پاسخهای موافق:تمام مقیاس‌های این تست به منظور کنترل تاثیرتمایل فردبه موافقت بدقت تنظیم شده اند.این عبارت ‌به این معنا است ،آزموده هایی که درپاسخ به سئوالات بیش ازحدموارد«موافقم»و«کاملاً موافقم»را انتخاب نمایند،مایلند که به جای دریافت نمرات زیادگمراه کننده ،نمرات متوسطی دریافت کنند.برای کنترل تمایل فردبه موافقت تعدادپاسخهای «موافقم»و«‌کاملا موافقم»فرددرپاسخنامه شمرده می شود.دریک نمونه بزرگ داوطلب(مک کری،کوستاودی،۱۹۹۱) ،۹۹ درصدآزموده هاکمتر از۱۵۰ سئوال موافق بودندازاین رواگربه ۱۵۰ سئوال یابیشتر ازآن پاسخ«موافقم»و«کاملاً موافقم»داده باشد ان پاسخنامه بایدبااحتیاط موردارزیابی قرارگیردچون یک تمایل قوی به موافقت ممکن است نتایج پاسخنامه را تحت تاثیرقراردهد.

پاسخهای مخالف:پاسخهای مخالف در این تست حاکی ازآن است که آزموده به تعدادکمی ازپاسخهای موافقم وکاملاً موافقم داده است .برای مشخص کردن این پاسخنامه ها می توان تعدادپاسخهای موافقم وکاملاًموافقم رادرپاسخنامه ها شمرد.تقریباً ۹۹ درصدیک نمونه بزرگ ازداوطلبی (مک کری وکوستاودی،۱۹۹۱)به بیش از۵۰ موردموافقم وکاملاً موافقم پاسخ داده‌اند.اگرپاسخنامه حاوی پنجاه موردموافقم وکاملاًموافقم یاکمتر ازآن باشد،پاسخنامه بایدبااحتیاط تفسیرشود.(گروسی،؟)

۲-پرسشنامه سلامت عمومی

جهت بررسی سطح سلامت عمومی دانش آموزان ازفرم ۲۸ سئوالی پرسشنامه سلامت عمومی GHQ استفاده شد(پیوست ب)پرسشنامه سلامت عمومی GHQ توسط گلدبرگ(۱۹۷۲)ابداع شده است وهدف ازطراحی آن ،کشف وشناسایی اختلالات روانی ‌در مراکز ومحیطهای مختلف بوده است.سئوالهای پرسشنامه که به بررسی و وضعیت روانی دریک ماهه اخیرمی پردازدشامل نشانه هایی مانندافکار واحساسات نابهنجار وجنبه هایی ‌از رفتار قابل مشاهده می‌باشد.به همین جهت سئوالها برموقعیت «اینجاواکنون»تأکید دارد.(گلدبرگ،۱۹۷۲).

درانتخاب سئوالات روی چهارحوزه کارشده است و اولین حوزه افسردگی است،دومین حوزه اضطراب واحساس آشفتگی روانشناختی می‌باشد.سومین حوزه رفتارقابل مشاهده عینی است که سئوالات مربوط به اختلال درکارکرد اجتماعی راموردسنجش قرارمی دهدوچهارمین حوزه (هیپوکندریها)یاخودبیمارپنداری است که دربرگیرنده طیف وسیعی ازسئوالات به ظاهر عضوی است.درانتخاب سئوالات CHG ازپرسشنامه MMPI مقیاس اضطراب آشکارتایلور وسیاه شخصیتی مادزلی – آیزینگ استفاده شده است.نهایتاًً۱۴۰ سئوال اولیه انتخاب شد(گلدبرگ،۱۹۷۲).

پرسشنامه باسئوالات جسمانی شروع می شودوهرچه که به جلوترمی رویم جنبه‌های روانپزشکی سئوالات بیشترمی شود.دلیل این ‌کار این بوده است که وجودچنین سؤال‌‌های ابتدای پرسشنامه ممکن است آزمودنی‌ها رابرآشفته کندوبه گونه ای که حاضر به ادامه همکاری نشوند.برای بررسی پرسشنامه گروه ۱۰۰نفری بهنجار،بیماران خفیف وبیماران شدید(مجموعاً ۳۰۰نفر)انتخاب وفرم اولیه برروی آنهااجراگردیدوپس ازتجزیه وتحلیل مواد،۹۳ سوال برگزیده شد.درمراحل بعدی تعدادسئوالات پرسشنامه به ۶۰ سئوال کاهش یافت.پرسشنامه عمومی ازجمله شناخته شده ترین ابزارغربال گری است وتاکنون بارهاتوسط روانپزشکان و روانشناسان مورداستفاده قرارگرفته است.این پرسشنامه درحال حاضر به صورت فرمهای ۶۰-۳۰-۲۸-۱۲ سوالی می‌باشد.

فرم میزان شده یا۲۸ سئوالی دراقدامی به منظور افزایش میزان واریانس ،ساخته شده وبراساس تحلیل عاملی بر روی فرم کامل CHG یعنی نسخه ۶۰ سئوالی تدوین گردیده است.این پرسشنامه چهارمقیاس فرعی نشانه های جسمانی ،اضطراب،اختلال درکارکرداجتماعی،افسردگی رادربرمی گیرد(گلدبرگ وهیلر،۱۹۷۹).

