در این گروه با «گرسنگی»، بی‌حوصلگی، نارضایتی و نیازمندی شناسایی می‌شود. افراد این گروه هیچ وقت راضی نیستند و دائم در جستجوی چیزی هستند که پیدا نمی‌کنند.
۳- گروه طرد شده (۲، ۵، ۸): این گروه ناخودآگاه، خود را کوچک‌و ناتوان، و دیگران را قدرتمند، استفاده‌جو و ناپذیرا می‌دانند. افراد این گروه انتظار دارند که هیچ‌وقت پذیرفته نشوند و به همین دلیل در تمام زندگی احساس‌های واقعی خود را به طرق مختلف مخفی می‌دارند و با مهربانی و یا دانش و یا قدرتمندی، خود را می‌‌شناسانند تا احساس مطرود بودن خود را بپوشانند(ریزو و هادسون،۲۰۰۰).

هر تیپ شخصیتی دو گرایش طبیعی دارد. یکی در راه پیش‌روی و دیگری در راه پس‌روی. این دو گرایش به طور طبیعی خود را نشان می‌دهند، اگرچه یکی به سوی کامل‌سازی شخصیت است و دیگری به سوی تجزیه‌پردازی، ولی نمی‌توان گفت که یکی بهتر از دیگری است. پایداری است که فرد را به سوی تیپ سالم شخصیتی خود راهنمایی می‌کند. گرایش طبیعی به سوی تجزیه‌پردازی، مکانیسم با ارزشی است که مانع از تنزل تیپ شخصیتی به مرحله ی ناسالم می‌شود. این گرایش طبیعی که هنگام فشارهای روحی و عصبی خود را نشان می‌دهد، در واقع مانع از پیدایش شخصیت بیمارگونه ی خود می‌شود. تمام انسآن ها مدام این احساسات را تجربه می‌کنند ولی به طور کلی یکی از آن ها همیشه خود را به طور غالب نشان می‌دهد. در اینوگرام هریک از این سه گروه، سه تیپ شخصیتی را در بر دارد(ریزو و هادسون،۱۹۹۶).

جدول زیر تفاوت‌های صفات ناشی از شخصیت و ذات انسانی را نشان می‌دهد که در هر سه مرکز شعور انسانی به طور بسیار خلاصه‌ای بیان شده است:

جدول۳-۱: خلاصه ی صفات انسانی ‌بر اساس مراکز شعور(دارابی،۱۳۸۸، صفحه ی۲۳۷)

ذات (بیداری)
شخصیت (خواب)
مرکز تفکر

اینجا و حال (حضور داشتن)

آرامش فکری

آگاهی و دانایی

راهنمای درونی

پیوستگی و حمایت

در زمان حال زیستن

آینده نگری

جدول فکری

شک و تردید

سعی بر باز یافتن و سردر آوردن

ترس و تشویق

پیش‌بینی کردن

ادامه جدول۳-۱: خلاصه ی صفات انسانی ‌بر اساس مراکز شعور(دارابی،۱۳۸۸، صفحه ی۲۳۷)

ذات (بیداری)
شخصیت (خواب)
مرکز احساس

اینجا و حال (حضور داشتن)

استقلال

صداقت

شفقت

بخشش

رهبری درونی

گذشته نگری

تظاهر

داستان‌سرایی

احساس عاطفی

در خود فرو رفتن

سعی بر تأثیر‌گذاری بر دیگران

مرکز غریزه

اینجا و حال (حضور داشتن)

رابطه ی آگاه با زندگی

آگاهی از احساس

قدرت درونی

استواری و پایداری

پذیرفتن

مبارزه با حال

محدودیت و مرزگذاری با زندگی

تنش و بی‌حسی

حالت دفاعی

دل کندن و جدایی

نگرانی

۲-۱-۲-۱۴-۶ بال‌های تیپ‌های شخصیتی

هر تیپ شخصیتی دو بال دارد (دو تیپ شخصیتی که در اینوگرام در همسایگی است) که کلاً یکی از دو بال روی تیپ اصلی تأثیرگذار است و تیپ شخصیتی فرعی به وجود می‌آید. ‌بنابرین‏ هر تیپ شخصیتی دو تیپ فرعی دارد که ضمن شباهت‌ها، می‌توانند متفاوت هم باشند. بدین ترتیب نُه تیپ اصلی وجود دارد که دو تیپ فرعی را در بر دارد. در مجموع ۱۸ تیپ را می‌توان تفکیک کرد، باید توجه کرد که این تیپ‌ها نه فقط از هم گسسته نیستند، بلکه در هم تنیده هم هستند.

