در ادامه با توجه به مقاله مذکور اختلال وسواس مذهبی را به تفصیل مورد بررسی قرار می‌دهیم.

۲-۱-۱-۲- تعریف اختلال وسواس مذهبی^[۱۵۱]

وسواس مذهبی یک اختلال روانی است که در درجه اول با احساس گناه آسیب زا یا وسواس های فکری با محتوای اخلاقی و مذهبی مشخص می شود (تعریف می شود) که اغلب با رفتار های اجباری اخلاقی و مذهبی نیز همراه بوده و بسیار ناراحت کننده و ناسازگارانه است(آبراموویتز و همکاران، ۲۰۰۲؛ فالون و همکاران، ۱۹۹۰). محققان دیگر تعاریف وسواس مذهبی را بسته به فهم خود از این اختلال کمی متفاوت تر ارائه کرده‌اند( به عنوان مثال: آبراموویتز و همکاران (۲۰۰۲) وسواس مذهبی را به عنوان مجموعه ای از” شک و تردید های مداوم ‌در مورد گناه و میل مقاومت ناپذیر به انجام رفتارهای مفرط دینی تعریف کرده‌اند. سیاروچی اختلال را اینگونه توصیف می‌کند.” وجدان اخلاقی حساس و افراطی [که] با یک زندگی اعتقادی تداخل دارد ” (۱۹۹۵، ص ۵). همچنین سانتا، وسواس مذهبی را به عنوان ” حالت ذهنی مداومی که، به دلیل ترس نامعقول از گناه، شخص را به قضاوت قطعی ‌در مورد افکار و یا اعمال گناه آلود زمانی که آن ها یا اصلا وجود ندارند یا به شدت ناصواب تر از آنکه واقعا هستند، سوق می‌دهد (۱۹۹۹، ص ۷). در نهایت، آسکین^[۱۵۲] و همکاران(۱۹۹۲، ص ۳) وسواس مذهبی را به عنوان” وضعیتی مربوط به نگرانی مداوم ‌در مورد مسائل دینی و یا اجبار هایی درانجام تشریفات دینی” مفهوم سازی نموده اند. ‌به این ترتیب، وسواس مذهبی امروزه یک چالش جالب توجه و دشوار برای بیماران، متخصصان سلامت روان، مقامات مذهبی، و خانواده ها می‌باشد.

وسواس مذهبی نسبت به سایر اختلالات روانشناختی، پیشینه تحقیقاتی غنی تری دارد. اما بسیاری از متون روانشناختی و روانپزشکی موجود فاقد مطالعات علمی منسجم در زمینه این اختلال است. این اختلال با بر خی از ویژگی های رایج ‌در اختلال وسواس فکری عملی (OCD) مشترک است و اغلب به عنوان زیر مجموعه اخلاقی/ مذهبی اختلال وسواس فکری عملی در نظر گرفته شده است (آبراموویتز و همکاران، ۲۰۰۲). شیوع وسواس مذهبی نسبتا بالا است، واضح است که افراد مبتلا به وسواس مذهبی، هنگامی که به دیگران اعتماد می‌کنند، ممکن است به دنبال راهنمایی های مذهبی به جای درمان باشند (میلر و هیچز، ۲۰۰۸).

ویژگی های بالینی وسواس مذهبی

بخش زیر علائم اصلی وسواس مذهبی را بحث می‌کند که به ویژگی های شناختی، رفتاری، عاطفی و اجتماعی گروه بندی شده اند. از آنجا که وسواس مذهبی توجه پژوهش کم تری را به خود جلب ‌کرده‌است، تحقیقات تجربی کمی در خصوص علائم اصلی و عمومی آن وجود دارد. با این حال، بخش های کوتاه زیر نشان دهنده برخی از ویژگی های آشکار و قابل شناسایی وسواس مذهبی است. نویسندگان اصطلاح گسترده تر” ویژگی” به جای” علائم” را نتخاب کرده‌اند؛ چرا که ماهیت دقیق اختلال وسواس مذهبی و ارتباط آن با عوامل علی، علائم ضروری و ویژگی های همراه در حال حاضر مشخص نیست. درک ما از وسواس مذهبی زمانی بهبود خواهد یافت که روابط دقیق بین وسواس مذهبی و ویژگی های آن را از طریق مشاهدات بالینی و مدل سازی آماری از هم باز شناسیم(میلر و هیچز، ۲۰۰۸).

ویژگی های شناختی

با توجه به نظر سانتا (۱۹۹۹) که وسواس مذهبی را اینگونه تعریف می‌کند: حالت ذهنی مداومی که به دلیل ترس نامعقول از گناه، شخص را به قضاوت قطعی ‌در مورد افکار و یا اعمال گناه آلود سوق می‌دهد؛ زمانی که آن ها یا اصلا وجود ندارند یا به شدت ناصواب تر از آنکه واقعا هستند درک می‌شوند(۱۹۹۹، ص ۷). اول، بیماران وسواس مذهبی اغلب با بروز الگوهای فکری ناکارآمد در رابطه با مسائل اخلاقی و مضامین مذهبی مشخص می‌شوند. بیماران وسواس مذهبی به طور قابل توجهی به نوعی، احساس گناه و مسئولیت شخصی افراطی دارند. به عبارت دیگر بیماران وسواسی به صورت آسیب زایی در اهمیت یک اشتباه پیش پا افتاده و قابل بخشش مبالغه می‌کنند. به عنوان مثال، فرد مبتلا به وسواس مذهبی ممکن است ‌در مورد عدم توجه او به پرداخت هزینه به صندوق دار فروشگاه مواد غذایی احساس فاجعه آمیزی دارند. علاوه بر این، یک دانشجو با وسواس مذهبی که در دوره کالبدشناسی ثبت نام نموده است ممکن است برای تشریح عکس ها یا اجساد افراد عریان، احساس محکوم شدگی داشته باشند.