منظورازاعتبار ،درجه ثبات نمره هایی است که بازآزمایی افرادواحدباآزمون واحددرموقعیتهای مختلف یاباآزمایش افرادواحدیاسلسله ماده های همتاویاتحت سایرشرایط متغیربدست می‌آید(آنستازی،۱۳۷۱).آن نوع ازاعتبارکه بیشترین ارتباط راباروشهای غربالگری داردهمسانی درونی سوالات است که ازطریق ضریب اعتبار آلفای کرنباخ اندازه گیری می شود.

مطالعات مختلف نشان داده است که ضریب اعتباربازآزمایی CHG برابر۵۵% وضریب اعتبارباآزمایی برابرخرده مقیاس های بین ۴۲% تا۴۷% است این درحالی است که ضریب آلفای کرنباخ برابرکل مقیاس برابر۸۸% وبرای خرده آزمون های بین ۶۶%تا۸۵% گزارش شده است.

نتایج حاصل ازاعتباریابی پرسشنامه CHG مشخص ‌کرده‌است که واض نمرات آزمودنیهای بین ۴۰تا۷۵ میانگین کل نمرات برابر۵۸/۵۶ وانحراف ‌معیار آن برابر۲۹/۶ است آلفی کرنباخ محاسبه شده ۷۰% است همچنین ضریب آلفا درصورت حذف هریک ازسولات محاسبه شده است با توجه به نتایج حاصله مشخص می شودکه درصورت حذف هریک ازسولات آزمون ،اعتبارپرسشنامه تغییرمحسوس نمی کنداین حاکی ‌از همسانی درونی سوالات وبالابودن اعتبارپرسشنامه است .مشخصه‌ های آماری (شامل میانگین وانحراف معیار)سوالات پرسشنامه (پیوست ب)آمده است.

روایی واعتبارپرسشنامه

مقصودازروایی آزمون ،پاسخ دادن ‌به این سوال است که آزمون چه چیزی ‌را اندازه گیری می کندوتاچه اندازه ازاین لحاظ کارایی دارد(آنستازی،۱۳۷۱).دوتاازبهترین شاخص های روایی پرسشنامه های غربالگری،حساسیت و ویژگی آن ها‌ است ویژگی یک آزمون غربالگری عبارت است ‌از نسبت افرادسالم درست شناسایی شده ‌و یا منفی واقعی که به عنوان درصدغیربیماران بیان می شود.حساسیت آزمون غربالگری عبارت است ‌از نسبت بیماران درست شناسایی شده یامثبت واقعی که به عنوان درصد بیماری بیان می شود.

تاکنون بیش از۷۰ مطالعه درمورداعتبار CHG درنقاط مختلف دنیاصورت گرفته است که از این تعداد،۴۳ مطالعه اطلاعات مفصلی راجع به روش های نمونه گیری ارائه داده اندکه این موجب می شود بتوان مقایسه های مستقیمی بین آن ها انجام داد.ویلیامز،گلدبرگ ‌و ماری (۱۹۸۸)این مطالعات رافرا- تحلیل نموده اندومتوسط حساسیت پرسشنامه CHG رابرابر ۸۴% (بین ۷۷%تا۸۹%)ومتوسط ویژگی آن را۸۲% (بین ۷۸% تا۸۵%)گزارش کرده‌اند(همان ،منبع فوق).

۴-۳- روش جمع‌ آوری داده ها

داده های این پژوهش ‌از دانش آموزان دختروپسر مقطع سوم دبیرستان آمده است.چون پژوهش دارای ۲ پرسشنامه است ،ابتداپرسشنامه سلامت عمومی دراختیارنمونه ها قرارداده شدوبعدتوضیح درموردنحوه پاسخ دادن به پرسشنامه به ‌هر نمونه یک شماره تحت عنوان شماره آزمودنی اختصاص داده شدتادربالای پرسشنامه خودبنویسد.بعدازپاسخ دادن به پرسشنامه سلامت عمومی،پرسشنامه جمع‌ آوری ‌گردید و سپس پرسشنامه شخصیتی نئودراختیارنمونه هاقرارداده شد.وازآنهاخواسته شدکه شماره های خودراکه قبلاًبه آنهااختصاص داده شده بودبر روی پرسشنامه بنویسندوپس ازپاسخگویی به پرسشنامه شخصیتی نئو،پرسشنامه هاجمع آوری گردید.وقبل ازاجرای آزمون توضیحاتی به افراددادیم وآنهاراازاهداف کارخودآگاه ساختیم.

فصل چهارم

تجزیه وتحلیل آماری

(جداول)

تجزیه وتحلیل آماری:

در این فصل ‌از پژوهش نمره های به دست آمده ازآزمودنی هارادرستون سلامت روان و ویژگی‌های شخصیت جایگزین کردیم سپس باکمک فرمول ضریب همبستگی پیرسون میزان همبستگی نمرات راسنجیده ودرنهایت بااستفاده ازفرمولT معناداری ان را موردبررسی قراردادیم.

