با یک جمع بندی می توان گفت روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت، سیستم طرح ریزی هزینه ها با تأکید بر فرایند مستمر بهسازی است، در این روش شناسایی فعالیت های ارزشمند از یک سو و شناسایی فعالیت های بی ارزش از سوی دیگر تشویق می شود و برای حذف فعالیت های بی ارزش کوشش به عمل می‌آید.

یکی از تفاوت های مهم سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت نسبت به سیستم سنتی در این است که در اجرای این روش مسیر منابع به فعالیت ها مشخص می شود یعنی هزینه ها ردیابی می‌شوند و هزینه هر فعالیت به حساب کالا ، خدمت یا مشتری منظور می شود. در مرحله نخست هزینه سربار کارخانه به حساب فعالیت یا مرکز هزینه فعالیت گذاشته می شود و در این راه از مقدار مناسب عامل هزینه مصرف منابع استفاده می نمایند. به عنوان مثال تعیین مراکز فعالیت و هزینه هر یک از فعالیت ها مربوط به شرکت آلفا در جدول زیر نشان داده شده است:

تومان فعالیت نوع هزینه

۱۳۷۰ آماده سازی ماشین آلات

۲۴۰۰ سرپرستی و نظارت هزینه سربار کارخانه

۱۹۸۰۰ ماشین آلات

۲۴۰ انجام سفارش ها

۴۰۰۰ حمل و نقل مواد اولیه و کالای خریداری شده هزینه های خرید هزینه دایره خدمت

۱۶۰۰ انبار کردن محصولات تکمیل شده انبارداری و ارسال محموله ها

۱۵۰۰ تحویل محصولات به مشتریان

۳۳۰۰ نیرو

۷۹۲۰ قبول سفارش هزینه فروش

جدول ۲-۱ ( نمازی ، ۱۳۹۲ ، ص ۶۹ )

در مرحله دوم هزینه فعالیت ها یا مخزن هزینه فعالیت را به حساب موضوع هزینه منظور می‌کنند و در اجرای این روش مقدار مناسب عامل هزینه مصرف فعالیت را محاسبه می‌کنند یعنی معیاری که تعیین کننده مقدار فعالیت از نظر موضوع هزینه باشد. به عنوان مثال محرک های مناسب به منظور تخصیص هزینه فعالیت ها به محصولات A و B شرکت آلفا در جدول زیر نشان داده شده است:

مبنای تقسیم هزینه ها

محصولات

A

B

حجم تولید(عدد)

۱۰۰

۵۰

زمان آماده سازی ماشین ها(ساعت)

۱٫۵

۲

زمان سرپرستی در هر دوره(ساعت)

۷۵

۴۰

زمان استفاده از ماشین آلات(ساعت)

۰٫۵

۰٫۵

تعداد دفعات سفارشات انجام شده در هر دوره

۱۰

۲۰

مواد اولیه لازم برای تولید هر واحد محصول(کیلوگرم)

۲

۵

میانگین موجودی کالای تکمیلی نگهداری شده(عدد)

۰

۱۰۰

تعداد دفعات تحویل در هر دوره

۱۰

۴۰

زمان صرف وقت مسئولان فروش در هر دوره(ساعت)

۳۲

۱۶۰

جدول ۲-۲ ( نمازی ، ۱۳۹۲ ، ص ۷۰ )

۲-۳-۱-۳ گام های عملی جهت پیاده سازی سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت

با توضیح کوتاه که در بالا داده شد در اینجا مبحث را با ارائه گام های لازم جهت پیاده سازی این سیستم ، کامل می‌کنیم : ( بلوچر و همکاران ، ۲۰۰۸ ؛ نمازی ، ۱۳۹۲ )

هنگام اجرای این سیستم باید سعی شود کلیه هزینه های مستقیم و غیر مستقیم مربوط به اهداف هزینه مشخص شود ( اهداف هزینه ، همان هدف نهایی سیستم هزینه یابی فعالیت محور است که تعیین بهای تمام شده محصول ، خدمت ، مشتری و غیره می‌باشد ). هزینه های مستقیم ( مواد اولیه و کار مستقیم ) به تسهیم نیازی ندارند و مستقیما به اهداف هزینه اختصاص می‌یابند اما هزینه های غیر مستقیم ( سربار ) باید به دقت بررسی شوند ، می بایست این هزینه ها را از حالت هزینه های غیر مستقیم به مستقیم تبدیل نمود. باقیمانده هزینه های سربار ، که قابلیت تبدیل به هزینه های مستقیم را ندارند ، باید در نهایت به اهداف هزینه تسهیم یابند. ‌بنابرین‏ برای پیاده سازی سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت ابتدا باید سیستم هزینه یابی سنتی پالایش شود و در حد امکان مبلغ سربار ، با توجه به ماهیت هزینه ها نیز کاهش یابد ، سپس گام های زیر به صورت سیستماتیک دنبال شود:

گام اول) تعیین هزینه های مستقیم : ۱٫ شناسایی اهداف هزینه ۲٫ شناسایی هزینه های مستقیم مربوط به اهداف هزینه.

گام دوم) تخصیص هزینه منابع به فعالیت ها ( تخصیص اولیه ) : ۳٫ شناسایی فعالیت های مربوط ۴٫ شناسایی منابع مربوط به هر فعالیت ۵٫ شناسایی محرک هزینه منابع ( محرک هزینه معیاری است که به وسیله آن ، منابع مصرف شده بابت هر فعالیت تعیین می شود ) ۶٫ تخصیص هزینه های غیر مستقیم منابع به فعالیت های شناسایی شده.

