۷ـ تأثیر کارایی هزینه‌ای مکان و مشخصات شعب بانک، کاربرد در شعب بانک یونان (Dimitris, 2008)

در این تحقیق کارایی عملیاتی ۱۱۷ شعب یکی از بانک‌های تجاری یونان در سال مالی ۲۰۰۱ موردبررسی قرا گرفته است. ورودی‌های تحقیق، هزینه های پرسنلی ، هزینه های جاری ( شامل هزینه اجاره محل شعبه، هزینه آب و برق و غیره) و هزینه های عملیاتی ( شامل هزینه های تلفن، بیمه، تبلیغات ، ملزومات اداری و غیره) و خروجی‌های آن ارزش پولی سپرده ، ارزش وام‌ها و درآمدهای غیر بهره‌ای می‌باشند. در این تحقیق از مدل BCC پوششی ورودی محور برای محاسبه کارایی استفاده شده است. در این پژوهش ۱۱۷ شعبه به سه گروه شعب شهری ، شعب روستایی و شعب واقع در جزیره تقسیم‌شده و مازاد ورودی‌ها و خروجی‌ها در این مناطق مشخص شده است.

نتایج حاصله از تحقیق گویای آن است که گرچه میانگین کارایی شعب در گروه‌های تعیین‌شده به هم نزدیک است ولی رتبه‌بندی شعب بر اساس کارایی اندازه‌گیری شده و مشخصات شعب متفاوت است.

شعب بزرگ‌تر ( دارای سرمایه بیشتر) و سودآورتر ( سودآوری شعبه به صورت نسبت سود ناخالص به کلیه هزینه ها اعم از هزینه بهره و غیره تعریف می‌شود) دارای کارایی عملیاتی بیشتری می‌باشند، ‌در صورتیکه شعب دارای قدرت بازار بیشتر ( منظور از قدرت بازار در این تحقیق، سهم شعبه در جذب سپرده‌ها نسبت به‌کل شعب آن ناحیه می‌باشد) کارایی عملیات پایین‌تری دارند. به‌علاوه با ثابت فرض کردن سودآوری، اندازه شعبه و توان بازار، شعب واقع‌شده در مناطق روستایی و جزیره‌ای دارای کارایی عملیاتی بهتری در مقایسه با شعب شهری هستند.

۲-۵-۳ نتیجه‌گیری در سوابق مطالعاتی

در این بخش تحقیقات انجام‌شده با روش تحلیل‌پوششی‌داده ها و متغیرهای به‌کاررفته در آن‌ ها، در بخش بانکی به شرح زیر خلاصه شده‌اند.

مدل DEA به کار رفته

متغیرهای خروجی

متغیرهای ورودی

شرح

ردیف

BCC

مجموع تسهیلات، مجموع منابع ارزی، مجموع منابع ریالی

تعداد نیروی انسانی، تعداد شعب، تعداد دستگاه‌های خودپرداز

تعیین کارایی شعب بانک صادرات در استان‌های ایران

۱

BCC

مجموع وزنی سپرده‌ها، میانگین ۱۲ ماهه تسهیلات، بخش خصوصی، مانده مطالبات معوق تعدیل‌شده

تعداد پرسنل، تعداد ترمینال و ارزش دفتری

بررسی کارایی بانک‌های تجاری ایران، مطالعات موردی بانک صادرات مازندران

۲

CCR و BCC

مقادیر ریالی سپرده‌ها، تسهیلات و خدمات بانکی

هزینه های پرسنلی، هزینه های اداری، هزینه اجاره، هزینه اموال منقول شعبه

تعیین و پیش‌بینی کارایی شعب بانک ملت در استان قزوین

۳

BCC

سپرده‌ها

تسهیلات

خدمات بانکی

ورودی‌های قابل‌کنترل: هزینه های عملیاتی شامل هزینه های پرسنلی و هزینه های اداری، هزینه سود پرداختی، هزینه سرمایه‌ای

ورودی‌های غیرقابل‌قبول: نمره شاخص کشاورزی شهر، نمره شاخص صنعتی بودن شهر

ارزشیابی شعب بانک کشاورزی در استان مازندران

۴

CCR

تسهیلات در قالب عقود اسلامی، وام‌ها و اعتبارات پرداختنی، تسهیلات در قالب قانون تجارت (مشارکت‌ها و سرمایه‌گذاری مستقیم)

نیروی کار، میزان سپرده، دارایی‌های ثابت

محاسبه کارایی نظام بانکی در ایران

۵

DEA آرمانی، BCC و CCR

حجم سپرده‌ها (شامل سپرده‌های قرض‌الحسنه، جاری، سرمایه‌گذاری، مسدودی‌ها و سایر سپرده‌ها)، تعداد وام‌های پرداختنی، تعداد کل حساب‌های سپرده‌ای

هزینه ها (شامل هزینه های کارکنان، اجاره و سایر هزینه ها)، دارایی‌ها (شامل دارایی‌های جاری، ثابت و نامشهود). تعداد کارکنان، سابقه خدمتی کارکنان