۲- تعصب زبانی: در عمل به مشکل می توان عرصه های عملکردی متعصبان قومی وزبانی را ازهم تفکیک کرد. مسلم این است که تعصب ورزان زبانی برای نیل به اهداف ذکرشده، رجحان وقدامت تاریخی زبان را بازیچه قرارمی دهند و جنگ خودساختۀ ” دستور، گرامروقدامت زبان” را وسیلۀ خواهش های ناجایزخود می‌سازند. بی خبر از آن‌که هیچ زبانی میراث خوار، آنهم در محدودۀ اشخاص انگشت شمار ندارد و گوینده گان هیچ زبانی، اشخاص را قیم و کفیل زبان خود نه گمارده اند. زبان ها در واقع میراث مشترک و دارایی فرهنگی و یکی از نماد های هویتی یک ملت می‌تواند بود (رومان، ۱۳۸۷).

۳- تعصب حزبی و گروهی: ضدیت های حزبی- گروهی ضربه های مهلکی ‌بر روند توسعۀ اجتماعی کشور وارد آورده است. هرچند این پدیده عمرطولانی درتاریخ ندارد، اما ساحۀ تخریب ودامنۀ فساد ناشی ازآن گسترده بوده است. بارها اتفاق افتاده که منافع علیای ملی ‌در پای خواسته های فرکسیونی، حربی، گروهی و تنظیمی قربان شده اند. یکی از مؤلفه‌ های روشنگری ملی این است که ‌هر شهروند با اتکا به خرد و تعقل کسبی و تجربی ‌به این نتیجه برسد که منافع ملی والاتر و اولی تر از منافع گروهی و حزبی یا تنظیمی است و آن‌را در محاسبۀ همکاری و همیاری خویش در رابطه با ‌گروه‌های سیاسی ملاک عمل قراد دهد (رومان، ۱۳۸۷).

۴- تعصب مذهبی: تضاد های دینی در آزمنۀ قبل از اسلام ‌و تضاد های مذهبی بعد از اسلام نیز به گونۀ بسیار فعال ساری و جاری بوده است. بسترگرم آن را نبرد آهورا مزدا و اهریمن، نور و ظلمت، یکتا پرستی و دوآلیستی یا دوتا پرستی، الاهیون و مادیون قبل از اسلام و فرقه های شیعی مانند زیدیه و امامیه و دیگران، تسنن و انواع تشیع بعد از اسلام، تشکیل می‌دهد(رومان، ۱۳۸۷).

۵- تعصب سنت و مدرنیته: اختلاف محافظه کاری وتجدد پسندی یکی ازمانع های مهم در راه ترقی اجتماعی و اقتصادی کشورما حد اقل اززمان مشروطیت اول، دوم ‌و دوره های بعد ازآن بوده است. اصلاح گری و محافظه کاری، مقاومت در برابر هر تحول و نوآوری، خردگرایی وخرافات گرایی، علت های عمدۀ قرارگرفتن کشور در یک دایرۀ سرگردان می‌باشد. ‌کشور به نسبت مصروفیت های بسیط روزانه، از دریافت نقطۀ وصل این دو عاجز مانده و تفکر روشنگری نیز به سبب اشتغال ‌در دفاع و حمله، وجوه پیوند دهندۀ سنت ومدرنیته را درنیافته است. افراط تجدد با تفریط سنت مواجه بوده و درین نبرد نابرابر برد ازآن تفریط می‌باشد. زیرا اصلاح‌طلبان پایگاه وسیع اجتماعی نداشته اند و با توجه به فهم ‌و سواد وآگاهی عمومی، تعصب سنتی نتوانسته است همراهان زیادی را با خود همزبان و همدستان سازد(رومان، ۱۳۸۷).

۶- تعصب جنسیتی: این تعصب درجامعۀ ما عمومیت دارد. از تساوی زن ومرد استفادۀ ابزاری وشعاری صورت می‌پذیرد وبنا بر دلایل معلوم ‌به این تساوی در سطوح محدود از خانواده تا اجتماع بهای لازم گذاشته نمی شود. چرا چنین است؟ در آسیب شناسی های اجتماعی گفتن حرف آخرآنهم درمواردی که بسیارناشکافته مانده اند؛ از چند جهت کار دشوار است(رومان، ۱۳۸۷).

موجز این‌که فرصت طلبان، استفاده جویان و آن‌هایی که توان رقابت سالم سیاسی، اجتماعی، اداری و ‌مدیریتی را ندارند و صعود به رأس اهرم سیاست، اقتصاد، اداره و اجتماع را نوعی منبع درآمد ناجایز برای خود و گروه مربوط خود می‌دانند، درعقب شعارهای قومی، زبانی، سمتی، مذهبی وغیره سنگر می‌گیرند. این شیوۀ برخورد نه تنها از بال پرواز تا فاصله های دور محروم است، بلکه برنامۀ همه شمول ندارد و خود ایجادگر تعصب های رقیب وپرورش دهندۀ تنازع جدید است که دیریا زود به هم آورد وحریف آن مبدل می شود. در نتیجه سوگمندانه مشاهده می شود که مفاخرفرهنگی وتاریخی کشور با سنجش های پیش پا افتادۀ قومی، رنگ قومی می‌گیرد وکارنامۀ شخصیت های تاریخی، به خانواده ها و قوم شان منحصر و محدود ساخته می شود. یکی برآن می نازد و دیگری برآن می تازد(رومان، ۱۳۸۷).

