۱-۶-۱-۲ راهبردهای مقابله ای

ازدیدگاه لازاروس و فولکمن (۱۹۸۴) مقابله عبارت است از تلاش­ های فکری، هیجانی و رفتاری فرد که هنگام روبرو شدن با فشارهای روانی به منظور غلبه کردن و یا به حداقل رساندن عوارض استرس به کارگرفته می­ شود (دافعی، ۱۳۷۶).این دو روانشناس (۱۹۸۸) راهبردهای مقابله ای را به هشت زیرمقیاس تقسیم کردند: مقابله مستقیم، دوری گزینی یا فاصله گیری، خویشتنداری، جستجوی حمایت اجتماعی، مسولیت پذیری، گریز-اجتناب، مسله گشای برنامه ریزی شده، ارزیابی مجدد مثبت. و در انتها با تقسیم این هشت زیرمقیاس به دو زیرمقیاس کلی “راهبرد هیجان محور” و “راهبرد مسئله محور” آن را خلاصه نمودند.

۱-۶-۱-۳ استرس

هر گونه شرایطی که سلامت فرد را تهدید کند و از این رو بر توانایی‌های مقابله کردن وی فشار آورد (وین و تین، ۲۰۰۲).

۱-۶-۱-۴ اعتیاد

اعتیاد مصرف تکراری مواد است به صورتی که باعث شکست در کار، تحصیل، نقش­های خانوادگی یا موقعیت­های حساس مثل رانندگی با اتومبیل می­ شود یا مشکلات قانونی مرتبط به مصرف مواد ایجاد می­ کند (فونتین، ۲۰۰۷).

۱-۶-۲ تعاریف عملیاتی

مهارت‌های زندگی: در این پژوهش منظور از مهارت‌های زندگی آموزشی است که در طی اجرای گروه درمانی به اعضای نمونه داده شده است.

راهبردهای مقابله ای: در این پژوهش منظور از راهبردهای مقابله ای نمره­ای است که آزمودنی­ها در پرسشنامه “راهبردهای مقابله ای لازاروس و فولکمن” به دست آورده­اند.

استرس: در این پژوهش منظور از استرس نمره­ای است که آزمودنی ها در پرسشنامه اضطراب بِک کسب کرده ­اند.

اعتیاد: در این پژوهش منظور از اعتیاد، کلیه افرادی است که حداقل یکی از مواد مخدر را استفاده کرده‌اند و هم اکنون در مراکز نگهداری با داروهای آگونیست و نگهدارنده تحت درمان هستند.

فصل دوم:

پیشینه پژوهش

در این فصل تاریخچه‏ای از متغیرها مطرح شده و رویکردهای مرتبط با متغیر پژوهش مورد بررسی قرار گرفته و همچنین مروری بر شواهد تجربی پژوهش در داخل و خارج ایران انجام گرفته شد.

۲-۱ مهارت‌های زندگی

اصطلاح مهارت در معانی مختلفی به کار رفته است. وقتی گفته می­ شود کسی مهارت انجام کاری را دارد مثلأ مهارت تایپ کردن، این بدین معنی است که او با آموزش و تمرین می ­تواند به راحتی و به نحو احسن مطالب را تایپ نماید. او کاربرد تمام کلیدهای ماشین تایپ را می­داند و به طرز صحیح از انگشتان خود استفاده می­ کند، او می ­تواند بدون کمک کردن به کلیدهای ماشین تایپ، با سرعت مطالب را تایپ نماید. ممکن است هر کسی بتواند از یک دستگاه ماشین تایپ استفاده کند و مطالبی را تایپ نماید. اگر مهارت تایپ کردن را نداشته باشد، برای پیدا کردن کلیدها باید کمی وقت صرف کرده تا حروف را پیدا کند و یا ممکن است فقط با یک انگشت جملات را تایپ کند. یعنی، حتی در صورت نداشتن مهارت لازم، می ­تواند مطالب را تایپ کند اما فرق بین کسی که مهارت تایپ کردن ندارد با کسی که این مهارت را دارد این است که او مطالب را در حداقل زمان با کمترین غلط تایپ می­ کند ولی فرد عامی با حداکثر زمان و بیشترین غلط تایپ می­ کند. داشتن مهارت در تمام زمینه ها مطرح است به عنوان مثال نجاری، رانندگی، آشپزی، نقاشی، مطالعه کردن و زمینه ­های دیگر، درحقیقت مهارت یعنی داشتن توانایی‌های لازم برای انجام صحیبح یک کار. در برنامه آموزش مهارت‌های زندگی، مهارت یعنی: توانایی ایجاد روابط بین فردی مناسب و مؤثر، انجام مسئولیت­های اجتماعی، انجام تصمیم گیری­های صحیح، حل تعارض­ها و کشمکش­ها بدون توسل به اعمالی که به خود یا دیگران صدمه می­زنند. به معنی دیگر مهارت‌های زندگی، مهارت شخصی و اجتماعی است که هر فردی باید آن ها را یاد بگیرد تا بتواند ‌در مورد خود، انسان­های دیگر و کل اجتماع به طور مؤثر، شایسته و مطمئن عمل نماید (سازمان بهزیستی کشور، دفتر پیشگیری از آسیب های اجتماعی معاونت امور فرهنگی وپیشگیری،۱۳۸۶).