طراحی مدل سنجش کارایی با بهره گرفتن از DEA و برنامه‌ریزی آرمانی

مطالعه موردی شعب مؤسسه‌ قرض‌الحسنه بسیجیان

۶

BCC

ارزش پول سپرده‌ها، ارزش وام‌ها، درآمدهای غیر بهره‌ای

هزینه های پرسنلی، هزینه های جاری، هزینه های عملیاتی

تأثیر کارایی هزینه‌ای مکان و مشخصات شعب بانک، کاربرد در شعب یک بانک یونانی

۷

فصل سوم

روش شناسی پژوهش

۳-۱ مقدمه

در این فصل به بررسی و ارائه روش تحقیق مورداستفاده و همچنین مدل‌های ارائه شده برای سنجش کارایی شعب بانک ملت می‌پردازیم.

در بخش به تاریخچه بانک ملت، روش تحقیق، جامعه آماری، نمونه آماری، شیوه جمع‌ آوری اطلاعات و نرم‌افزارهای مورداستفاده توصیف خواهد شد.

۳-۲ تاریخچه بانک ملت

بانک ملت به‌موجب مصوبه‌ی مورخ ۲۹ آذر ۱۳۵۸ مجمع عمومی بانک‌ها از ادغام بانک‌‌های تهران، داریوش، بین‌المللی ایران، عمران، بیمه‌ ایران، ایران و عرب، پارس، اعتبارات تعاونی و توزیع، تجارت خارجی و فرهنگیان در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۵۹ تشکیل و با شماره ۳۸۰۷۷ در اداره ثبت شرکت‌ها به ثبت رسید و عملیات اجرایی بانک از همان تاریخ آغاز شد.

با ادغام بانک‌ها، سرمایه‌ اولیه بانک ملت به ۵/۳۳ میلیارد ریال رسید. به استناد مجمع عمومی فوق‌العاده بانک‌ها (مورخ ۱۷ فروردین ۸۷) و تصویب‌نامه هیئت محترم وزیران (شماره ۶۸۹۸۵/ت ۳۷۹۲۵ مورخ ۲ مرداد ۸۶) شخصیت حقوقی بانک ملت به سهامی عام تبدیل گردید.

بانک ملت در حال حاضر با سرمایه ۴۰۰۰۰ میلیارد ریال یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های کشور است که در چارچوب دولت جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند.

مهم‌ترین راهبردهای بانک ملت توسعه‌ فناوری اطلاعات و ارتباطات، مدیریت روابط مشتریان، بهبود کیفیت خدمات، توسعه منابع انسانی و بهبود شاخص‌های عملکرد است. برای دستیابی ‌به این راهبردها، اهدافی همچون رشد و بهره‌وری بانک، سوددهی و ارائه خدمات مناسب به مشتریان، شناخت نیازها و دسته‌بندی مشتریان و فرآیندهای مربوط به سود، آموزش‌های استراتژی محور، فن‌آوری نوین بانکی و همسوسازی اهداف فردی، بخشی و سازمانی ترسیم شده است (وب‌سایت بانک ملت).

۳-۳ روش تحقیق

روش تحقیق در این پایان‌نامه، روش توصیفی و بررسی اسناد و مدارک می‌باشد. بدین ترتیب ابتدا از طریق مطالعه مبانی تئوریک، معیارهای ارزیابی کارایی شعب شناسایی شده و سپس با بهره گرفتن از اطلاعات موجود در مرکز آمار سرپرستی بانک ملت، مقادیر نسبی معیارها برای شعب تعیین و درنهایت با بهره گرفتن از مدل‌های تحلیل‌پوششی‌داده ها عملکرد شعب مورد ارزیابی قرار می‌‌گیرند.

۱٫توسعه آموزش های مدیریت پیشرفته در سطح معاونین و رؤسای مناطق و دیران کل و معاونین استان ها.

۲٫اقدامات مربوط به جلب موافقت مسئولین در امر زمینه امکان دانش افزایی و ارتقاء علمی کارکنان آموزشی و اداری وزارت آموزش و پر.رش و کمک به آنان در جهت کسب مدارج عالی از طریق دوره های کاردانی، کارشناسی و ادامه تحصیل آنان در دوره های کارشناسی ارشد .

۳٫تلاش در جهت تأمین منابع آموزشی دوره ها از طریق تقویت و تأکید بر تألیف کتب درسی و منابع آموزشی .

۴٫تلاش در جهت توسعه دوره های آموزش فنی و حرفه ای .

( فتحی و اجارگاه،۲۷،۱۳۸۴).