۷٫نژادپرستی : نژادپرستی یعنی تعصب و پیش‌داوری مبتنی‌بر تمایز‌های جسمانی که از نظر اجتماعی اهمیت دارند. نژادپرست کسی است که معتقد است برخی از افراد به‌دلیل تفاوت‌های نژادی برتر یا پست‌تر از دیگران هستند( لوک بدار^[۳۸] ودیگران،۱۹۹۹،ترجمه گنجی،۱۳۸۳).

۲-۲-۲ عزت نفس

عزت نفس از جمله مفاهیمی است که در چند دهه اخیر مورد توجه بسیاری از روانشناسان و پژوهشگران قرار گرفته است و یکی از موضوعات مهم جنبه‌های فردی، اجتماعی و روانشناختی می‌باشد. در سال‌های ۶۵-۱۹۵۹ فشرده ترین مطالعات درباره عزت نفس صورت گرفته است(بیابانگرد، ۱۳۷۲،ص۱۰).

موضوع عزت نفس از نظر قدمت ریشه در مباحثی که علماء و فلاسفه تعلیم و تربیت در گذشته داشته اند، دارد. در طول هزاران سال گذشته، گزارشات تاریخی، نظریات فلاسفه و اندیشمندان و شاعران، براین مطلب گواه دارند که برای انسان هیچ حکم ارزشی مهمتر از داوری وی ‌در مورد خودش نیست. در طول صد سال گذشته نیز بسیاری از روانشناسان این نظریه را پذیرفته اند که انسان دارای نیاز به عزت نفس است و ارزشیابی شخص از خویشتن قطعی ترین عامل در روند رشد روانی است(بیابانگرد، ۱۳۷۲، ۱۰). نیاز به عزت نفس فقط از آن انسان است، ‌به این دلیل که فقط انسان است که دارای استعداد نماد سازی و تفکر است. این نیاز در انسان از ابتدای طفولیت تا هنگام مرگ وجود دارد(بیابانگرد، ۱۳۷۲، ۱۴).

روانشناسان مختلف نیز بیان داشته اند که افراد با نیاز برای تجربه عزت نفس بالا متولد می‌شوند به عنوان مثال مازلو^[۳۹] اشاره ‌کرده‌است:« بعد از اینکه وابستگی افراد ارضاء شد، آن ها به طور جدی برای ارضای نیازهای مربوط به ارزش و احترام کوشش می‌کنند» وی اشاره می‌کند: «همه افراد در اجتماع یک نیاز یا تمایل برای داشتن یک دید مثبت و خوب نسبت به خوشان دارند». ‌بنابرین‏ نیاز به عزت نفس یا خود ارزشمندی و احترام به خود از جمله نیازهای طبیعی انسان است. انسان موجودی است اصالتاً اجتماعی، زمانی که نیاز به احترام به خود ارضاء شود. انسان احساس خوشایندی از اعتماد بع نفس و خودارزشمندی، توانایی، قابلیت، لیاقت و کفایت پیدا می‌کند و وجود خود را در زندگی مفید، مؤثر و موّلد می‌یابد(افروز، ۱۳۷۴، ۲۲).

تعاریف عزت نفس:

تعاریف متعددی از عزت نفس به عمل آمده است که به مواردی از آن ها اشاره می شود: در فرهنگ لغت وبستر (۱۹۶۸)، از عزت نفس به عنوان اعتماد و رضایت در خویشتن، نظر مثبت فرد درباره خود یاد شده است. از نظر ویلیام جیمزعزت به آرزوها و ارزشیابی که آدمی برای خود تصور می کند اشاره دارد و بطورکلی عزت نفس یا حساس ارزش در فرد توسط توانایی‌های واقعی فرد و نیرو های بالقوه وی محاسبه می شود» (فرهنگ لغت وبستر، ۱۹۶۸،ص ۲۰۶).

از نظر راجرز، عزت نفس عبارت است از :«ارزیابی و ارزشیابی مداوم شخص نسبت به ارزشمندی خود و نوعی قضاوت شخص نسبت به ارزشمندی وجود خویش می‌باشد. این صفت خاصیتی عمومی است و در همه انسان‌ها وجود دارد و یک حالت ثابت و دائمی دارد.» (شفیع آبادی، ۱۳۷۷).

۱-۷- نوع متغیرها

متغیر پیش بین:

در این تحقیق عدالت سازمانی به ‌عنوان متغیر پیش بین در نظر گرفته شده است.

متغیر ملاک یا هدف:

در این تحقیق انگیزش کارمندان به ‌عنوان متغیر ملاک یا هدف در نظر گرفته شده است.

۱-۸- قلمرو تحقیق

قلمرو موضوعی تحقیق: این تحقیق در حوزه مدیریت آموزشی و پیرامون بررسی رابطه بین عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی و انگیزش می‌باشد.

قلمرو مکانی تحقیق شامل دانشگاه جامع علمی کاربردی می‌باشد.

قلمرو زمانی تحقیق: این تحقیق از نظر زمانی از نیمه دوم سال ۹۱ آغاز شده و در نیمه اول سال ۹۲ به پایان رسیده است.