۲-۱-۱ تعریف مهارت‌های زندگی

در پیشینه مربوط به بیست سال گذشته اصطلاحاتی به کار رفته و تعریف شده است که امروزه تحت عنوان مهارت‌های زندگی مطرح می شود.برای مهارت‌های زندگی تعاریف متعددی ارائه شده است که از آن جمله عبارتند از: مهارت‌های زندگی، آن مهارت ها یا تکالیفی هستند که با عملکرد مستقلانه و موفقیت آمیز یک فرد در زندگی بزرگسالی ارتباط پیدا می­ کند و کارایی فرد را در اکثر فعالیت­ها افزایش می­دهد(کلارک،۱۹۹۶؛ به نقل از طارمیان، ۱۳۷۸).

۲-۱-۲ تاریخچه مهارت های زندگی

آموزش مهارت‌های زندگی در سال و با اقدامات دکتر گیلبرت بوتوین^[۱۲] (۱۹۷۹) آغاز گردید. وی در این سال یک مجموعه آموزش مهارت‌های زندگی برای دانش ­آموزان کلاس هفتم تا نهم تدوین نمود که با استقبال فراوان متخصصان بهداشت روان مواجه گردید. این برنامه ی آموزشی به نوجوانان یاد می­داد که چگونه با بهره گرفتن از مهارت­ های رفتار جرئت­مندانه، تصمیم ­گیری و تفکر نقاد در مقابل سوء مصرف مواد از سوی همسالان مقاومت کنند. هدف بوتوین طراحی یک برنامه واحد پیشگیری اولیه بود و مطالعات بعدی نشان داد که آموزش مهارت‌های زندگی تنها در صورتی به نتایج مورد نظر ختم می­ شود که همه مهارت ­ها به فرد آموخته شود. پژوهش­ها حاکی از آن بودند که این برنامه در پیشگیری اولیه­ چندین نوع مواد مخدر از جمله سیگار موفق بوده است (بوتوین، ۲۰۰۲). به دنبال این اقدام مقدماتی، از سال ۱۹۹۳ به بعد سازمان جهانی بهداشت با هماهنگی یونیسف^[۱۳] (۱۹۹۴)، برنامه آموزش مهارت­ های زندگی را به عنوان یک طرح جامع پیشگیری اولیه و ارتقای سطح بهداشت روانی کودکان و نوجوانان معرفی نمود. این برنامه در کشورهای مختلف دنیا تجربه شده و گزارش­های امیدبخشی از کارایی این برنامه منتشر گردید.(هو، ۱۹۹۴؛ ۲۰۰۴)

۲-۱-۳ اهمیت مهارت های زندگی

پژوهش­های متعدد نشان داده ­اند که خودآگاهی، عزت نفس و اعتماد به نفس شاخص­ های اساسی توانمندی­ها و ضعف­های هر انسان است. این سه ویژگی فرد را قادر می­سازد که فرصت­های زندگی­اش را مغتنم شمرده برای مقابله با خطرات احتمالی آماده باشد به خانواده و جامعه­اش بیاندیشد و نگران مشکلاتی که در اطرافش وجود دارد باشد و به چاره اندیشی بپردازد. مهارت­ های زندگی به عنوان واسطه­های ارتقای سه ویژگی فوق الذکر در آدم­ها می ­توانند فرد و جامعه را در راه رسیدن به اهداف فوق کمک نمایند(قاسم زاده، ۱۳۸۳).

۲-۱-۴ مهارت‌های اصلی زندگی

کارشناسان مهارت‌های زندگی را در چندین سطح دسته بندی می‌کنند:

سطح اول: مهارت‌های پایه ای و اساسی روان شناختی و اجتماعی هستند این مهارت‌ها به شدت متاثر از فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی هستند نظیر خودآگاهی و همدلی.

سطح دوم: مهارتهایی هستند که تنها در شرایط خاص مورد استفاده قرار می­ گیرند نظیر مذاکره، رفتار جرات­مندانه و حل تعارض.

سطح سوم: مهارت‌های زندگی کاربردی هستند نظیر امتناع از سوء مصرف مواد (دلبری، ۱۳۸۳).

این مهارت‌ها عبارتند از:

1. 1. مهارت تصمیم ­گیری: در این مهارت افراد می­آموزند که تصمیم ­گیری چیست و چه اهمیتی دارد آن ها همچنین با انواع تصمیم ­گیری آشنا شده مراحل تصمیم ­گیری را گام به گام تمرین ‌می‌کنند. دانشجویان همچنین با رابطه موجود میان تصمیم ­گیری و سایر مهارت‌های زندگی از یک سو و رابطه تصمیم ­گیری با پیشگیری اولیه در بهداشت روانی از سوی دیگر آشنا می­شوند.