۲-۱۲ اهداف آموزش ضمن خدمت:

اهداف آموزش ضمن خدمت می ­تواند با توجه به شیوه ­های تقسیم ­بندی، نوع مخاطب و
بهره­بردای و فلسفه اجرایی با یکدیگر متفاوت باشد. میرکمالی به نقل از برخی صاحب­نظران، اهداف آموزش ضمن خدمت را در شش دسته هدفی شامل؛ آشنایی با سیاست­ها و رویه ­های سازمان، اصلاح مهارت­ های ویژه اصلاح روابط انسانی، حل مسئله، اصلاح روش­های ‌مدیریتی و نظارتی و کارآموزی می­داند

(میرکمالی، ۱۳۸۱،،۳۶).

امام جمعه به نقل از فتحی، اهداف آموزش ضمن خدمت را شامل؛ افزایش توانایی حرفه­ای و پرورش توانایی‌های بالقوه برای انجام دادن مسئولیت ­ها، آماده کردن افراد برای تصدی وظایف و مسئولیت­های جدید، ارتقای سطوح دانشی، بینشی و مهارتی کارکنان، ایجاد رفتار مطلوب و متناسب با ارزش­های پایدار جامعه در کارکنان، افزایش رضایت شغلی و بهبود روحیه، افزایش قابلیت انعطاف در کارکنان نسبت به اعمال روش­های جدید، ایجاد روح همکاری، ایجاد زمینه ­های استفاده از حداکثر منابع موجود و موارد همانند آن بیان می­دارد

(امام جمعه، ۱۳۷۲ ،۱۱۱).

سعیدی بیان می­دارد که اهداف آموزش ضمن خدمت را ‌می‌توان در سه مقوله فردی، سازمانی و اجتماعی تقسیم ­بندی نمود. از جهت فردی، اهداف آموزش ضمن خدمت معادل انتظارات مرتبط بر آموزش و پرورش شامل رشد و توسعه استعدادهای فردی شرکت­ کنندگان، شناسایی رغبت­ها، تغییر و بهبود نگرش­ها و افزایش رضایت­مندی، آمادگی برای خودشکوفایی و خودسازی و بهره­ مندی از حیات فردی بهتر دانست. در بعد سازمانی، به روز در آوردن دانش، تخصص و مهارت­ های شغلی و بهبود روش­های انجام کار، افزایش کمی و کیفی خدمات و تولیدات، ایجاد روحیه همکاری و همزیستی سازمانی، بهبود روحیه افراد و بالا بردن رضایت شغلی و تقلیل غیبت­ها، امکان جایگزین­سازی متخصصان در شرایط اضطراری، افزایش آگاهی و انعطاف­پذیری در استفاده از روش­ها و امکانات، کاهش هزینه، آشناسازی کارکنان با حقوق و امتیازات شغلی و خط­مشی­های سازمانی و افزایش تعهد و مسئولیت­ پذیری و تلاش برای بهبود عملکرد و کارایی سازمانی مدنظر ‌می‌باشد و در نهایت در بعد اجتماعی فراهم شدن زمینه ­های رشد و توسعه فردی و اجتماعی در سطح ملی و منطقه­ای و جهانی از اهدافی است که به صورت غیرمستقیم بر آموزش­های ضمن خدمت مرتبط است (سعیدی، ۱۳۸۳،۶۲و میرسپاسی،۱۳۸۶، ۹-۲۹۷).

۱­­- هدف های اجتماعی :

هدف های اجتماعی ، سمت دهنده اصلی برنامه ها و عملیات مؤسسات و سازمان های مختلف است. توجه ‌به این اهداف ، مدیران و کارکنان را قادر می‌سازد تا بر مبنای ایدئولوژی ، فرهنگ ، نظام اقتصادی و شعائر ملی ، اهداف و نحوه حرکت به سوی آن ها را در ارگان های مربوط ترسیم و با تنگناهای محیط شغلی از مواضع مشخص و شناخته شده بر خوردار کنند . طبیعی است که درک عمیق مسائل اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی که در واقع رابطه مستقیم با هدف های اجتماعی دارند برای طراحان و تصمیم گیران رده های بالاتر سازمان ، از اهمیت بیشتری برخوردار است ، به همین دلیل است که مدیران باید از آموزشی برخوردار شوند که این گونه توانایی‌ها را تقویت کند .

۲-‌هدف‌های‌ سازمانی :

تأمین هدف های سازمانی ایجاب می‌کند که قابلیت ها و مهارتهایی که برای انجام وظایف محوله و ایفای نقش ها لازم است به تناسب نیاز و ضرورت ، تقویت شود .