فصل دوم:

مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق

مقدمه

عدالت یکی از میراث های شکوهمند و جدایی ناپذیر بشریت است که بنیان حقوق بشر را تشکیل داده است. عدالت شاید مرکز ارزش­های اخلاقی، سیاسی و شاید تجلی­گر شأن والای انسانی است. عدالت از جمله مفاهیم تاریخی فلسفه سیاسی است که از گذشته تا به امروز، جزء آرمان‌های بشر بوده است و این بیانگر آن است که این مفهوم هرگز به طور کامل عملی نشده و از جمله اصولی است که با توجه به زمان به روز می­ شود (راولز ^[۲۸]۱۹۷۱، ۴۴) عدالت در اکثر جنبه‌های زندگی انسان رخنه ‌کرده‌است و عدالت اولین فضیلت نهادهای اجتماعی مثل صداقت در پندار است. گرینبرگ بیان می‌کند که مفاهیم معدودی همچون عدالت به عنوان بنیان تعاملات اجتماعی انسان وجود دارد. عدالت در بیش از سه دهۀ گذشته به منزلۀ یک موضوع معروف در جامعه شناسی سازمان‌ها شناخته شده است. پس از انقلاب صنعتی و مکانیزه شدن جوامع بشری، سازمان‌ها چنان بر زندگی بشر سیطره افکنده­اند که هر انسان از لحظه تولد تا مرگ مستقیما وابسته به آن ها‌ است و امروزه زندگی، بدون وجود سازمان­ها قابل تصور نیست. ‌بنابرین‏ اجرای عدالت درجامعه منوط به وجود عدالت در سازمانهاست. مطالعات عدالت در سازمان­ها، داده ­های بنیادی خود را از تحقیقات آدامز^[۲۹] روی مفهوم برابری گرفته است (آدامز ۱۹۹۵، ۹۸).

اخیراً به نظر می‌رسد که علاقه مندی به عدالت سازمانی شهرت و محبوبیت زیادی یافته و مطالعات تحقیق جامع به اوج خود رسیده است.

سازمان سیستمی اجتماعی است که حیات و پایداری آن وابسته به وجود پیوندی قوی میان اجزا و عناصر تشکیل دهنده آن است. ادراک بی عدالتی اثرات مخربی بر روحیه کارجمعی دارد ، زیرا اهتمام نیروی انسانی و انگیزش کارکنان را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد . بی عدالتی و توزیع غیرمنصفانه دستاوردها و ستاده های سازمان، موجب تضعیف روحیه کارکنان و تنزل روحیه تلاش و فعالیت در آنان می شود . ‌بنابرین‏ رعایت عدالت، رمز بقا و پایداری جریان توسعه و پیشرفت سازمان و کارکنان آن است . ‌بنابرین‏ از جمله وظایف اصلی مدیریت، حفظ و توسعه رفتارهای عادلانه در مدیران و احساس عدالت در کارکنان است . رعایت عدالت به ویژه در برخی از رفتارهای مدیریت با کارکنان(توزیع پاداش­ها، روابط سرپرستی، ارتقا ها و انتصاب ) برای کارکنان حائز اهمیت است عدالت سازمانی مانند چسبی است که باعث می شود افراد دور هم جمع شوند و به طور مؤثر با هم کار کنند و در مقابل بی عدالتی سازمانی هر گونه انسجام سازمانی را از هم می­پاشد. فراگرد توسعه رفتارهای عادلانه و مهم­تر از آن شکل دادن احساس عدالت در کارکنان، شناخت چگونگی تأثیرگذاری رفتارهای مبتنی بر عدالت بر هر یک از ابعاد تعهد سازمانی کارکنان حائز اهمیت است.

در این بخش به مرور ادبیات متغیرهای تحقیق پرداخته می شود. ابتدا متغیر عدالت سازمانی مورد بررسی قرار ‌می‌گیرد سپس متغیر انگیزش توصیف می شود و در نهایت تحقیقات انجام شده، چارچوب نظری، مدل مفهومی و مدل تحلیلی ارائه می شود.

بخش اول: عدالت

۲-۱- بررسی نظریه های پیرامون عدالت سازمانی

۲-۱-۱ معنای لغوی عدالت

در بیشتر فرهنگ­ها و کتاب­های لغت به تعریف لفظی و لغوی کلمه عدل و عدالت توجه شده است که پرداختن به همه آن ها به تفصیل بیش از حد می‌ انجامد، لذا به برخی از آن ها به اجمال اشاره می شود:

الف) فرهنگ فارسی معین: در این فرهنگ معانی زیر برای کلمه عدل و عدالت آمده است: ۱ – داد کردن، داد دادن، ۲ – نهادن هر چیزی به جای خود، ۳ – حد وسط میان افراط و تفریط، ۴ – دادگری، انصاف، عدالت مقابل ظلم، ۵ – داد، ۶ – اندازه و حد اعتدال (ندایی ۱۳۷۹، ۶).

ب) حضرت علی (ع) نیز عدل را قرار دادن هر امری در جای خود معنی می فرماید: العدل یضع الامور مواضع­ها (ندایی ۱۳۷۹، ۶).

ج) در مفردات راغب نیز در تعریف عدل آمده است: عدل= العداله و المعادله: لفظی است که در حکم و معنی مساوات است و به اعتبار نزدیک بودن معنی عدل به مساوات در آن مورد هم به کار می­رود.