تیپ یک با بال قوی نُه – آرمان‌گرا، معنوی و دارای اصالت

تیپ یک با بال قوی دو – حامی، سازنده و مدافع

تیپ دو با بال قوی یک – خدمتگزار

تیپ سه با بال قوی سه – مهمان‌نواز

تیپ سه با بال قوی دو – خوش‌رو و خوش‌بیان (دارای جذبه)

تیپ سه با بال قوی چهار – عمل‌گرا و متشخص

تیپ چهار با بال قوی سه – اشرافی

تیپ چهار با بال قوی پنج – قلندر

تیپ پنج با بال قوی چهار – تصویرگرا و بُت‌ساز

تیپ پنج با بال قوی شش – حلال مشکلات

تیپ شش با بال قوی پنج – مدافع و مبارز

تیپ شش با بال قوی هفت – رفیق و همراه

تیپ هفت با بال قوی شش – خوش‌رفتار و خوش‌رو

تیپ هفت با بال قوی هشت – واقع‌بین و واقع‌گرا

تیپ هشت با بال قوی هفت – متکی به خود و مستقل

تیپ هشت با بال قوی نُه – پر قدرت و بردبار

تیپ نُه با بال قوی هشت – داور و میانجی

تیپ نُه با بال قوی یک – خیال‌پرداز و ‌خیال‌باف (بارون و واگل، ۱۹۹۵).
۲-۱-۲-۱۴-۷ مراحل رشد شخصیتی

در رشد شخصیت، سه مرحله وجود دارد: سالم، متوسط و ناسالم که هرکدام شامل سه لایه هستند. لایه‌‌های سالم با (۱، ۲، ۳) لایه‌های متوسط با (۴، ۵، ۶) و لایه‌های ناسالم با (۷، ۸، ۹) مشخص هستند. لایه‌ها و مراحل رشد فردی به هم پیوسته اند و این تقسیم‌بندی جهت میسر ساختن تشخیص مراحل رشد است. توجه به مراحل مختلف رشد شخصیتی ضروری است، زیرا که نمایانگر تفاوت‌های بین افراد مختلف یک تیپ شخصیتی است. دو فرد دارای تیپ شخصیتی یکسان اگر یکی در مرحله ی سالم و دیگری در مرحله ی ناسالم باشد، می‌توانند تفاوت‌های زیادی با هم داشته باشند. در لایه‌های مختلف رشد، تیپ شخصیتی می‌تواند پیش‌روی یا پس روی کند. جهت درک بهتر مراحل رشد، دو «در» یا «دروازه» در نظر گرفته می شود؛ یکی بین سالم و متوسط (در لایه‌های ۳ و ۴) و دیگری بین متوسط و ناسالم (در لایه‌های ۶ و ۷). مراحل مختلف رشد فردی در هر تیپ شخصیتی به طور عمودی نشان داده شده است. (دقیقیان،۱۳۸۶).

شکل۳-۲: مراحل رشد شخصیتی در لایه‌های مختلف(دقیقیان،۱۳۸۶، صفحه۵۵)

۲-۲ گفتار دوم: تحقیقات انجام شده
۱-۲-۲ تحقیقات خارجی کاریابیاسکواب (۱۹۸۷) در پژوهش‌های خود به رابطه بین عزت نفس و رفتار کاریابی پی برد وی معتقد است که عزت نفس پیش‌بینی کننده نتایج و رفتار کاریابی است.

۲-۳ جمع بندی:

در رابطه با اهمیت و ضرورت بررسی کمال گرایی، مسئولیت پذیری با جهت گیری هدف در دانشجویان از جوانب مختلف می توان نگریست. کوشش غالب در این پژوهش ایجاد زمینه ای است تا یافته های پراکنده در سه حوزه کمال گرایی، مسئولیت پذیری و جهت گیری هدف را تلفیق نماید و بینشی نو در تبیین جهت گیری هدف دانشجویان فراهم آورد. مطالبی که در این پژوهش ارائه می شود به ایجاد دیدگاهی یکپارچه از متغیر های مورد بررسی کمک خواهد کرد که در آن متغیر های کمال گرایی و مسئولیت پذیری می‌توانند رفتار های مرتبط با جهت گیری هدف را نظم دهد و یکپارچه سازی و سازماندهی در خطوط متفرق تحقیق به وجود اورد. ‌بنابرین‏ درک گسترده تری از تفاوت های فردی در جهت گیری هدف را موجب می شود.