اهم مزایایی که می توان در جهت نیل یه اهداف سازمان ، برای آموزش و بهسازی کارکنان قائل شد به شرح ذیل خلاصه می شود :

۱- بهبود در نحوه انجام وظیفه و کم و کیف کار

۲- امکان جایگزین کردن متخصص ها در شرایط اضطراری

۳- امکان استفاده از صنایع داخلی و کاهش هزینه ها از این راه

۴- کاهش حوادث و ضایعات

۵- ایجاد و ثبات بیشتر در سازمان

۶- کاهش میزان تفاوت ها و افزایش قدرت خودکاری

۳- هدف های کارکنان :

وحدت و تناسب بین شخصیت افراد و مسئولیت های واگذار شده به آنان و دانش و توان کاری در وجود انسان ایجاد رضایت می‌کند ، به عبارت دیگر انسان هر چه بهتر بتواند کاری به انجام رساند از خود و نتیجه کار خود راضی تر است . کاردانی نه تنها به استحکام و اتکاء به خود می افزاید ، بلکه به عنوان یک سرمایه ارزنده حرفه ای و تخصصی اطمینان بخش زندگی مطلوب تر در آینده است .تکامل علم و دانش و تکنولوژی در کلیه رشته‌های تخصصی و لزوم تجهیز و رشد افراد متناسب با روند تکاملی علوم و فنون به ‌عنوان دانش افزایی

۴- وجود تغییرات در سیاست ها و برنامه ها در خط مشی های سازمان و لزوم توجیه و هماهنگ سازی تناسب دادن آن افراد با آنان مانند تغییر در کتب درسی ، تغییر در روش‌ها ، تغییر در نظام آموزشی ، تغییر در ابزارها و تکنولوژی آموزشی و غیره .

۵- ضرورت‌های موردی بنا به مقتضیات مکانی و زمانی مانند آموزش‌های تکاملی کارکنان .

۲-۱۳ دلایل و ضرورت آموزش ضمن خدمت

بدیهی است ضرورت آموزش در سازمان ها بر هیچ شخصی پوشیده نیست جان “دیبولد”، “گراهام”، “بی ام باس”، و”جی اوکان” و دیگران هرکدام دلایل و ضرورت هایی را برای آموزش در سازمان ها ، فهرست کرده‌اند در این مبحث سعی شده است به طور اختصار به نظرات این سه صاحب‌نظران شاره شود:

“جان دیبلود” دلایل و ضرورت های آموزش در سازمان ها را به شرح زیر مطرح می‌کند(دیبلود،ترجمه الوانی،۱۱،۱۳۷۹)

“بی ام باس” و “جی اوکان” اشاره می‌کنند که سه عامل اصلی وجود دارد که فعالیت های آموزشی کارکنان را ضروری ساخته اند:

۱) پیشرفت تکنولوژی:

اتوماسیون و مکانیزه کردن کارخانه برای بقاء سازمان ضروری است . افزون بر این، آموزش کارکنان برای کسب مهارت بیشتر نیاز اساسی و مهم است.

۲) پیچیدگی سازمان:

با افزایش ماشینی شدن، اتوماسیون و توسعه تکنولوژی، بسیاری از سازمان‌ها به صورت یک سازمان پیچیده در آمده­اند. این پیچیدگی­ها نیاز به آموزش و باز آموزشی در تمام سطوح از مدیران سطح بالا تا کارگران را ضروری ساخته است

۳) روابط ا نسانی

رشد و پیچیدگی های سازمانی منجر به بروز مشکلات انسانی نظیر از خود بیگانگی، مشکلات درون فردی و درون گروهی و غیره شده است. به همین دلیل آموزش برای حل مشکلات انسانی در سازمان ها ضرورت می‌یابد(جزایری،۱۳۸۳-۵۴).

۳-۴-۲-۲- تعارض برخی مفاهیم قانون با اصول کلی حاکم بر دسترسی به اطلاعات

نکته دیگری که باید بدان توجه داشت این است که تعریف «مفید بودن» ‌با تعریف اطلاعات پیوند تنگاتنگ دارد. هنگامی که در قانون دسترسی به اطلاعات تعریف جامع و مانعی از اطلاعات نداشته باشیم، تعریف مفید بودن آن نیز دشوار است. در صورتی که یکی از اصول مهم حاکم بر دسترسی به اطلاعات، مفید بودن آن است. بدین معنا که نهادهای دولتی نمی‌توانند اطلاعات پوشالی و فاقد ارزش را در اختیار مردم قرار دهند و سپس ادعا نمایند که آزادی دسترسی به اطلاعات را تأمین کرده‌اند. مصداق این اطلاعات غیرمفید را می‌توان اطلاعاتی بسیار کلی که نظر مراجعه کننده را تأمین نمی‌کند و نیز اطلاعاتی غیر مرتبط دانست که اصولاً ربطی با هدف مراجعه کننده ندارد. فرض کنیم، یکی از شهروندان خواستار آن باشد که درباره دلایل سقوط یک هواپیمای مسافری که خسارت مالی و جانی زیادی به بار آورده است، اطلاعاتی از یک نهاد دولتی به دست آورد. در این فرض چنان چه نهاد مذبور بدون ارائه دلایل مستند و مرتبط، صرفاً اطلاعاتی از قبیل ساعت پرواز، نام خلبان، ارتفاع پروازی. نوع هواپیما، تعداد مسافران و…. به مراجعه کننده تحویل دهند، نمی‌تواند مدعی شود که به تکلیف خود در زمینه‌ی آزادی اطلاعات عمل ‌کرده‌است.