[ بیشتر شرکت ها هزینه های منابع را در حساب های خاص منظور می‌کنند ، نمونه ای از آن ها عبارتند از حساب هایی که در برگیرنده ملزومات ، خرید ، حمل مواد ، انبارداری ، هزینه های دفتری ، مبلمان ، ساختمان ، تجهیزات ، آب و برق و گاز و حقوق و مزایای کارکنان می شود. در تجزیه و تحلیل فعالیت باید داده های متعلق به دفاتر و اسناد موجود را جمع‌ آوری کرد و نیز با بهره گرفتن از پرسشنامه ؛ مشاهده یا مصاحبه با نیروهای ارشد یا کلیدی در هر واحد ، اقدام به جمع‌ آوری داده های اضافی نمود.

برای کمک به تشخیص محرک فعالیت ها و بهبود مدیریت فعالیت ها معمولا آن ها به چهار دسته طبقه بندی می‌شوند که هزینه این فعالیت ها نیز با توجه به میزان استفاده هر محصول یا خدمت از فعالیت ها، به آن ها تخصیص می‌یابد. چهار طبقه فعالیت شامل موارد زیرند ( هنسن و موون^[۲۰]، ۲۰۰۶):

۱٫فعالیت های سطح واحد محصول، که با هر بار انجام آن فعالیت، یک واحد محصول تولید می شود. مانند سوراخ کردن و ماشین کاری هر قطعه. هزینه این نوع فعالیت ها به طور مستقیم به واحد محصول یا خدمت مربوط تخصیص می‌یابد.

۲٫فعالیت های سطح دسته محصول، که با هر بار انجام آن فعالیت یک دسته محصول تولید می شود. مانند آماده سازی ماشین آلات یا سفارش مجموعه ای از قطعات. هزینه های سطح دسته محصول صرف نظر از تعداد واحدهای موجود در هر دسته اغلب ثابت است.

۳٫فعالیت های پشتیبانی سطح محصول، که با انجام آن محصول های مختلفی تولید می شود. این فعالیت ها بر اساس نیاز پشتیبانی انواع محصولات مختلف اجرا می شود و هزینه های آن ثابت بوده و می توان آن ها را به محصولات مختلف تخصیص داد، مانند حفظ مشخصات محصول و انجام تغییرات مهندسی

۴٫فعالیت های سطح عمومی کارخانه، که فرایند عمومی تولید کارخانه را پشتیبانی می‌کند مانند روشنایی و نظافت کارخانه

سه دسته اول با هزینه هایی سر و کار دارند که می توان آن ها را به گونه مستقیم یا غیر مستقیم به محصولات تخصیص داد اما دسته آخر شامل هزینه هایی است که برای انواع محصولات مشترک است و تنها بر مبنای تخصیص می توان آن ها را بین محصولات تسهیم کرد.]

بارچ^[۷۶] معتقد است فعالیت‌هایی شناختی در زندگی فرد به صورت خودکار صورت می‌گیرد . ساختارها تعیین می‌کنند که چه اطلاعاتی رمزگردانی شوند و این اطلاعات چطور سازماندهی ، تفسیر و معنادهی گردند. این ساختارها مستقیماً اطلاعات دریافت شده را تعیین نمی‌کنند بلکه واقعیت بیرونی ساختارهای شخصی را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند (بارچ، ۱۹۹۷ به نقل از برزونسکی ، ۲۰۰۳).

برزونسکی معتقد است افراد به شیوه های متفاوتی به نظریه پردازی راجع به خود می‌پردازند یعنی افراد در چگونگی مواجهه و پردازش اطلاعات، تصحیحات و تعارضات مرتبط با هویت با هم تفاوت دارند. ولی سه سبک نظریه‌پردازی را تشخیص داده است که عبارتند از : علمی (اطلاعاتی) ، جزمی(هنجاری) و موقعیتی(موردی).

• • افراد با شیوه علمی ، اطلاعات مدار هستند و همواره یک نگرش همراه با تردید درباره خودشان دارند. آن‌ ها به جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات مربوط به خود می‌پردازند و همواره درگیر یک فرایند خود کاوشگری فعال هستند.

• • • افرادی که سبک جزمی ، دارند همواره با تجارب و انتظارات افراد مهم زندگیشان (مثل والدین) همنوایی می‌کنند. این افراد تلاش می‌کنند که ساختارهای مربوط به خود را که از قبل موجود است حفظ کنند. در مقابل تهدیدات بالقوه‌ای که برای ساختارهای خودشان وجود دارد از طریق پاسخ‌های قالبی و تعریفات شناختی به دفاع می‌پردازند.

  

• افرادی با سبک موقعیتی ، راجع به خود نظریه‌پردازی می‌کنند، به طور مداوم ‌بر اساس تقاضاهای محیطی واکنش نشان می‌دهند. این افراد جهت گیری مغشوش یا اجتنابی نسبت به اطلاعات مرتبط با خود دارند (برزونسکی ،۱۹۹۷ به نقل از فارسی نژاد ، ۱۳۸۴).

1. محتوای هویت :

در بیشتر تحقیقات مربوط به پایگاه‌های هویت، محتوی به طور عملی در سه حوزه: مذهب، شغل و نقش جنسی تعریف می‌شود. اما هویت نوجوانان در یک حوزه مشابه ممکن است عناصر متفاوتی داشته باشد. برای مثال در حوزه مذهب ، بعضی از نوجوانان ممکن است روی عقاید و درک شخصی خودشان از مسائل معنوی تأکید کنند و بعضی ممکن است به موقعیت اجتماعی حاصل از رعایت اعمال مذهبی و بیان اعتقاد دینی توجه کنند و عده‌ای نیز انتظارات مذهبی والدین و اعضای فامیل برایشان از اهمیت برخوردار باشد (برزونسکی ،۲۰۰۳).