تلویح دیگر پژوهش این خواهد بود که به نقش عوامل شخصیتی از جمله کمال گرایی و مسئولیت پذیری توجه دارد که می‌تواند به ‌عنوان متغیری پیش بین، جهت گیری هدف را تحت تاثیر قرار دهد. با توجه به اهمیت متغیرهای شخصیتی در پیشرفت جهت گیری هدف و بهبود وضعیت تحصیلی دانشجویان هم اکنون بدنه عظیمی از دانش در ارتباط با جهت گیری های هدف و متغیر های روانشناختی فراهم شده است. برخی محققین که در مفهوم سازی جهت گیری های هدف پژوهش هایی را انجام داده‌اند، عوامل مختلفی از جمله کمال گرایی را نیز به صورت پررنگ و یا با نمودی اندک در مدل خویش گنجانیده اند. همچنین نقش مسئولیت پذیری در کمال گرایی و جهت گیری هدف و همچنین موفقیت های فردی از دیرباز مورد توجه بسیاری از روانشناسان بوده است. اما پژوهشی که به بررسی پیش‌بینی جهت گیری هدف بر اساس کمال گرایی و یا مسئولیت پذیری انجام شده باشد بسیار اندک بوده اند.

در بخش های پیشین اشاره بر نظریات موجود درباره متغیر های مورد بررسی انجام شد و ارتباط بین این نظریات بویژه کمال گرایی و جهت گیری هدف با بهره گرفتن از پژوهش های قبلی برقرار شد، اما با توجه به کمبود منابع و پژوهش های موجود در این باره و همچنین ‌در مورد مسئولیت پذیری و جهت گیری هدف، و همچنین کمبود های موجود در پژوهش های قبلی در زمینه پیش‌بینی متغیر جهت گیری هدف بر اساس متغیرهایی از جمله کمال گرایی و مسئولیت پذیری، پژوهش حاضر سعی دارد فرضیه های زیر را بررسی نماید:

۲-۴ فرضیه های پژوهش:

فرضیه هایی که در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گرفت عبارت بود از:

1. 1. مسئولیت پذیری می‌تواند بخشی از واریانس جهت گیری هدف را پیش‌بینی کند.

1. کمال گرایی می‌تواند بخشی از واریانس جهت گیری هدف را پیش‌بینی کند.

سوال تحقیقاتی:

کدامیک از مؤلفه‌ های کمال گرایی و مسئولیت پذیری قوی ترین پیش‌بینی را از جهت گیری هدف به عمل می آورد؟

فصل سوم

روش پژوهش

در این فصل ابتدا به روش پژوهش، جامعه و نمونه آماری پرداخته می شود و سپس به ابزارهای مورد استفاده در پژوهش حاضر معرفی می‌گردد. در نهایت روش اجرا، روش تجزیه و تحلیل داده ها و ملاحظات اخلاقی آورده می شود.

۳-۱ روش پژوهش:

پژوهش حاضر از نوع پژوهش های توصیفی- همبستگی می‌باشد که ارتباط بین متغیر ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. در پژوهش حاضر متغیر کمال گرایی و مسئولیت پذیری متغیر پیش بین و متغیر جهت گیری هدف متغیر ملاک می‌باشد.

۳-۲ جامعه نمونه و روش نمونه گیری:

جامعه: پژوهش حاضر شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارسنجان که در سال تحصیلی ۹۲-۹۳ در این دانشگاه مشغول به تحصیل بوده اند، می‌باشد. شایان ذکر است تعداد کل دانشجویان این دانشگاه مشتمل بر حدود ۵۰۰۰ نفر می‌باشند.

تعداد نمونه مورد بررسی برای جامعه ۵۰۰۰ نفری و بر اساس جدول مورگان برابر با ۳۵۸ نفر از این دانشجویان است، که با بهره گرفتن از روش دردسترس انتخاب شدند.