‌بنابرین‏، در دسترسی به اطلاعات عنصر کلیدی مفید بودن اطلاعات است که متأسفانه در قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات بدان توجه نشده است و امید است در اصلاحات بعدی بدین امر مهم توجه شود.

یکی دیگر ازمسائلی که در قانون، مورد بی توجهی و فراموشی قرار گرفته است، اصل «تفکیک پذیری اطلاعات» است. به موجب این اصل، اگر اطلاعات درخواست شده بی آن که مشمول استثنائات آزادی اطلاعات باشد، در سندی گنجانده و دسترسی به آن ممنوع اعلام شده باشد، باید این امکان برای متقاضی فراهم آید که قسمت مورد تقاضای وی از سایر قسمت‌های سند جدا شود و در اختیار او قرار گیرد. البته مشروط بر آن که اطلاعاتی که در اختیار او قرار می‌گیرد به اهداف مورد نظر در غیر قابل دسترس اعلام کردن آن سند لطمه نزند. این اصل از مبانی اطلاعات مورد نظر در قانون دسترسی به اطلاعات مطلوب قلمداد می‌شود. ^[۲۵۰]

شایسته بود قانون‌گذار صراحتاً چنین حقی را برای شهروندان اعلام می‌کرد. سکوت متن قانون در این رابطه را می‌توان مانعی در راه تحقق آن تلقی کرد.

۳-۴-۳- نقص در ضمانت اجرا

قانون، بدون ضمانت اجرا، نوشته‌ایی بیش نیست، در واقع ضمانت اجرا نقش مهمی در اجرای کامل و تام قانون ایفا می‌کند. در کنار مرجع ناظر، ضمانت اجرای قانون در قالب مسئولیت مدنی و کیفری مطرح شده است. متأسفانه یکی از نقص‌های عمده در اینجا هویدا می‌شود و آن فقدان مرجعی برای رسیدگی به تخلفات نهادی است. همچنین ماده ۱۲ قانون، مؤسسات عمومی را موظف ‌کرده‌است نا از طریق واحد اطلاع رسانی خود، سالانه گزارشی درباره فعالیت‌های آن مؤسسه در خصوص اجرای قانون به کمیسیون ارائه دهد. اگر چه صراحتاً در باب این ماده ضمانت اجرایی وضع نگردیده است، ولی به نظر می‌رسد با ارائه تفسیری موسع از بند (ب) ‌ماده ۲۲ قانون، بتوان مجازاتی در خصوص نهاد مزبوراعمال کرد. این بند اشعار می‌دارد: «هر فعل یا ترک فعلی که مانع انجام وظیفه کمیسیون انتشار دسترسی آزاد به اطلاعات… بر خلاف مقررات این قانون شود»

می توان چنین اظهار داشت که ممانعت از گزارش دهی توسط یک نهاد دولتی می‌تواند مانعی بر سر راه کمیسیون تلقی گردد. به رغم این که ماده ۲۲، مرتکبان اعمال یاد شده را جرم دانسته و آنان را به جزای نقدی محکوم ‌کرده‌است، این ابهام باقی است که آیا امکان مجازات یک دستگاه دولتی به عنوان یک شخص حقوقی وجود دارد ؟ آیا اعمال جزای نقدی نسبت به یک نهاد دولتی امکان پذیر است و یا باید اشخاص حقیقی را که مباشرتاً موجب ممانعت از ارسال گزارش گردیده اند، مجازات نمود. یکی دیگر از ایرادات این بخش را شاید بتوان این دانست که در باب تخلف کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، مورد پیش‌بینی نشده است. ^[۲۵۱]

شایسته است ایراداتی که در باب ضمانت اجرا وجود دارد برطرف شود و این موارد در اصلاحات بعدی مورد توجه نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار گیرد.

۳-۴-۴- محدودیت‌های حق دسترسی آزاد به اطلاعات

بنابر یک اصل کلی محدودیت در دسترسی به اطلاعات عمومی و دولتی استثناء است و دستگاه دولتی باید بر اساس قانون و دلایل احصاء شده و مشخص قانونی درخواست شهروندان را برای دسترسی ‌به این اطلاعات رد کنند. ‌بنابرین‏، استثنائات حق دسترسی به اطلاعات باید به طور دقیق در قانون پیش‌بینی شوند. ^[۲۵۲]

برای این که درخواستی در زمره محدودیت‌های حق دسترسی به اطلاعات قرار بگیرد، باید سه ویژگی کلی زیر را دارا باشد: اطلاعات درخواست شده با هدف مشروعی که در قانون مورد توجه قرار گرفته است، ارتباط مشخص داشته باشد؛ ‌افشای اطلاعات، آسیب جدی به هدف مورد اشاره وارد آورد و آسیب به هدف باید بیش از منافع عممومی آگاهی از اطلاعات مورد نظر باشد. ^[۲۵۳]

یکی از موارد بسیار مهم در محدودیت حق دسترسی آزاد به اطلاعات، محدودیت‌های ناشی از امنیت یا نظم عمومی است. امنیت عمومی و نظم و آرامش عمومی مقولاتی مانند حریم خصوصی هستند که نمی‌توان کاملاً آن‌ ها را در قوانین تعریف و حدود آن را مشخص نمود.