یک رویکرد متفاوت به محتوای هویت، تمرکز روی ماهیت اسنادها و عناصری است که هویت فرد طبق آن‌ ها تعریف می‌شود. برای مثال، چک و همکارانش سه محتوا برای هویت تعریف کرده‌اند:

• • • هویت شخصی ^[۷۷]
  • • هویت جمعی ^[۷۸]
  • هویت اجتماعی ^[۷۹] (چک و همکاران ، ۱۹۸۲ به نقل از برزونسکی ، ۲۰۰۳).

هویت شخصی ریشه در اسنادهای خود خصوصی ، از قبیل اهداف و ارزش‌های شخصی، خودآگاهی‌ها و وضعیت‌های روانی منحصر به فرد دارد.

هویت جمعی روی انتظارات و هنجارهای دیگران مهم و گروه‌های مرجع مثل خانواده، گروه اجتماعی، کشور، مذهب و غیره تأکید دارد.

هویت اجتماعی به عناصر خود عمومی از قبیل شهرت، محبوبیت و تأکید روی دیگران برمی‌گردد.

نتایج تحقیقات برزونسکی روی دانشجویان امریکایی نشان می‌دهد انواع اسنادهایی که نوجوانان برای تعریف و تبیین هویتشان به کار می‌برند بنا به سبک پردازش هویتی که دارند متفاوت است. افرادی که از یک سبک اطلاعاتی استفاده می‌کنند روی اسنادهای خود شخصی (مثل اهداف، ارزش‌ها و معیارهایشان) تأکید دارند و میزان بازخوردهای مربوط به خود را که منجر به تأکید دیدگاه‌های شخصی‌شان می‌شود اساس خود ارزیابی‌هایشان قرار می‌دهند.

افرادی که سبک هنجاری را جهت پردازش اطلاعات مربوط به هویتشان به کار می‌گیرند، احساسی که از خود دارند مبتنی بر عناصر خودجمعی (مثل: خانواده، مذهب یا کشور) است. معیار ارزش این نوجوانان، ارزش‌ها و انتظارات افراد مهم زندگیشان است و هدف آن ‌بر مبنای‌ افزایش عزت نفس جمعی – مثلا از طریق مقایسه گروه‌هایی که آن ‌ها را از سایرین متمایز می‌کند- تنظیم شده است. برعکس، افرادی که از سبک سردرگم / اجتنابی استفاده می‌کنند. درکشان از هویت مبتنی بر عناصر خود اجتماعی (مثل محبوبیت، شهرت و تاثیر روی دیگران) است. خودارزیابی‌های این افراد ‌بر اساس انتظارات فوری و موردی و تقاضاهای موقعیتی است.

توجه اصلی آن ها روی حضور مطلوب و اثرگذاری‌های مناسب اجتماعی در جهت حفظ عزت نفس اجتماعیشان است (برزونسکی ۲۰۰۳).

1. ساختار هویت : تعهد هویت

در مدل پایگاه‌های چها گانه هویت، ساختار در اصطلاح تعهد تعریف شده است. تحقیقات شناختی اجتماعی (بریکمن^[۸۰] ۱۹۸۷ ، کمبل^[۸۱]۱۹۹۰، میوس^[۸۲]، لرما^[۸۳]، هلسن^[۸۴] و لبرگ^[۸۵] ۱۹۹۹) نشان می‌دهند که تعهدات ثابت شخصی نقش مهمی را در تقویت عملکرد شخص و سلامت روانی- اجتماعی وی بازی می‌کند. تفاوت در میزان تعهد به تفاوت‌هایی که افراد در قدرت و روشنی معیارهای مربوط به خود، اعتقادات و باورهای خود دارند، مربوط می‌شود (به نقل از برزونسکی ، ۲۰۰۳).

طبق نظر بریکمن” تعهد به رفتار فرد، تحت شرایطی که او سعی دارد طور دیگری عمل کند ثبات می‌بخشد.” تعهد یک چارچوب ارجاعی جهت دار و هدفمند ایجاد می‌کند که رفتار و بازخوردهای آن در درون این چارچوب بازبینی، ارزیابی و تنظیم می‌شود (بریکمن، ۱۹۸۷ به نقل از برزونسکی، ۲۰۰۳).

تحقیقات نشان داده است که میزان بالای تعهد با تصمیم‌گیری هوشیارانه و مقابله‌‌ای متمرکز بر مشکل رابطه مثبت و با تعویق توجه عقلانی و اضطراب قبل از تصمیم‌گیری رابطه منفی دارد. مطالعات برزونسکی همچنین نشان می‌دهد که تعهد هویت با سبک‌های پردازش هویت رابطه دارد. افرادی که فرآیندهای اطلاعاتی و هنجاری را به کار می‌گیرند تعهدات قوی‌تری نسبت افراد دارای سبک سردرگم/ اجتنابی دارند (فارسی نژاد ، ۱۳۸۴).

برزونسکی سه مدل متفاوت آزمایش جهت نقش تعهد در ارتباط بین سبک‌های هویتی و متغیرهای برونداد شخصیتی پیشنهاد می‌کند:

۱- مدل اثر مستقیم: در این مدل فرض می‌شود سبک‌های پردازش هویت و تعهد هویت به طور مستقیم و مستقل با تغییرات یک متغیر برونداد ارتباط دارند.

۲- مدل اثر تعدیل‌گر: در این مدل محققان فرض می‌کنند که قدرت و جهت ارتباط بین سبک پردازش هویت و یک متغیر برونداد و با سطوح مختلفی از تعهد تغییر می‌کند.

۳- مدل اثر رابطه‌ای: در این مدل فرض بر این است که رابطه بین سبک‌های پردازش هویت و یک متغیر برونداد، وقتی که اثر متغیر تعهد کنترل می‌شود، به طور معنی‌دار تقلیل پیدا می‌کند (برزونسکی، ۲۰۰۳).