عدل و عدل= در معنی به هم ‌نزدیک اند ولی عدل در چیزهایی است که با بصیرت و آگاهی درک می شود و به کار می رود، مثل احکام. ولی واژه های عدل و عدیل در چیزهایی است که با حواس درک می­ شود مثل اوزان، اعداد و پیمانه­ها. پس عدل تقسیط بر اساس استقامت و کمال است. از این رو روایت شده است که “بالعدل قامت السموات و الارض” آگاهی و خبری است بر اینکه هر گاه رکنی از ارکان چهارگانه در عالم افزون بر دیگری یا کم از دیگری می بود جهان بنا بر مقتضای حکمت انتظام می­داشت (ندایی ۱۳۷۹، ۷).

د) در فرهنگ فلسفی بحث مفصلی درباره ریشه لغوی و اصطلاحی عدالت یا صیغه فلسفی وجود دارد. عدالت در لغت به معنی راستی (استقامت) و در شریعت به معنی راستی در راه حق و دوری از مانع و برتری دادن عقل بر هواست. در اصطلاح فقیهان، عدالت پرهیز از گناهان بزرگ و اصرار نکردن در گناهان کوچک و راستگویی و پرهیز از دروغ و رعایت تقوا و دوری از افعال پست است (ندایی ۱۳۷۹، ۹).

۲-۱-۲ بحث مفهومی و اصطلاحی عدالت

بعد از ریشه­یابی واژه لغوی عدالت،اینک با توجه به معنی لغوی به بررسی مفهومی و اصطلاحی آن پرداخته می شود. در اینجا با توجه به محدودیت تحقیق، بررسی آرا و افکار همه فیلسوفان و متفکران برای ارائه تعریف امکان ندارد لذا به بررسی عدالت در قرآن و سیره نبوی و اندیشه­ های امیرالمومنین (ع) و همچنین نظریه برخی از فیلسوفان مانند افلاطون و استاد مطهری اشاره خواهد شد:

۲-۱-۲-۱ عدالت در قرآن

مبنا و زیربنای تمامی اصول، در تمامی اندیشه‌های سیاسی اسلام عدالت است. آیات الهی اشاره دارند که پیامبران را با مشعل‌های هدایت فرستادیم و به آن ها کتاب و میزان دادیم تا عدالت را بر پا دارند (عمید زنجانی ۱۳۷۳، ۳۱۱). ‌بنابرین‏ چه بیانی رساتر از این که قرآن استقرار عدالت و گسترش آن را یکی از دو هدف اساسی و فلسفه بعثت انبیا ذکر کرده و آن را از صفات الهی و بارزترین خصیصه آفرینش و نیکوترین خصلت انسان معرفی ‌کرده‌است.

الف) «ما رسولان را با براهین روشن به سوی انسان ها فرستادیم و به آن ها کتاب و میزان دادیم تا عدالت را بر پا سازند^[۳۰].»

ب) من مأمورم که عدالت را در میان شما برپا سازم^[۳۱].»

امامیه و مالکیه شافعیه و حنابله گفته اند: در آمدن موی زبر در اطراف عورت دلیل بلوغ است. ^[۴۴]

البته فقهای حنفیه این نظر را قبول ندارند و معتقدند که روییدن این موها نمی تواند نشانه ی بلوغ باشد و بر بلوغ دلالت نمی کند زیرا آن مو مانند سایر موهای بدن است.

«شافعیه و حنابله گفته اند: در پسر و دختر بلوغ در پانزده سالگی محقق می‌شود.

مالکیه گفته اند: بلوغ هر دو در هفده سالگی است.

حنفیه معتقد است: در پسر هجده سالگی و در دختر هفده سالگی است».^[۴۵]

امامیه گفته اند: بلوغ در پسر پانزده سالگی و در دختر نه سالگی است به جهت حدیث ابن سنان: اذا بلغت الجاریه تسع سنین دفع ‌مال‌ها، و جاز امرها و اقیمت الحدود التامه لها و علیها.

«اگر دختر به نه سالگی رسید مالش را به او بدهید و جایز است به امور خود دخالت کند و حد تماماً به نفع و علیه او اجرا می‌شود».

د: سن بلوغ از نظر فقهای اهل سنت

ابوحنیفه، شخصاً سن بلوغ را هجده سال تمام می‌داند. و بنابر قولی سن بلوغ در مرد نوزده سال ودرزن ، هفده سال است، نظر مشهوردر مذهب مالک با نظر ابوحنیفه یکسان است.زیرا اصحاب مالک سن بلوغ راهجده سال می‌دانند حتی بعضی از آنان معتقدند که سن بلوغ نوزده سال است.

البته اقوال دیگری هم از عامه نقل شده وبعضی از آنان اصولا سن را در بلوغ معتبر ندانسته‌اند.^[۴۶]فقهای عامه در سن بلوغ اختلاف دارند، شافعیان و حنابله سن بلوغ را در دختر و پسر۱۵سال تمام قمری می‌دانند.مالکیان ۱۷ سال و وخود مالک۱۵ سال را در دختر وپسر را نشانه ی بلوغ می‌داند.