فصل چهارم قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، به استثنائات دسترسی به اطلاعات اختصاص یافته است. در زمره این استثنائات، اسرار دولتی، حمایت از حریم خصوصی، حمایت از سلامتی و اطلاعات تجاری ذکر گردیده اند. به نظر می‌رسد دو امر یاد شده در ماده ۱۶ (سلامتی و اطلاعات تجاری)بسیار مصداقی و جزیی بوده و به یکدیگر شباهتی ندارد تا در یک ماده ذکر گردند.

به عبارت دیگر آیا چنان چه به جز جان یا سلامت افراد و مسائل مالی یا تجاری، ارائه اطلاعات مستلزم ورود خسارت به حیطه دیگری از زندگی افراد باشد، ‌درخواست ارائه اطلاعات رد می‌گردد و یا خیر ؟

مطابق ماده ۱۷ این قانون نیز چنان چه اطلاعات مورد درخواست به امنیت یا آسایش عمومی لطمه وارد کند و این امر برای مؤسسات محرز گردد، آن‌ ها می‌باید از ارائه اطلاعات خوداری نمایند. این عناوین بسیار کلی بوده و تعیین مصادیق آن بی شک با دشواری‌ها و چالش هایی مواجه خواهد بود.

تبصره ۱ و ۲ ماده ۱۷ قانون در پی آن است که دایره استثنائات را مشخص تر نماید. از همین روست که تبصره یک اعلام می‌دارد که تهدید سلامت عمومی و یا بارز خطرات زیست محیطی در زمره مواردی نیست که مشمول موارد ۱۳ تا ۱۷ قانون قرار بگیرد و در نتیجه، هیچ گاه مؤسسات نمی‌توانند به استثنائات مندرجات این مواد، از ارائه اطلاعات زیست محیطی و اطلاعات ناظر بر سلامت عمومی خوداری کنند. مطابق تبصره ۲ ماده ۱۷، موضوع مواد ۱۶ و ۱۵ شامل اطلاعاتی که موجب هتک عرض و حیثیت افراد یا مغایر عفت عمومی و یا اشاعه فحشا می‌شود نمی‌گردد. این استثناء در خصوص مفاد ماده ۱۵ پذیرفته شده است. زیرا نمی‌توان به استناد رضایت افرادوسایر دلایل، اطلاعاتی را به دیگران ارائه کرد که باعث هتک حرمت و اشاعه فحشا در جامعه گردد؛

کمرویی^[۵] پدیده ای جهانی است. پایه ای ترین یافته ی تحقیقات، راجع به کم رویی رایج، کاملاً گسترده و جهانی است. روان شناسان در تعریف می‌گویند: «کسی کم رو است که فاقد جرات است» یا به عبارتی کسی که تحت تأثیر فلج روانی قرار گرفته است. تأثیر کم رویی در توجهات است در «فعالیت های بدنی» و در «فعالیت های فکری» و فعالیت های «احساسی».

علت کم رویی: افراد کم رو عموماً به خاطر عدم تسلط ‌بر مهارت های اجتماعی و یا فقدان اعتماد به نفس، کم رو می‌باشند. برخی از افراد بر مهارت های اجتماعی لازم جهت تداوم بخشیدن به حرکت نرم و روانِ ماشین ارتباطات بشری تسلط ندارند. آنان نمی دانند که یک گفت وگو را چگونه آغاز کنند یا در کلاس درس چگونه از سخن گو بخواهد بلندتر صحبت کند. در فعالیت های بدنی، کم رویی قربانی خود را از لحاظ روش، پخمه و چلمن، و از لحاظ رفتار غیرطبیعی و از لحاظ حرکات بی دست و پا می‌کند. تا آن جا که شخص بی دلیل سرخ شده و لرزش و طپش قلب می‌گیرد. در فعالیت های فکری هم کم رویی افکار قربانیان خود را مشوش کرده، آنان را از گفت وگوی منطقی ناتوان می‌سازد. از این جا اشتباهات و خبط هایی حاصل می شود که از همان افراد کم رو سر می زند، هم چنین سبب گنگی و دلسردی آنان می شود.