طبق تحقیقاتی که برزونسکی انجام داد چنین نتیجه گرفت افراد دارای سبک پردازش اطلاعاتی و هنجاری هویت قویتر و خود واضح تری نسبت به افراد سبک مغشوش دارند. تعهدات ضعیفتر با سطوح پایین جسارت شخصی ، مسئولیت پذیری و سطوح بالای افسردگی رابطه دارد (برزونسکی، ۱۹۹۲).

انواع سبک های پردازش هویت

یکی از نهادهای مالی که نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه اقتصادی کشور هادارد بورس اواراق بهادار می‌باشد. نقش بورس اوارق بهادار تنها در جمع‌ آوری نقدینگی و تخصیص درست آن ها خلاصه نمی‌شود بلکه اهمیت این بازار بیشتر رونق بخشیدن به فعالیت‌های تولیدی، صنعتی و کمک به رشد اقتصادی است.

بورس اوراق بهادار بازاری است رسمی، متشکل و سازمان یافته که در آن خرید و فروش سهام و دیگر اوراق بهادار تحت شرایط و ضوابط خاصی صورت می‌گیرد .

این بازار دارای ویژکی های زیر است . ۱ – سازمان یافتگی و متشکل بودن ۲- حاکم بودن قوانین و ضوابط خاص بر این بازاراز جمله حمایت قانون از صاحبان سرمایه ها و الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه .۳-خرید و فروش اوراق بهادار ۴- دارا بودن شرایط بازار رقابت کامل یعنی تعداد خریداران و فروشندگان سهام بسیار زیاد است ، ورود و خروج افراد ‌به این بازار بسیار زیاد است و همه اطلاعات لازم در باره آن دارند(سایت بورس اوراق بهادار تهران).

بازار بورس اوراق بهادار از سویی مرکز جمع‌ آوری پس‌اندازها و نقدینگی بخش خصوصی به منظور تامین مالی سرمایه گذاریهای بلند مدتو فعالیت های اقتصادی است واز سوی دیگر یک مرجعی رسمی و قابل اعتماد که دارندگان پس انداز ها می‌توانند به آن مراجعه و اقدام به سر مایه گذاری نمایند.‌بنابرین‏ فلسفه وجودی بازار بورس اوراق بهادار جمع‌ آوری نقدینگی و پس انداز های مردم و به کار گیری آن ها در امر تولید به منظور بالا بردن رشد اقتصادی است(باوندپور،۱۳۸۹).

اهمیت و نقش بازار بورس در اقتصاد تا جایی است که اقتصاد دانان آن را قلب اقتصاد کشور لقب داده‌اند زمانی که این قلب اقتصادی در انتقال منابع به بخش‌های تولیدی و صنعتی خوب عمل می‌کند اقتصاد هم از کارایی و سلامت لازم برخوردار است .برخی هم بازار بورس اوراق بهادار را میزان الحرارهای می‌دانند که وضعیت سلامتی اقتصاد را نشان می‌دهد کاهش ارزش سهام دلالت بر رکود و بحران اقتصادی و افزایش آن نشانه رونق و بهبود است . در نهایت بازار بورس اواراق بهادار را به ‌عنوان یک شاخص توسعه یافتگی اقتصادی به حساب می آورند و با نگاهی به عملکرد بازار بورس در هر کشور می توان به درجه توسعه یا توسعه نیافتگی آن پی برد(باوندپور،۱۳۸۹).

در خصوص عملکرد بازار بورس دیدگاه های متعددی وجود دارد . اقتصاد دانان بورس اوراق بهادار را برای تجهیز منابع مالی و کمک به رشد و توسعه اقتصادی حیاتی می دانندآن ها گویند بورس می‌تواند در تخصیص درست منابع، رشد اقتصادی ، ایجاد اشتغال، کنترل نقدینگی، جلوگیری از فرار سرمایه ها ،تقسیم مالکیتهای بزرگ ، افزایش بهروری ، توسعه دمکراسی اقتصادی و کاهش تورم نقش داشته باشند(سایت بورس اوراق بهادار تهران ۱۳۹۱)

علمای اجتماعی آن را ابزاری می دانند که با تقسیم مالکیتها و توزیع درآمدها باعث ایجاد عدالت اقتصادی می‌شود . بدبینان هم آن را به قمار خانه ای تشبیه کرده‌اند که در آن یک شبه می‌تواند ثروتمند شد یا بخاک سیاه افتاد . مع الوصف عملکرد بازار بورس همانند هر متغیر و ابزار اقتصادی می‌تواند مفید یا زیان بار باشد و عملکرد این بازار تابع عوامل اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی و حمایت دولت و قانون از این بازار است(سلیمی۱۳۸۹ ).

اگر بازار بورس اوراق بهادار دارای کارایی و شفافیت لازم و از حمایت قانون برخوردار باشد و مردم نیز آگاه و اطلاعات کامل ‌در مورد عملکرد آن داشته باشند در این صورت این ابزار هم برای سرمایه گذاران مفید خواهد بود و هم برای رشد و توسعه اقتصادی در غیر این صورت این بازار نقش یک قمار خانه بازی می‌کند .

کارایی بورس اوراق بهادار را در کشور ها بر اساس یک سری شاخص های اقتصادی تعیین می‌کنند.

۱ – نسبت حجم معاملات انجام شده در بازار بورس به تولید ناخالص ملی ،که این نشان می‌دهد چند درصد از تولید ناخالص ملی از طریق بازار بورس حاصل شده است .

۲ –نسبت حجم سرمایه گذاری های انجام شده به تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ،این معیار هم نشان می دهدچه میزان از سرمایه گذاری های انجام شده در کشور از طریق بازاربورس بوده است .

۳ – ارزش سهام ،نشان دهنده وضعیت اقتصاد کشور است ،افزایش آن دلالت بر رونق اقتصادی و کاهش آن نشانه رکود و بحران می‌باشد .

