همان طور که از نظر عقلی و شرعی بر هر انسانی واجب است که جسم خود را از امراضی که سلامت وی را تهدید می‌کنند حفظ نماید به طریقی اولی بر وی را تهدید می‌کنند نیز حفظ نماید‌. و همان گونه که برخورنده سم واجب است در معالجه شتاب کند تا هلاک نشود بر گنهکار نیز واجب فوری است که توبه کند تا دینش ضایع نگردد‌. بدین ترتیب لزوم توبه برای همه افراد ضرورت می‌یابد‌.

توبه دارای ارکان و شرایطی است و همان گونه که هیچ بنایی بدون پایه و رکن وجود پیدا نمی‌کند‌. تحقق توبه نیز بدون وجود این ارکان ممکن نیست‌.

در آیات و روایات وارده ارکان توبه را درونی و بیرونی بر شمرده اند‌. ارکان درونی را ندامت و پشیمانی قلبی و تصمیم بر عدم بازگشت به گناه و ارکان بیرونی را انجام عمل صالح و ادای حقوق مردم دانسته اند‌.

علی رغم ابعاد مختلف و متنوعی که از توبه در قرآن بیان گردیده‌،نکته قابل توجه در تمام این ابعاد بحث پذیرش توبه می‌باشد که از جایگاه ویژه ای برخوردار است‌.

زیرا تمام ارزش توبه در گرو قبولی آن می‌باشد و چنانچه توبه ای مورد قبول واقع نشود هیچ ارزشی برای آن منظور نگردیده و در واقع می‌توان گفت توبه ای صورت نگرفته است‌.

‌در مورد پذیرش توبه باید اظهار داشت‌: چنانچه توبه با شرایط صحیح که گفته شد صورت گیرد پذیرفته خواهد شد‌. قرآن در آیات متعددی خداوند را پذیرنده توبه معرفی می‌کند‌،از جمله این آیات آیه ۲۵ سوره شوری است که می‌فرماید‌:

«اوست خدایی که توبه بندگان را می‌پذیرد و گناهان را می‌بخشد‌.» لذا به استناد آیه فوق فرضیه قبول توبه عینیت پیدا کرده و به اثبات می‌رسد‌.

موضوع قابل توجه دیگری که درتوبه از حساسیت خاصی برخوردار می‌باشد‌،بحث احراز توبه است که در دادگاه ها و محاکم می‌تواند ملاک عمل قرار گیرد‌.چرا که تا توبه احراز نگردد نمی‌توان آن را پذیرفت‌.

از آنجا که توبه به یک مسئله درونی و باطنی است و تنها از طرف فرد تائب معلوم می‌شود لذا صرف ادعای شخصی مبنی بر توبه برای احراز آن کفایت می‌کند‌،مگر دلیلی بر خلاف آن یافت شود یا یقین به کذب اظهار وی باشد که بدین ترتیب فرضیه احراز توبه نیز از پرده ابهام خارج می‌شود‌.

در بررسی ابعاد مختلف توبه از دیگاه معصومین علیه‌ ما السلام نیز ابعادی از قبیل دعوت به توبه ارزش توبه مهلت پذیرش توبه‌،ضرورت سبقت در توبه‌،توبه و امیدواری‌. توبه نصوح‌،تشویق به توبه‌،پایه های وبه حقیقت توبه و…. دیده می‌شود ضمناً یکی از راه هایی که انسان می‌تواند به توبه توجه پیدا کند مطالعه و تفکر در داستانها و حکایاتی است که از افراد توبه کننده نقل شده بدین منظور و جهت عبرت آموزی به مصادیقی از توابین اشاره گردید‌.

توبه در حقوق جزای اسلامی‌به عنوا ن یک تأسیس حقوقی و از بنیاد های حقوق جزای اسلامی‌به شمار می‌رود به گونه ای که در سایر مکاتب کیفری امروزی نمونه آن به چشم نمی‌خورد که در قانون مجازات اسلامی‌ همیشه جایگاه مناسبی را از آن خود ‌کرده‌است و با توجه به اینکه پذیرش توبه اجباری نیست و به اختیار کافی است که بعد از احراز شرایط لازم آن را می‌پذیرد ‌بنابرین‏ نگرانی بر طرف می‌شود به هر حال استفاده از این تأسیس شرعی و فقهی با تجربیات و یافته های جدید حقوقی می‌تواند در کارآمد شدن بر خورد نظام قضایی ما با مسایل قضایی کمک کند‌. البته دارای شرایط و ارکان وآثار ی است و آثار بارز آن جلوگیری از تکرار جرم و اصلاح مجرمان است و اگر با شرایط کامل انجام گیرد یکی از معاذیر قانونی معافیت از مجازات شناخته می‌شود که در جرا ئم حق الله قبل از ثبوت جرم به وسیله اقرار یا شهادت شهود مسقط مجازات بوده ولی در جرائمی‌که جنبه حق الناسی دارند موجب سقوط مجازات نیست چون مرتکب علاوه براین که اوامر ونواهی الهی را نادیده گرفته موجب ضرر و زیان مالی و جسمی‌یا آبرویی برای دیگران شده و باید جبران کند البته توبه مجازات اخروی را ساقط می‌کند ولی باید دانست که دفع مجازات دنیوی تابع مجازات اخروی نیست‌.