حنفیان ۱۸ سال در پسر و۱۷سال در دختر و خود ابوحنیفه۱۷سال در دختر و به استناد روایتی ۱۸سال در پسر ، و به استناد روایتی دیگر۱۹سال گفته است.

به گفته برخی از نویسندگان، ابوحنیفه سن بلوغ را در مذکر۱۸سال و درمونث ۱۷ سال می‌داند.و از ابن عباس چنین نقل شده است.لیکن غالب پیشوایان عامه، پیرو ابو حنیفه و همچنین قانون مدنی عثمانی سابق، که مبتنی بر فقه حنفی است سن بلوغ را در دختر و پسر ۱۵سال می‌دانند.همچنین از حنفیان نقل شده است که پایین ترین حد بلوغ ۱۲سال درپسر و۹سال در دختر است و بالاترین آن در هر دو ۱۵ سل است. ^[۴۷]

از مطالعه ی نظرات فقهای اهل سنت ، در می‌یابیم که در میان آنان سن واحدی، به عنوان سن بلوغ، مطرح نشده است و در این مورد عقاید مختلفی از ایشان بیان شده است و گاه از یک نفر چند قول متفاوت نقل شده است.

بند دوم: ولی قهری

هنگامی که فردی اهلیت نداشته باشد یعنی محجور باشد اجازه انجام پاره ای از اعمال از جمله معاملات و عقد قرارداد‌های مالی را ندارد و حتماً باید انجام اینگونه امور را با نظارت و اذن شخص دیگری انجام دهد. در شرع مقدس اسلام مسئولیت این امر بر عهده ولی شخص محجور قرار داده شده است.

ولی کیست؟

ولی کسی است که سرپرستی و رسیدگی به امور محجورین به او سپرده می‌شود. در فقه امامیه، ولایت محجور بر عهده پدر و جد پدری یا یکی از اجداد پدری و یا وصی منصوب از طرف آنان تعیین شده است.

ماده ۱۰۴۳ قانون مدنی^[۴۸] ‌در مورد این که (ولی کیست؟) فقط از پدر و جد پدری نام برده است. برابر مواد ۱۱۸۰ و ۱۱۸۱ قانون مدنی و طبق نظر حضرت امام خمینی (ره) در تحریرالوسیله اولیای صغیر در امر نکاح عبارتند از: پدر و جد پدری ‌در مورد ولایت وصی در نکاح صغیر یا صغیره نیز از طرف فقها نظریات متفاوتی ابراز شده است. امام خمینی (ره) در این باره می‌فرماید: «در این خصوص اشکال نیست و بنابر احتیاط ترک شود»^[۴۹].طبق همین احتیاط است که در اصلاحیه ماده ۱۰۴۱ ق.م از وصی نام برده نمی‌شود.

«مقصود از ولی در تبصره ماده ۱۰۴۱اصلاحی، همان طور که فقهای امامیه گفته‌اند، ولی قهری یعنی پدر و جدپدری است. برای مادر و جد مادری یا اشخاص دیگر ولایتی در نکاح وامور دیگر نیست.

‌در مورد وصی منصوب از سوی پدر و جد پدری بعضی از فقها در صورت تصریح ولی قهری به چنین اختیاری قایل به ولایت شده‌اند. لیکن قول مشهور فقها بر عدم ولایت است، با این استدلال که اصل عدم ولایت و عدم قابلیت انتقال ولایت از ولی قهری به وصی است و دلیلی بر ولایت وصی در این مورد نیست و صغیر هم نیازی ‌به این گونه ولایت ندارد.

به هر حال قانون مدنی محمول بر قول مشهور فقهای امامیه است.‌در مورد قیم نیز باید بی‌شک باید همین نظر را پذیرفت»^[۵۰].

اشخاص دیگر در این مورد هیچ ولایتی بر صغیر ندارند و نکاح آنان برای صغیر فضولی بوده و اعتبار آن در صورت دسترسی به ولی منوط به تنفیذ ولی و در غیر این صورت مشروط به تنفیذ صغیر پس از بلوغ است.

ب: ولی از منظر مذاهب

اهل سنت معتقدند که ولی در نکاح کسی است که صحت عقد بستگی به او دارد و بدون او عقد نکاح صحیح نخواهد بود و آن شخص(ولی) در وحله ی اول پدر است و دیگران به ترتیبی که در ذیل آمده است.

الولی فی النکاح هو الذی یتوقف علیه صحه العقد فلا یصح بدونه و هو الاب أو وصیه و القریب و المعتق و السلطان و المالک و ترتیب الاولیاء فی أحقیه الولایه مفصل فی المذاهب.

‌در مورد ترتیب اولیاء در ازدواج مذاهب چهارگانه اهل سنت نظرات متفاوتی دارند که در ذیل به آن ها اشاره می‌کنیم:

حنفیه قالوا: ترتیب الأولیاء فی النکاح هکذا،العصبه بالنسب أو بالسبب کالمعتق فانه عصبه بالسبب ثم ذوو الأرحام ثم السلطان ثم القاضی إذا کان ذلک الحق منصوصا علیه فی امر تعیینه.