۴ – در صد جمیت مراجعه کنند ه به بازار بورس ،هر اندازه جمعیت بیشتری ‌به این بازارمراجعه نمایند نشانه رونق و کارایی آن است(سایت بورس اوراق بهادارتهران) .

نامانایی یا گام تصادفی در بورس اوراق بهادار

وجود یا عدم وجود نامانایی یا گام تصادفی و یا کارایی بورس اوراق بهادار در کشورها موضوعی است که همواره مورد توجه صاحب‌نظران قرار گرفته و به تحقیقاتی در این زمینه پرداخته‌اند. شواهد و بررسی‌های بعمل آمده نشان می‌دهد دو نوع حرکت در بازارهای بورس وجود دارد. یکی حرکت مانایی یا ایستایی است که به باز گشت به میانگین معروف است.در این حالت قیمت‌های سهام حول یک خط مستقیم عموما نوسان می‌کند، گاهی افزایش می‌یابد و سپس کاهش می پذیرد و گاهی به حداقل می‌رسد و بعد بالا می‌رود طوری که دو باره بحالت اول بر می‌گردند این حرکت دلالت بر یک ناهنجاری و بی ثباتی و عدم اطمینان در این بازار دارد (فاما^[۱]، ۱۹۷۰).

در حرکت مانایی شوک‌های وارده بر بورس اثر ناپایدار و موقتی داشته و افزایش یا کاهش قیمت‌ها دو باره به حالت اولیه خود باز می‌گردد(تهرانی، انصاری، ۱۳۸۷ ). حرکت مانایی یا گام غیر تصادفی اعتقاد دارد که بازار های مالی تا اندازه ای قابل پیش‌بینی هستند و حرکت قیمت ها در یک روند ثابت قرار دارند و حول آن بالا و پایین می‌روند و مطالعه قیمت های گذشته می‌تواند برای پسش بینی قیمت های آینده مفید باشد(تالانه۱۳۹۰ ).

حرکت دیگر بورس حرکت نامانایی یا نا ایستایی است که به گام تصادفی هم معروف است بدین معنی قیمت سهام نمی تواند قابل پیش‌بینی باشد در واقع قیمت ها تابع حوادث و اتفاقاتی است که به دلایل مختلف رخ می‌دهند و نمی توان آن ها را پیش‌بینی نمود.حرکت نامانایی یا ناایستایی حرکتی است پیش‌بینی نشده ، منظم و از اصول اقتصادی و سازوکار بازار پیروی می‌کند این حرکت دلالت بر فرضیه بازارکارا دارد که قیمت های سهام از فرایند گام تصادفی یا نامانایی پیروی می‌کند(فاما و فرنچ^[۲] ۱۹۸۸). فاما بازاری را کارا می‌داند که تمام اطلاعات موجود در آن منعکس گردد . انتظار از بازار کارا آن است که در تخصیص منابع بدرستی عمل کند .در شرایط گام تصادفی سهامدارن و بازار سازان تصمیمات خود را ‌بر اساس سازوکار بازار، شرایط رقابتی و اطلاعاتی که از اوضاع و احوال اقتصادی و حتی سیاست‌های دولت به دست می‌آورند اتخاذ می‌کنند( باوند پور ۱۳۸۹). در واقع بازده سرمایه گذاری‌ها تابعی از اطلاعات جمع‌ آوری شده می‌باشد (گروسمن^[۳] و دیگران،۱۹۸۰).

در روند نامانایی یا گام تصادفی دامنه نوسان قیمتهای سهام کوتاه و ریسک سرمایه گذاری هم اندک است(شیر کوند،۱۳۸۷).

از این نظر افراد به بورس اعتماد داشته و تمایل بیشتری برای سرمایه گذاری در آن نشان می‌دهند.بر اساس فرضیه بازار کارآ قیمت سهام از فرایند گشت تصادفی پیروی می‌کند. (فاما و ساروس^[۴]،۱۹۸۷).

دربازارهای کارا بازده سهام را نمی توان بر اساس تغییرات گذشته قیمت ها پیش‌بینی کرد.

فرضیه ضعیف کارایی بازار به ایده تئوری گشت تصادفی قیمت سهام در سال ۱۹۶۰ بر می‌گردد. اگر قیمت ها از گشت تصادفی تبعیت کنند، تغییرات قیمت در طول زمان تصادفی (مستقل)خواهند بود.

ت – آزمون معنی دار بودن ضریب همبستگی®

ضریب همبستگی با توجه به نمونه ای مشخص محاسبه می شود. بدیهی است که این ضریب، که بعضی مواقع ضریب همبستگی نمونه ای خوانده می شود، از نمونه ­ای به نمونه دیگر تغییر می‌یابد. حال سوال اینجا است که آیا بین دو متغیر x و y که ضریب همبستگی آن را تعیین کردیم همبستگی معنی داری وجود دارد یا نه ؟ به عبارت دیگر، آیا می توان به وجود یک رابطه علت و معلولی خطی اذعان داشت و یا ضریب همبستگی به دست آمده ناشی از شانس و تصادف بوده و ضریب همبستگی جامعه، که آن را با نشان می‌دهیم، برابر صفر است؟

به منظور بررسی ضریب همبستگی مدل با بهره گرفتن از آزمون t ‌می‌توان معنی داری ضریب همبستگی را آزمون نمود. برای این منظور فرض آماری و فرمول آماره مربوطه به صورت زیر است:

(درجه آزادی (

بر اساس فرمول فوق مقدار آماره t محاسبه می­ شود. طبق جدول توزیع آماری t، مقدار بحرانی، با درجه آزادی ۹۸ درسطح معنی داری ۱% برابر با ۳۲۴/۲ و در سطح معنی داری ۵% برابربا ۶۴۵/۱ است. چنانچه قدر مطلق مقدار آماره t محاسبه شده بزرگ­تر از مقدار بحرانی مذکور باشد از این رو ‌می‌توان نتیجه گرفت که فرض H₀ رد می­ شود. ردفرض H₀ به منزله معنی دار بودن ضریب همبستگی مدل خواهد بود.