۳-۳ ابزار گردآوری اطلاعات:

ابزار های مورد استفاده در پژوهش حاضر شامل پرسشنامه های زیر بوده است:

۱) پرسشنامه جهت گزینی هدف

گویه های پرسشنامه جهت گزینی هدف از وندی ویل( ١٩٩٧ ) و الیوت و مک گریگور ( ٢٠٠١ ) اقتباس شده است. این پرسشنامه چهار عامل-جهت گیری یادگیری، عملکرد-گرایشی، عملکرد-گریزی و بلاتکلیفی در جهت گیری هدف را ارزیابی می‌کند. جهت گیری یادگیری (مثل: از تکالیف دشوار لذّت می برم، زیرا می خواهم موضوع های جدید یاد بگیرم) به عنوان گرایش برای رشد خود به وسیله اکتساب مهارت‌های جدید، تبحریابی در موقعیتهای جدید و پیشرفت شایستگی های فردی تعریف می شود(گویه های ٢،٣،٧،١٢،١٩) جهت گیری عملکرد گرایشی( مثل: برای من مهم است که در مقایسه با، دیگران ‌در کلاس، کارهای خود را بهتر انجام دهم) تأکید بر کسب شایستگی و تأیید در نزد دیگران دارد(گویه های، ۶،١۴،١٧،٢٠،۱) کسب قضاوت مطلوب دیگران نسبت به شخص ، زیربنای مهم این نوع جهت گیری است و جهت گیری عملکرد گریزی(مثل: ترجیح می دهم از موقعیت های کلاسی که در آن ها ممکن است عملکردی ضعیف داشته باشم دوری جویم) تأکید بر دوری جویی و اجتناب از ناشایستگی در نزد دیگران دارد(گویه های ۴،١٠،١١،١٣،١۵ ) افراد دارای این جهت گیری از قضاوت نامطلوب دیگران گریزان هستند. بلاتکلیفی در جهت گیری هدف(مثل: در انتخاب هدفم از درس خواندن دچار تردید و سردرگمی شده ام) به شک و تردیدها، ابهامات و دودلی های فراگیران نسبت به ارزش فعالیت و تکلیف در موقعیت های آموزشی اشاره می‌کند (گویه های ۵،٨،٩،١۶،١٨). نمره گذاری پرسشنامه به شکل مقیاس لیکردت و از صفر تا ۴ نمره دریافت می کند. برای تعیین روایی سازه این ابزار از تحلیل عاملی به روش مؤلفه های اصلی همراه با چرخش واریماکس استفاده شده است. در تحلیل داده های پرسشنامه جهت گیری هدف در این مطالعه مقدار ضریب KMO (شاخص کفایت نمونه گیری) و آزمون کرویت بارتلت نشان از وجود شواهد کافی برای اجرای روش تحلیل عاملی دارد(الیوت و چرچ، ١٩٩٧ ، الیوت و مک گریگور، ٢٠٠١ ).

مقدار ضریب KMO ، ۸۰/۰ و خی آزمون کرویت بارتلت ١٠۶۴ محاسبه شد که در سطح ۰۰۱/۰ P معنی دار بود. برای تعیین تعداد عوامل از معیارهای نمودار اسکری استفاده شد. بدین صورت با توجه به شیب نمودار عوامل آشکار شده در شیب تند نزولی، به عنوان عوامل اصلی قلمداد شد و عواملی نادیده انگاشته شد، که به صورت موازی در محور خط شیب قرار گرفتند. سپس از روش چرخش واریماکس برای تعیین بارگذاری عاملی هر گویه بر هر عامل با حفظ بار گذاری های عاملی بیش استفاده شد نتایج تحلیل عاملی وجود این چهار عامل را تأیید کرد. این ۴عامل بیش از ۵۴ درصد واریانس کل را تبیین می‌کنند.

برای تعیین پایایی این پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. نتایج به ترتیب برای جهت گزینی یادگیری، گرایشی، اجتنابی و بلاتکلیفی عبارت بودند از ۷۰/۰ ، ۷۰/۰، ۷۰/۰ و ۸۰/۰ و برای کل مقیاس ۷۰/۰ بود که رضایت بخش تشخیص داده شد.

۲) مقیاس چند بعدی کمال گرایی(ام پی اس)