فرد کم رو باید در درجه ی اول، دقیقاً خود را مورد آزمایش و بررسی قرار دهد و قضاوت های غلط و نادرستی را که منشاء ناراحتی اش می‌باشد پیدا و کشف کند

در فعالیت احساسی، کم رویی مانع از آن می شود که قربانیانش احساس درونی خود را به راحتی بیان کنند و ظاهری بی احساس به آن ها می‌دهد. دیگران تصور می‌کنند که افراد کم رو، فاقد قلب و روح می‌باشند در حالی که آن ها سرشار از محبتند ولی جرات ابراز آن را ندارند. شخص کم رویی می‌گوید: «من یک وکیل معروف هستم با این حال هر بار سخن می گویم احساس می کنم که شهرتم در خطر قرار می‌گیرد. این حالت چه در دادگاه یه در یک مهمانی ساده در من ایجاد می شود. حضور دیگران اعتماد به نفس مرا از بین می‌برد». شخص دیگری می‌گوید: «هنگامی که در جلسه امتحان شفاهی حاضر می شوم متانت استاد شخصیت مرا خرد می‌کند». از دیدگاه روان شناسان خجالت همیشه نشانه ای از ناراحتی عمیق تر روانی است.

کمرویی یک پدیده پیچیده و مرکب ذهنی، روانی و اجتماعی است که به دلایل بیشمار در طول دوران رشد به تدریج پدیدار می شود و با دارو برطرف نمی شود . کمرویی اساساً رفتاری اکتسابی و آموخته شده است و برای درمان و برطرف کردن آن باید یاد گیری زدایی^[۶] صورت گیرد و رفتار تازه و مطلوب اجتماعی در فرد فراگیر شود. اگر ‌در مورد رفتار غیراجتماعی این قبیل جوانان چارهای اندیشیده نشود فرد دچار استرسهای شدید شده و احتمالاً ‌خطرناک‌ترین و حادترین وضع را برای ابتلا به بیماری‌های شدید روانی مانند اسکیزوفرنی و یا افسردگی خواهد داشت (زیمباردو و رادل^[۷]،۲۰۰۱).

کمرویی یک مشکل فردی بی سر و صداست و چنان شایع گشته که می توان آن را یک بیماری اجتماعی نامید؛ زیرا کمرویی موجب اضطراب اجتماعی، هراس اجتماعی، عدم اعتماد به نفس، نداشتن مهارت‌های اجتماعی و عدم سازگاری با جمع می­ شود(زیمباردو، ۲۰۰۰).کمرویی یک ناتوانی و معلولیت فراگیر اجتماعی است. در هر جامعه درصد قابل توجهی از کودکان، نوجوانان و بزرگسالان با این اختلال رفتاری و بازدارنده رشد شخصیت اجتماعی مواجهند. در بسیاری از مواقع، کمرویی، اصلی‌ترین مانع شکوفایی قابلیت‌ها، خلاقیت‌ها و ایفای مسئولیت‌ها است (افروز، ۱۳۸۱ ). زیمباردو(۱۹۷۷) بر این باورند که کمرویی یک توجه افراطی به خود، اشتغال ذهنی به افکار، احساسات و واکنش‌های جسمانی خود است که می‌تواند حداقل شامل یک ناراحتی اجتماعی ضعیف تا یک ترس اجتماعی بازدارنده و شدید باشد . زیمباردو (۲۰۰۰) بر این باور است که کمرویی احتیاط مفرط در روابط بین فردی است. به ویژه افراد کمرو از ابراز وجود میهراسند، درباره شیوه واکنش دیگران به خود بس یار حساسند و به سرعت دستپاچه می‌شوند و نشانه های جسمانی اضطراب مانند بالا رفتن ضربان قلب، سرخ شدن چهره و ناراحتی معده را تجربه می‌کنند.

۲-۲-۱-علل کم رویی

شخص کم رو یا خودش برای خودش ارزشی قایل نیست یا تصور می‌کند که دیگران برای او ارزشی قایل نیستند. هیچ کس دوست ندارد مورد تمسخر دیگران قرار بگیرد و ترس از این که چنین وضعی پیش بیاید شجاع ترین افراد را هم دچار کم رویی می‌کند. ولی باید گفت که افراد کم رو فاقد ارزش نمی باشند، چنین افرادی نه مضحک و مسخره هستند و نه دست و پا چلفتی و پخمه، فقط تصور می‌کنند که چنین هستند تا موقعی که این فکر غلط در مغز و نهادشان نقش بسته است و آن را از سر بیرون نکنند و اصلاح نشوند نخواهند توانست از این ضعف و زبونی نجات پیدا کنند.

نکته: ‌بنابرین‏ فرد کم رو باید در درجه ی اول، دقیقاً خود را مورد آزمایش و بررسی قرار دهد و قضاوت های غلط و نادرستی را که منشاء ناراحتی اش می‌باشد پیدا و کشف کند.

انجام چنین تحلیلی، همیشه ساده و آسان نیست. مطالبی که در زیر مطرح می‌شوند خواننده را در چنین بررسی و تجربه و تحلیلی کمک خواهد کرد. در این جا به خلاصه ای از عقاید و نظرات غلطی که عادی ترین علل کم رویی است اشاره می شود.

اولین علت کم رویی: تحقیر نابه جای خود است. بعضی افراد خود را از لحاظ فکری ضعیف و حقیر می شمارند. آن چه را می نویسند و می‌گویند به نظرشان پوچ و بی ارزش می‌رسد. ترس از آشکار شدن حالت معمولی و متعادل خود و ترس از این که با رفتار و گفتار نامعقول خود مورد تمسخر و استهزای دیگران قرار گیرند. دهان آن ها را می بندد.