ث– آزمون خود همبستگی بین مشاهدات

خود همبستگی متغیرها زمانی رخ می‌دهد که خطاها با هم مرتبط باشند به عبارت دیگر هنگامی که جزء خطای مربوط به یک مشاهده تحت تاثیر جزء خطای مشاهده دیگر باشد خودهمبستگی متغیرها پیش می ­آید. برای بررسی این مشکل از آماره « دوربین – واتسون» استفاده می­ شود. این آماره نیز توسط نرم افزار آماریSPSS ارائه می­ شود. و به طور کلی چنانچه این آماره در سطح اطمینان ۹۵%، نزدیک به عدد ۲ (بین ۱٫۵ و ۲٫۵) باشد، خود همبستگی بین مشاهدات وجود نخواهد داشت.

برای آزمون فرضیات از الگوی رگرسیون چند متغیره زیر استفاده خواهد شد.

AGGRESSIVE_it = β_۰ + β_۱ CSR_it + β_۲ POS_CSR_it + β_۳ ABS_DA_it + β_۴ IO_it + β_۵ CASH_it + β_۶ ROA_it + β_۷ LEV_it+ β_۸NOL_it + β_۹ ΔNOL_it+ β_۱۰ FI_it + β_۱۱ PPE_it + β_۱۲ INTANG_it + β_۱۳ EQINC_it + β_۱۴ R&D_it + β_۱۵EMP_it+ β_۱۶ ΔSALE_it + β_۱۷ SIZE_it-1 + β_۱۸MB_it-1+ ε_it

در مدل فوق اگر β۱ و β۲ مثبت باشد به ترتیب فرضیه اول و دوم تحقیق تأیید می­ شود در غیر اینصورت فرضیات رد می­-شود.

جهت آزمون فرضیه‌های تحقیق، با بهره گرفتن از الگوهای فوق، ابتدا آن ها به صورت فرض­های آماری بیان شدند و سپس با بهره گرفتن از رگرسیونهای فوق مورد آزمون قرار گرفتند.

۳-۵-۱- تعاریف عملیاتی متغیرها

داده های مورد نیاز برای محاسبه متغیرهای مدل تحقیق در ذیل ارائه شده است.

AGGRESSIVE_it: اجتناب مالیاتی با استفاده سه روش ذیل برآورد می­ شود:

نام متغیر
نماد
نحوه اندازه گیری

نرخ مؤثر مالیاتی نقدی

CETR

وجه نقد پرداختی بابت مالیات

سود قبل از کسر مالیات

نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلند مدت

LCETR

مجموع وجوه نقد پرداختی بابت مالیات درطی۳سال

مجموع سود قبل از کسر مالیات طی همان دوره

اختلاف دائمی مالیات

PBT

مالیات ابرازی – مالیات طبق برگ تشخیص

مجموع دارایی‌های اول دوره

CSR_it: برای مسئولیت پذیری اجتماعی از سه روش به شرح ذیل استفاده می شود

۱) نحوه محاسبه مخارج EER: علاوه بر دستمزد کارمندان، شرکت­ها نیز باید با تامین سود، مراقب کیفیت زندگی کارمندان باشند. این تحقیق از منابع انسانی صرف شده به صورت درصدی از درآمد برای سنجش واکنش شرکت نسبت به کارمندان استفاده می‌کند. این مخارج عبارتند از حقوق،
هزینه­ های اضافه­کاری، پرداخت ساعت کار، پاداش به مدیران و سرپرست­ها، هزینه رفت و آمد، پاداش­های آخر سال، دستمزد، انگیزه­ های تجاری، پرداخت به پیمانکاران، بازنشستگی، جبران خسارت، حقوق بازنشستگی، هزینه­ های تعلیم و آموزش، مزایا، پرداخت بیمه، هزینه­ های ناهار، هزینه مناسبت­ها برای کارمند، پرداخت پول غذا، مخارج دارویی، و سود سهام به کارمندان.

EER =درآمد / مخارج منابع انسانی.

۲) نحوه محاسبه حفاظت زیست محیط(EP): با هماهنگی بابخش کنترل کیفیت شرکت‌های نمونه انتخابی اطلاعات مربوط به نوع گواهینامه­ ها (که در این پژوهش دو گواهینامه ایزو ۹۰۰۱ و ایزو۱۴۰۰۱ مورد مطالعه تحقیق بوده است) و زمان اخذ آن ها به دست آمده است و برای اطمینان بیشتر، اطلاعات به دست­آمده از شرکت‌های نمونه با لیست سازمان ملی استاندارد، سازمان تأیید صلاحیت مدیریت و سازمان غذا و دارو مطابقت داده شده است. برای محاسبه از لوجیت باینری استفاده می­ شود. چنانچه شرکت دارای گواهینامه ISO باشد ۱ و در غیر اینصورت ۰ را نشان
می­دهد.

۳) اگر شرکت جزو شرکت­های آلاینده محیط زیست باشد یک در غیر اینصورت صفر

POS_CSR_it: اگر شرکت در بدهی­های احتمالی خود در یادداشت­های همراه صورت­های مالی بدهی بابت مشکلات اجتماعی و دعاوی حقوقی داشته باشد یک در غیر اینصورت صفر

ABS_DA_it: قدرمطلق اقلام تعهدی اختیاری که با بهره گرفتن از مدل دچو و دیچو (۲۰۰۲) به صورت ذیل برآورد می­ شود.