شافعیه: ترتیب الاولیاء فی النکاح هکذا الأب ثم الجد ابوالأب ثم ابوه فإدا اجتمع جدان کان الحقللأقرب ثم الاخ الشقیق ثم ابن الأب لأب ثم العم الشقیق ثم العم لأب ثم ابن العم الشقیق ثم ابنالأب.والمراء بالعم ما شمل عم المرأه و عم ابیها و عم جدها ثم تنتقل الولایه بعد ذلک الی المعانکان ذکرا ثم عصبته ان وجدت ثم الحاکم یزوج عند فقد اولیاء من النسب و الولاء. ^[۵۱]

الحنابله: ترتیب الاولیاء هکذا الأب وصی الأب بعد موته الحاکم عند الحاجه و هولاء اولیاء مجبرون کما ستعرف- ثم تنتقل الولایه الی الأقرب فالأضرب من العصبات کالارث و أحق الاولیاء الأب ثم الجد و ان علا ثم الابن ثم ابنه و ان نزل و عند اجتماع هولاء یقدم الأقرب ثم من بعد الابن یقدم الأخ و الشقیق ثم الأخ لأب.

المالکیه: ترتیب الاولیاء فی نکاح :الولی المجبر و هو الأب و .صیه و المالک ثم بعد الولی المجبر یقدم الابن ولو من الزنا

در یک تقسیم بندی دیگر اهل سنت ولی را به دو قسم ولی مجبر و ولی ولی غیر مجبر تقسیم کرده‌اند و می‌گویند:

ینقسم الولی الی القسمین:ولی مجبر له حق تزویج بعض من له علیه الولایه بدون إذنه و رضاه و ولی غیر مجبر. ^[۵۲]

الحنفیه قالوا :

لا ولی الا المجیر فمعنی الولایه تنفیذ القول علی الغیر سواء رضی أو لم یرضی فلیس عندهم ولیغیر مجیر یتوقف علیه العقد و یختص الولی المجبر باجبار الصغیر و الصغیره مطلقا و المجنون المجنونه الکبار^[۵۳]

الشافعیه قالوا:

الولی المجبر هو الأب لاالجد و وصی الأب بعد موته بشرط ان یقول له:أنت وصی علی زواج بناتاو

انت وصی علی تزویج بنتی. ^[۵۴]

1. 1. Douglas McGregor ↑

1. 1. Tow-Factor Theory ↑

1. 1. Frederick Herzberg ↑

1. 1. Motivation-Hygiene Theory ↑

1. 1. Equity Theory ↑

1. 1. J. S. Adams ↑

1. 1. Expectancy Theory ↑

1. 1. V. H. Vroom ↑

1. 1. Korman ↑

1. 1. Rollinson ↑

1. 1. Broadfield ↑

1. 1. Edwards ↑

1. 1. Herrigle ↑

1. 1. Slocum ↑

1. 1. Woodman ↑

1. 1. Brophy ↑

1. 1. Oskamp ↑

1. 1. James ↑

1. 1. Georg & Jones ↑

1. 1. Lowler ↑

1. 1. Smucker & Kent ↑

1. 1. Lowson & Shen ↑

1. 1. Brill ↑

1. 1. Holland ↑

1. 1. Parsoon ↑

1. 1. Hugh & Feldman ↑

1. 1. Lowson & Shen ↑

1. 1. Job Performance ↑

1. 1. Absenteeism ↑

1. 1. Turnover ↑

1. 1. Deviant Workplace Behavioral ↑

1. 1. Organizational Citizenship Behavioral ↑

1. 1. Bateman & Strasser ↑

1. 1. Sheldon ↑

1. 1. Levy ↑

1. 1. Buchanan ↑

1. 1. Reyes ↑

1. 1. Bagraim ↑

1. 1. Alen & Meyer ↑

1. 1. Meyer & Herscovitch ↑

1. 1. Affective Commitment ↑

1. 1. Continuance Commitment ↑

1. 1. Reichers ↑

1. 1. Normative Commitment ↑

1. 1. Weiner ↑

1. 1. Identification ↑

1. 1. Mowday ↑

1. 1. O` Reily & Chatman ↑

1. 1. Angle & Perry ↑

1. 1. Mayer & Schoorman ↑

1. 1. Penley & Gould ↑

1. 1. Moral Commitment ↑

1. 1. Calculative Commitment ↑

1. 1. Alienative ↑

1. 1. Bussing ↑

1. 1. Instrumental ↑

1. 1. Attachment ↑

1. 1. Exchang ↑

1. 1. Obligation ↑

1. 1. Brag ↑

1. 1. “Want to” Commitment ↑

1. 1. “Have to” Commitment ↑

1. 1. “Ought to” Commitment ↑

1. 1. Uncommitted ↑

1. 1. Disconnected ↑

1. 1. Becker & Billings ↑

1. 1. Personal Characteristics ↑

1. 1. Rol Related Characteristics ↑

1. 1. Structural Characteristics ↑

1. 1. Centralization ↑

1. 1. Formality ↑

1. 1. Worke Experiences ↑

1. 1. Job Characteristics ↑

1. 1. Bateman & Strasser ↑

1. 1. Baruch ↑

1. 1. Drucker ↑

1. 1. Mowday & Steers ↑

1. 1. Warsi et al ↑

1. 1. Sharma ↑

1. 1. Aydogdu ↑

1. 1. Curry ↑