امروزه جرم شناسان معتقدند که مجازات مجرم هدف مطلق نیست بلکه وسیله ای برای اصلاح و باز پروری ویا ارعاب اوست حال اگر با مجری بر خورد کنیم که پس از ارتکاب عمل از کرده خود به شدت پشیمان شده است‌، به طوری که دچار عذاب وجدان شده و مصمم است که دگر باره مرتکب چنین عملی نشود و اشتباه خود را جبران کند مجازات او کار بیهوده ای است زیرا موضوع اعمال مجازات در واقع سالبه بر انتفای موضوع شده است و یا بدون اعمال مجازات به هدف خود رسیده ایم زیرا توبه به معنای بازگشت از گناه و اعمال مجرمانه و پشیمانی از اعمال گذشته و سعی در انجام اعمال صحیح و پسندیده و تکرار نکردن جرایم گذشته است‌.

1. 1. .جعفری-محمد حسین، توبه زیباترین پوزش،نشر فائز،چاپ دهم،۱۳۷۸،ص۶۷٫ ↑

1. 1. – سوره بقره – آیه ی ۲۲۲ ↑

1. 1. – علا مه محمد باقر مجلسی‌، منبع پیشین‌.ج ۶، ص۲۸ ↑

1. 1. – شیخ طوسی – ا لمبسوط ↑

1. 1. – علامه محمد باقر مجلسی‌،منبع پیشین‌،ج ۷۹‌، ص ۴۲٫سنن بیهقی ج ۸٫صص ۲۲۶و۲۲۷، مسند احمد بن حنبل‌، ج ۵‌، صص ۹۲و ۹۵، سنن ابن ماجه،جلد ۲، حدود‌، با ب ۹‌، ح۲۰۰۴ ↑

1. 1. – محمد بن یعقوب کلینی‌، فروع الکافی‌،ج ۷، کتاب الحدود‌، ص ۱۸۸‌.شیخ حر عاملی‌، منبع پیشین‌،ج ۱۸، باب ۱۶ از ابواب مقدمات حدود‌، ص ۳۷۲، ح۲ ↑

1. 1. – شیخ طوسی‌، المبسوط‌، ج ۸‌، ص ۱۷۸ ↑

1. 1. – محمد جعفر جعفری لنگرودی‌، تر مینو لوژی حقوق‌، ش ۱۸۲۱، ص ۲۲۸‌. ↑

1. 1. – محمد صالح ولیدی‌، حقوق جزای عمومی‌،ج ۴‌، ص ۲۲۴‌. ↑

1. 1. – شیخ طوسی‌، المبسوط‌،ج ۸‌، ص ۱۷۸‌. ↑

1. 1. ‌. کلینی، ابی جعفر بن یعقوب اسحق‌،اصول کافی‌،ج۴،ترجمه سید هاشم رسولی‌،کتاب ایمان وکفر باب توبه‌،دفتر نشر فرهنگ اهل بیت علیهم السلام،تهران‌،بی تا،ص۱۶۳٫ ↑

1. 1. . دستغیب شیرازی،عبدالحسین،توبه،دفتر نشر جعفری‌،چاپ اول،۱۳۶۲،ص۲۰٫ ↑

1. 1. ‌. موسوی خمینی،روح الله،تحریرالوسیله،مترجم،علی اسلامی،ناشر،دفتر انتشارات اسلامی‌ وابسته به جامعه مدر سین حوزه علیمه قم،ج۲،ص۳۰۰ مسئله۵،- من الواجبات التوبهَ من الذنب‌،فلوار تکب حرامآ اوترک واجبا تجب التوبه فورآ،ومع عدم ظهورها منه وجب امر بها، وکذا لوشک فی توبتهَ،وهذا غیر الامر والنهی،-بالنسبهَ الی سایر المعاصی فلوشک فی کونه مُصرآ آو علم بعدمه لا یجب الا نکار باالنسبهَ الی تلک المعصیهَ،لکن یجب باالنسبه الی ترک التوبه. ↑

1. 1. . گروه پژوهشکده باقر العلوم (ع)،فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع)،نشر معروف قم،چ دوم،۱۳۷۸،ص ۹۰۶ ↑

1. 1. . دستغیب شیرازی،عبدالحسین‌،گناهان کبیره،جلد دوم،انتشارات مرصاد،۱۳۴۸،ص ۵۲۹ ↑

1. 1. . طاهر،عباس(دکتر)،گناه از نگاه قرآن‌،انتشارات آستان قدس رضوی،۱۳۷۷،ص۱۲۱ به نقل از سفینهَ البحار ج۱،ص۴۸۸ ↑

1. 1. . قمی،شیخ عباس‌،مفاتیح الجنان‌،انتشارات اسوه،صص۱۲۹،۲۶۱ ↑

1. 1. . س نور آیه ۳۱،همه بسوی خدا توبه کنید. ↑

1. 1. . شبر،سید عبدالله،الاخلاق،مترجم محمد رضا جباران،ناشر انتشارات هجرت،جاپ سوم‌،۱۳۷۸،ص۳۳۷٫ ↑