مدل ذیل در هرصنعت برای هرسال برآورد می­ شود:

: جریان نقدی حاصل از عملیات تقسیم بر جمع دارایی­ ها

: تغییر سود شرکت تقسیم بر جمع دارایی­ ها

: مانده خالص اموال، ماشین آلات و تجهیزات تقسیم بر جمع دارایی­ ها

: اگر جریان خروج وجه نقد حاصل از عملیات باشد ۱ در غیر اینصورت صفر

که در آن:

: اقلام تعهدی سرمایه در گردش که ار رابطه ذیل به دست می‌آید: (چن و همکاران (۲۰۱۱))

تغییرات دارایی های جاری: CurrentAssets

تغییرات وجه نقد: Cash

تغییرات بدهی های جاری: CurrentLiabilities

تغییرات تسهیلات دریافتی کوتاه مدت: CurrentDebt

ذخیره مالیات: Taxpayables

جمع کل دارایی ها: TotalAssets

باقیمانده مدل فوق بیانگر خطای تخمینی در اقلام تعهدی است که با جریان نقدی حاصل از عملیات ارتباط ندارد و اینکه نمی تواند با تغییر سود و دارایی های ثابت توجیه شود. از مقدار باقیمانده مدل به عنوان کیفیت اقلام تعهدی می‌باشد.

IO_it: درصد مالکیت نهادی در شرکت

CASH_it: نقدینگی شرکت که از تقسیم موجودی نقد و بانک بر جمع دارایی­ ها محاسبه می­ شود.

ROA_it: بازده دارایی­ ها که از تقسیم سود خالص بر جمع دارایی­ ها محاسبه می شود.

LEV_it: درجه اهرمی بودن شرکت از تقسیم حسابهای پرداختنی بر جمع دارایی­ ها محاسبه می شود.

NOL_it: اگر شرکت زیان ده باشد یک در غیر این صورت صفر

ΔNOL_it: تغییر در زیان شرکت تقسیم بر جمع دارایی­ ها

د)انواع اطلاعاتی که دستگاه مورد نظر در اختیار دارد و شکل­بندی آن ها.

هـ)اطلاعات مربوط به هر تصمیم و یا سیاستی که بر زندگی عموم تأثیر می‌نهد، همراه با دلایل و مستندات قانونی اتخاذ آن. ^[۶۰]

اصل سوم: تقویت حکومت باز: (Open government)نهادهای دولتی باید فعالانه حکومت باز را تقویت کنند برای تحقق ‌هدف‌های‌ قانون آزادی اطلاعات، آگاهی شهروندان از حقوق خود و نیز تقویت فرهنگ فضای باز در ساختار حکومت، امری ضروری است. تجربه های گوناگون به روشنی نشان می‌دهد که سرپیچی نهادهای دولتی، حتی پیشروترین قوانین را ناکارآمد می‌کند. ‌بنابرین‏ به عنوان یک اصل در نظام آزادی اطلاعات، پیوسته باید به فعالیت برای تقویت در هر دو عرصه پرداخت. البته چگونگی پرداختن ‌به این دو ضرورت، با توجه به ویژگی‌های سازمان نهاد دولت، محدودیتهای موجود در زمینه‌ی انتشار اطلاعات، سطح آگاهی شهروندان از حقوق خود و نظایر آن در همه کشورها یکسان نیست. اما به هر حال، باید در قانون آزادی اطلاعات، به ارتقاء آگاهی شهروندان از حقوق خود در زمینه‌ی دسترسی به اطلاعات و نیز تقویت فرهنگ فضای باز در ساختارهای حکومتی، به طور ویژه توجه شود. ^[۶۱]

اصل چهارم: دامنه محدود موارد استثناء: استثناها بر اصل آزادی اطلاعات و حق دسترسی باید به طور دقیق پیش ­بینی شوند.

اساس این اصل ‌به این شرح است:«درخواست‌های دسترسی به اطلاعات دولتی، در همه‌ موارد باید اجابت شود؛ مگر آن که نهاد دولتی موردنظر بتواند اثبات کند که درخواست، از جمله استثناهای پیش ­بینی شده در قانون است.» برای این که درخواستی در شمول موارد استثناء قرار بگیرد، باید سه ویژگی کلی زیر را دارا باشد:

الف)اطلاعات درخواست شده با هدف مشروعی که در قانون مورد توجه قرار گرفته است، ارتباط داشته باشد.

ب)افشای اطلاعات، آسیب جدی به هدف مورد اشاره وارد آورد؛ و

ج)آسیب به هدف باید بیش از منافع عمومی آگاهی از اطلاعات موردنظر باشد.

هیچ یک از دستگاه‌ها و نهادهای دولتی نباید به طور کامل از حیطه قانونی آزادی اطلاعات، مستثنی شده باشند، حتی اگر بیش­تر، کارکردهای آن در محدوده استثناها قرار گیرد. این امر ‌در مورد تمام بخش‌های حکومت (قوه مقننه، مجریه و قضاییه)و نیز تمامی کارکردهای حکومت از جمله دستگاه‌های امنیتی و دفاعی صادق است. فاش نکردن اطلاعات باید مورد به مورد توجیه شود.

اِعمال محدودیت هایی که هدف آن ها ممانعت از سرافکندگی، آشفتگی و یا افشای اشتباه کاریهای حکومت است، هیچ گونه قابل توجیه نیست.

فهرست تمامی موارد مشروعی که ممکن است پنهان ماندن اطلاعات را توجیه کند، باید در قانون ذکر شود، این فهرست باید به موضوع هایی همچون اجرای قانون، پاسداری از حریم شخصی افراد، امنیت ملی، محرمانه بودن اطلاعات مربوط به فعالیت‌های اقتصادی افراد، امنیت فردی، سلامت عمومی، کارایی و یکپارچگی فرآیندهای تصمیم ­گیری حکومت محدود شود. استثناها باید به دقت تعریف شوند؛ به گونه‌ای که نتوان اطلاعاتی را که آشکار شدن آن ها به هدف تعیین شده در قانون آسیب نمی‌رساند، در زمره‌ی استثناها قرار داد. تعیین موارد استثناء باید ‌بر اساس محتوای سند باشد تا نوع آن به هر حال، حتی اگر موردهایی استثنا تلقی می‌شوند، باید برای عدم افشای آن ها محدودیت زمانی در نظر گرفت. برای مثال توجیه محرمانه نگه داشتن اطلاعات بر مبنای تهدید امنیت ملی، پس ازفروکش کردن تهدید، قابل دفاع و اتکا نیست.