شاید یکی از بهترین اشکال مطالعه احساس گناه افراطی، همجوشی فکر- عمل اخلاقی است(میلر و هیچز، ۲۰۰۸) به عنوان مثال، فرد ی که مبتلا به وسواس مذهبی است ممکن است یک فکر یا تکانه جنسی غیر اخلاقی را بدون هیچ گونه تأمل عمدی تجربه کند، متعاقبا او احساس می‌کند که مجبور است بارها و بارها به کشیش اعتراف کند، چراکه معتقد است یک نقض اخلاقی جدی به مانند انجام سوء رفتار جنسی واقعی را مرتکب شده است. در واقع، در مشاهده، نلسون و همکارانش (۲۰۰۶) افراد مبتلا به وسواس مذهبی، که استانداردهای اخلاقی سفت و سخت بر خود وضع می‌کنند وگوش بزنگی در موردگناه اخلاقی- دینی دارند ، ممکن است درمورد افکار مزاحم جنسی و یا موهن بمقدسات که در تضاد با نظام باور- ارزش آن ها‌ است، حساسیت بیش از حدی داشته باشند (نلسون و همکاران، ۲۰۰۶، ص ۱۱).

دوم، بیماران مبتلا به وسواس مذهبی بارها دوره های غیر معمول و ناتوان کننده سردرگمی و یا شک ‌در مورد امکان نقض اخلاقیات، و یا محتوای دقیق یک حکم اخلاقی را تجربه می‌کنند، که برخی از نویسندگان پیشنهاد می‌کنند؛ ممکن است این امر هسته اصلی اختلال باشد. (سیاروچی، ۱۹۹۵؛ راپاپورت^[۱۵۳]، ۱۹۹۰).

برای برخی افراد با وسواس مذهبی، موقعیت یا رویدادی عادی که یک معضل اخلاقی جزئی را به وجود می آورد و یا رفتار گذشته بیمار را یادآوری می‌کند، شک و سردرگمی گسترده ای را به راه می اندازد که به طور قابل توجهی توانایی آن ها را در عمکرد یا تفکر و رفتارمنطقی مختل می‌کند. (سیاروچی، ۱۹۹۵)

علاوه بر این، سیاروچی (۱۹۹۵) که ‌به این اختلال بر چسب ” بیماری شک” را می زند، اشاره دارد که بیماران وسواس مذهبی احساس تردید ‌در مورد تجربه دینی دارند و اطمینان مجددی از طریق راه های معمولی در دسترس در آنان پیدا نمی شو د (ص ۵). این سردرگمی آسیب زا فراتر از شک معمولی دینی گسترش یافته و به حدی گسترده اتفاق می افتد که دین و یا عمل مذهبی به طور فزاینده، هیجانات، فهم ، رفتار، ارزش گذاری ها و روابط او را به گونه ای اجباری کنترل می‌کند؛ به طوری که فرد کنترل کاهش یافته ای را بر واکنش خود به دین تجربه می‌کند(تیلور، ۲۰۰۲، ص ۲۹۴).

سوم، بیماران مبتلا به وسواس مذهبی اغلب در دوره های طولانی از نشخوارهای اخلاقی بسیار ناراحت کننده و یا دوره های عمیق و شدیدی از تفکر و تأمل، در گیر می‌شوند که باور دارند، می‌تواند در حل و فصل منطقی مشکلات آنان، کمک کند. دوره های نشخوار فکری ممکن است تجزیه و تحلیل های فلسفی از مسائل اخلاقی پیچیده اخیر یا یک بررسی دقیق از بی احتیاطی های گذشته را شامل بشود (آبراموویتز، ۲۰۰۱، ص. ۷۹؛ مورا^[۱۵۴]، ۱۹۶۹، ص. ۱۶۶؛ ون اورنوم^[۱۵۵] و همکاران، ۱۹۹۰، ص. ۳). اگر چه محققان قبلی پیشنهاد کرده‌اند که تلاش های سرکوب فکر می‌تواند به طور متناقضی سطوح پریشانی بیمار را شدت ببخشد، اما کارهای اخیر نشان می‌دهد که ارزیابی منفی از افکار مزاحم است که در واقع این تشدیدرا برمی انگیزد (پوردون و کلارک، ۲۰۰۲). بنا براین، تحقیقات بعدی باید بادقت زیادتری پویایی نشخوارهای اخلاقی را هدف گذاری کرده و روش های مؤثر احتمالی در سرکوب فکر را کشف کنند (میلر و هیچز، ۲۰۰۸).