یکی از نهادهای مالی که نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه اقتصادی کشور هادارد بورس اواراق بهادار می‌باشد. نقش بورس اوارق بهادار تنها در جمع‌ آوری نقدینگی و تخصیص درست آن ها خلاصه نمی‌شود بلکه اهمیت این بازار بیشتر رونق بخشیدن به فعالیت‌های تولیدی، صنعتی و کمک به رشد اقتصادی است.

بورس اوراق بهادار بازاری است رسمی، متشکل و سازمان یافته که در آن خرید و فروش سهام و دیگر اوراق بهادار تحت شرایط و ضوابط خاصی صورت می‌گیرد .

این بازار دارای ویژکی های زیر است . ۱ – سازمان یافتگی و متشکل بودن ۲- حاکم بودن قوانین و ضوابط خاص بر این بازاراز جمله حمایت قانون از صاحبان سرمایه ها و الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه .۳-خرید و فروش اوراق بهادار ۴- دارا بودن شرایط بازار رقابت کامل یعنی تعداد خریداران و فروشندگان سهام بسیار زیاد است ، ورود و خروج افراد ‌به این بازار بسیار زیاد است و همه اطلاعات لازم در باره آن دارند(سایت بورس اوراق بهادار تهران).

بازار بورس اوراق بهادار از سویی مرکز جمع‌ آوری پس‌اندازها و نقدینگی بخش خصوصی به منظور تامین مالی سرمایه گذاریهای بلند مدتو فعالیت های اقتصادی است واز سوی دیگر یک مرجعی رسمی و قابل اعتماد که دارندگان پس انداز ها می‌توانند به آن مراجعه و اقدام به سر مایه گذاری نمایند.‌بنابرین‏ فلسفه وجودی بازار بورس اوراق بهادار جمع‌ آوری نقدینگی و پس انداز های مردم و به کار گیری آن ها در امر تولید به منظور بالا بردن رشد اقتصادی است(باوندپور،۱۳۸۹).

اهمیت و نقش بازار بورس در اقتصاد تا جایی است که اقتصاد دانان آن را قلب اقتصاد کشور لقب داده‌اند زمانی که این قلب اقتصادی در انتقال منابع به بخش‌های تولیدی و صنعتی خوب عمل می‌کند اقتصاد هم از کارایی و سلامت لازم برخوردار است .برخی هم بازار بورس اوراق بهادار را میزان الحرارهای می‌دانند که وضعیت سلامتی اقتصاد را نشان می‌دهد کاهش ارزش سهام دلالت بر رکود و بحران اقتصادی و افزایش آن نشانه رونق و بهبود است . در نهایت بازار بورس اواراق بهادار را به ‌عنوان یک شاخص توسعه یافتگی اقتصادی به حساب می آورند و با نگاهی به عملکرد بازار بورس در هر کشور می توان به درجه توسعه یا توسعه نیافتگی آن پی برد(باوندپور،۱۳۸۹).

در خصوص عملکرد بازار بورس دیدگاه های متعددی وجود دارد . اقتصاد دانان بورس اوراق بهادار را برای تجهیز منابع مالی و کمک به رشد و توسعه اقتصادی حیاتی می دانندآن ها گویند بورس می‌تواند در تخصیص درست منابع، رشد اقتصادی ، ایجاد اشتغال، کنترل نقدینگی، جلوگیری از فرار سرمایه ها ،تقسیم مالکیتهای بزرگ ، افزایش بهروری ، توسعه دمکراسی اقتصادی و کاهش تورم نقش داشته باشند(سایت بورس اوراق بهادار تهران ۱۳۹۱)

علمای اجتماعی آن را ابزاری می دانند که با تقسیم مالکیتها و توزیع درآمدها باعث ایجاد عدالت اقتصادی می‌شود . بدبینان هم آن را به قمار خانه ای تشبیه کرده‌اند که در آن یک شبه می‌تواند ثروتمند شد یا بخاک سیاه افتاد . مع الوصف عملکرد بازار بورس همانند هر متغیر و ابزار اقتصادی می‌تواند مفید یا زیان بار باشد و عملکرد این بازار تابع عوامل اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی و حمایت دولت و قانون از این بازار است(سلیمی۱۳۸۹ ).

اگر بازار بورس اوراق بهادار دارای کارایی و شفافیت لازم و از حمایت قانون برخوردار باشد و مردم نیز آگاه و اطلاعات کامل ‌در مورد عملکرد آن داشته باشند در این صورت این ابزار هم برای سرمایه گذاران مفید خواهد بود و هم برای رشد و توسعه اقتصادی در غیر این صورت این بازار نقش یک قمار خانه بازی می‌کند .

کارایی بورس اوراق بهادار را در کشور ها بر اساس یک سری شاخص های اقتصادی تعیین می‌کنند.