در عین حال، این ادعا که اطلاعات درخواست شده با ‌هدف‌های‌ پیش ­بینی شده در قانون در تضاد است برای خودداری از افشای اطلاعات کافی نیست. دستگاه مربوطه باید نشان دهد که افشای اطلاعات آسیب بنیادی به هدف مشروع وارد می‌آورد. چرا که دربسیاری موارد، افشا می‌تواند هم آسیب رسیان و هم مفید باشد. از همین رو، باید سود و زیان افشای اطلاعات توأمان سنجیده شود و تنها در مواردی که زیان افشا بیش از سود است، از در اختیار قرار دادن اطلاعات پرهیز کرد. ^[۶۲]

اصل پنجم: آسان کردن دسترسی به اطلاعات: درخواست دسترسی به اطلاعات باید به سرعت و منصفانه به جریان بیفتد. در عین حال وقتی درخواستی رد می‌شود، درخواست کننده باید از امکان طرح موضوع در مرجعی مستقل برخوردار باشد.

فرایند تصمیم گیری درباره‌ تقاضای دسترسی به اطلاعات باید در سه سطح اجرایی مستقل، قابل بررسی باشد: درون دستگاه دولتی که اطلاعات را در اختیار دارد، قابل تجدیدنظر در یک نهاد اجرایی مستقل و قابل استیناف در دادگاه، در قانون باید تسهیلات لازم برای کسانی که نمی‌توانند بنویسند یا بخوانند، با زبان سند نا آشنایند یا از معلولیتهایی همچون نابینایی رنج می‌برند، پیش ­بینی شود. قانون باید همه‌ نهادهای دولتی را به یک نظام باز و قابل دسترسی برای تضمین حق دریافت اطلاعات مکلف کند. دستگاه‌های دولتی باید فردی را به عنوان مسئول و پاسخگوی درخواستهای دریافت اطلاعات تعیین کنند. دستگاه‌های دولتی همچنین باید مکلف شوند، هنگامی که اطلاعات درخواست شده پراکنده و یا ناواضح است به متقاضی کمک کند. در عین حال دستگاه‌های دولتی ملزم به ‌پاسخ‌گویی‌ به درخواستهای بیهوده و آزاردهنده نیستند و الزامی به در اختیار نهادن اطلاعاتی که در نشریات و مطبوعات چاپ شده است، ندارند. اما باید متقاضی را در جهت استفاده از اطلاعات انتشار یافته یاری دهند.

برای تمام مواردی که یک نهاد دولتی تقاضای در اختیار نهادن اطلاعات را رد می‌کند، درخواست کننده باید بتواند موضوع را در مرجعی بالاتر طرح و تقاضای تجدیدنظر کند. مرجع بالاتر می‌تواند مأمور رسیدگی به شکایات، کمیسیون حقوق بشر یا یک نهاد مشخص تأسیس شده برای این منظور باشد. در مواقعی که نیز دستگاه دولتی به صورتی مجرمانه، مانع از دسترسی به اطلاعات می‌شود و یا به طور ارادی سبب از میان رفتن مدارک می‌شود، مرجع رسیدگی کننده باید بتواند موضوع را به دادگاه ارجاع دهد. طبیعی است که حق تجدیدنظر و مراجعه به دادگاه باید هم برای درخواست کننده‌ اطلاعات و هم برای نهاد دولتی در نظر گرفته شود^{. [۶۳]}

اصل ششم: هزینه ها: هزینه های سنگین نباید مانع در خواست دسترسی به اطلاعات افراد شود. از آن جا که هدف قانون آزادی اطلاعات، تقویت دسترسی باز به اطلاعات است، ‌بنابرین‏ هزینه هایی که از سوی نهاد دولتی برای در اختیار نهادن اطلاعات تعیین می‌شوند، نباید چندان زیاد باشد که درخواست­کنندگان بالقوه را از توسل ‌به این حق باز دارد؛ به ویژه که منافع بلندمدت آزادی اطلاعات برای جامعه از هزینه های تحقق آن به مراتب بیش تر است.

در قوانین موجود آزادی اطلاعات و حق دسترسی به اطلاعات، شیوه های گوناگون دریافت هزینه ها پیش‌بینی شده است. عموماً تلاش بر این است که هزینه ها مانع درخواست اطلاعات نشود در برخی موارد یک بخش هزینه ثابت است و همه‌ تقاضاها را شامل می‌شود. بخش متغیر نیز به هزینه واقعی تأمین و احیای اطلاعات بستگی دارد. تلاش بر این است وقتی که افراد، متقاضی اطلاعات هستند و یا هنگامی اطلاعات درخواست شده به نحوی با منفعت عمومی در ارتباط است، از دریافت بخش دوم هزینه ها خودداری و یا به میزان زیادی از هزینه کاسته شود^{. [۶۴]}

اصل هفتم: مذاکرات علنی: جلسه های نهادهای حکومت باید علنی باشند.

آزادی اطلاعات مشتمل بر حق دانستن همگان نیز هست، ‌به این معنا که شهروندان باید بدانند حکومت به انجام چه اموری مشغول است و بتوانند در فرآیندهای تصمیم گیری، مشارکت فعال داشته باشند، ‌بنابرین‏ قانون آزادی اطلاعات باید بر فرض علنی بودن همه‌ جلسه های دستگاه‌های حکومت، استوار باشد.