۱ – نسبت حجم معاملات انجام شده در بازار بورس به تولید ناخالص ملی ،که این نشان می‌دهد چند درصد از تولید ناخالص ملی از طریق بازار بورس حاصل شده است .

۲ –نسبت حجم سرمایه گذاری های انجام شده به تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ،این معیار هم نشان می دهدچه میزان از سرمایه گذاری های انجام شده در کشور از طریق بازاربورس بوده است .

۳ – ارزش سهام ،نشان دهنده وضعیت اقتصاد کشور است ،افزایش آن دلالت بر رونق اقتصادی و کاهش آن نشانه رکود و بحران می‌باشد .

۴ – در صد جمیت مراجعه کنند ه به بازار بورس ،هر اندازه جمعیت بیشتری ‌به این بازارمراجعه نمایند نشانه رونق و کارایی آن است(سایت بورس اوراق بهادارتهران) .

نامانایی یا گام تصادفی در بورس اوراق بهادار

وجود یا عدم وجود نامانایی یا گام تصادفی و یا کارایی بورس اوراق بهادار در کشورها موضوعی است که همواره مورد توجه صاحب‌نظران قرار گرفته و به تحقیقاتی در این زمینه پرداخته‌اند. شواهد و بررسی‌های بعمل آمده نشان می‌دهد دو نوع حرکت در بازارهای بورس وجود دارد. یکی حرکت مانایی یا ایستایی است که به باز گشت به میانگین معروف است.در این حالت قیمت‌های سهام حول یک خط مستقیم عموما نوسان می‌کند، گاهی افزایش می‌یابد و سپس کاهش می پذیرد و گاهی به حداقل می‌رسد و بعد بالا می‌رود طوری که دو باره بحالت اول بر می‌گردند این حرکت دلالت بر یک ناهنجاری و بی ثباتی و عدم اطمینان در این بازار دارد (فاما^[۱]، ۱۹۷۰).

در حرکت مانایی شوک‌های وارده بر بورس اثر ناپایدار و موقتی داشته و افزایش یا کاهش قیمت‌ها دو باره به حالت اولیه خود باز می‌گردد(تهرانی، انصاری، ۱۳۸۷ ). حرکت مانایی یا گام غیر تصادفی اعتقاد دارد که بازار های مالی تا اندازه ای قابل پیش‌بینی هستند و حرکت قیمت ها در یک روند ثابت قرار دارند و حول آن بالا و پایین می‌روند و مطالعه قیمت های گذشته می‌تواند برای پسش بینی قیمت های آینده مفید باشد(تالانه۱۳۹۰ ).

حرکت دیگر بورس حرکت نامانایی یا نا ایستایی است که به گام تصادفی هم معروف است بدین معنی قیمت سهام نمی تواند قابل پیش‌بینی باشد در واقع قیمت ها تابع حوادث و اتفاقاتی است که به دلایل مختلف رخ می‌دهند و نمی توان آن ها را پیش‌بینی نمود.حرکت نامانایی یا ناایستایی حرکتی است پیش‌بینی نشده ، منظم و از اصول اقتصادی و سازوکار بازار پیروی می‌کند این حرکت دلالت بر فرضیه بازارکارا دارد که قیمت های سهام از فرایند گام تصادفی یا نامانایی پیروی می‌کند(فاما و فرنچ^[۲] ۱۹۸۸). فاما بازاری را کارا می‌داند که تمام اطلاعات موجود در آن منعکس گردد . انتظار از بازار کارا آن است که در تخصیص منابع بدرستی عمل کند .در شرایط گام تصادفی سهامدارن و بازار سازان تصمیمات خود را ‌بر اساس سازوکار بازار، شرایط رقابتی و اطلاعاتی که از اوضاع و احوال اقتصادی و حتی سیاست‌های دولت به دست می‌آورند اتخاذ می‌کنند( باوند پور ۱۳۸۹). در واقع بازده سرمایه گذاری‌ها تابعی از اطلاعات جمع‌ آوری شده می‌باشد (گروسمن^[۳] و دیگران،۱۹۸۰).

در روند نامانایی یا گام تصادفی دامنه نوسان قیمتهای سهام کوتاه و ریسک سرمایه گذاری هم اندک است(شیر کوند،۱۳۸۷).

از این نظر افراد به بورس اعتماد داشته و تمایل بیشتری برای سرمایه گذاری در آن نشان می‌دهند.بر اساس فرضیه بازار کارآ قیمت سهام از فرایند گشت تصادفی پیروی می‌کند. (فاما و ساروس^[۴]،۱۹۸۷).

دربازارهای کارا بازده سهام را نمی توان بر اساس تغییرات گذشته قیمت ها پیش‌بینی کرد.

فرضیه ضعیف کارایی بازار به ایده تئوری گشت تصادفی قیمت سهام در سال ۱۹۶۰ بر می‌گردد. اگر قیمت ها از گشت تصادفی تبعیت کنند، تغییرات قیمت در طول زمان تصادفی (مستقل)خواهند بود.