دومین علت کم رویی: پخمگی خیالی است. بعضی افراد معتقدند که ظاهرشان فاقد ظرافت، رفتارشان ناشیانه، چلمن و ورودشان به جایی سبب کنجکاوی مسخره آمیز می شود. این فکر و خیال که مبتنی بر هیچ پایه ای نمی باشد بر طرز رفتار آنان تأثیر می‌کند و آن ها نمی دانند چه بکنند و کجا باید بنشینند. با این حال نباید عقیده ی غلط فرد کم رو را با بی اطلاعی واقعی از عادت همگانی اشتباه کرد. عادات و رسوم به وسیله ی خانواده، معلم، مطالعه، مشاهده، رفت و آمد در محافل و با نزاکت فرا گرفته می شود.

سومین علت کم رویی: ترس بی دلیل از مسخره کردن دیگران است، بعضی از افراد کم رو، حتی جرات نمی کنند لطف و محبت خود را نسبت به افراد خانواده شان ابراز کنند. کلمات دوستی، تشکر و سپاس، رحم و شفقت و مهربانی که بر حسب موارد مختلف مطرح می‌شوند در گلوی آن ها خفه می‌شوند. این نوع افراد اجازه می‌دهند تحت فشار نوعی شرم و حیای پوچ و بی مورد فلج شوند و خون سردی ظاهری آن ها سبب ناراحتی دیگران شود، همان طوری که خودش هم سبب ناراحتی آنان می شود.

چهارمین علت کم رویی:عدم اعتماد، بعد از شکست است. چنین افرادی تصور می‌کنند، تمام مردم دنیا از شکست او خبر دارند و او را خانه خراب تلقی می‌کنند. این فرد، تعادل ذهنی خود را از دست می‌دهد و از حضور در جمع نگران و ناراحت می شود. حتی جرات نمی کند دیگر با افرادی چون دوستان، هم کاران و… که احتمالاً به او توصیه هایی می‌کنند روبه رو شود.

سلامت روان به عنوان یکی از ملاک های تعیین کننده سلامت عمومی افراد در نظر گرفته می شود که مفهوم آن عبارتند از احساس خوب بودن و اطمینان از کارآمدی خود،اتکاء به خود،ظرفیت رقابت،تعلق نسلی و خودشکوفایی توانایی‌های بالقوه فکری،هیجانی و… می‌باشد. سلامت روانی نقش مهمی در تضمین پویایی و کارآمدی هر جامعه ایفا می‌کند (مهری و صدیقی،۱۳۹۰).

طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت(WHO )،جهان در طی دو دهه آینده شاهد تغییرات عمده ای در زمینه همه گیری بیماری ها و نیازهای بهداشتی افراد خواهد بود،بگونه ای که بیماری های غیر واگیر همچون بیماری های روانی به سرعت جایگزین بیماری های عفونی و واگیردار می‌شوند و در صدر عوامل ایجاد کننده ناتوانی و مرگ های زودرس قرار می گیرند.

در حال حاضر در سرتاسر جهان حدود ۴۵۰ میلیون نفر از مردم دنیا از مشکلات روانی،عصبی و رفتاری رنج می‌برند و اختلالات روانی مسئول کمی بیش از یک درصد مرگ و میرها می‌باشند. ۱۱ درصد بار کلی بیماری های جهان بر عهده همین عوامل می‌باشد.پیش‌بینی می شود تا سال ۲۰۲۰ ،میزان اختلالات روانی و عصبی حدود ۵۰ درصد افزایش یابد و حدود ۱۵ درصد کل بار جهانی بیماری ها را شامل شود که این میزان افزایش در سهم نسبی،حتی بیش از افزایش بیماری های قلبی و عروقی خواهد بود. مطالعات انجام شده در کشور نیز میزان شیوع اختلالات روانی را بین ۹/۱۱ تا ۲/۳۰ درصد گزارش داده‌اند (مهری و صدیقی،۱۳۹۰).

تعاریف سلامت روان :

از نظر کاپلان و بارون سلامت روان حالت خاصی از روان است که سبب بهبود،رشد و کمال شخصیت انسان می شود و به فرد کمک می‌کند که با خود و دیگران سازگاری داشته باشد.

مازلو سلامت روانی را حاصل تامین نیازها و شکوفا شدن استعداد ذاتی انسان‌ها می‌داند. هدف اصلی سلامت روانی کمک به همه ی افراد در رسیدن به زندگی کامل‌تر ،شادتر ،هماهنگ تر، شناخت وسیع و پیشگیری از بروز اختلالات خلقی،عاطفی و رفتاری است . مقابله با بیماری های روانی برای ایجاد جامعه سالم از وظایف اصلی دولت‌ها و افراد جامعه است و هر اجتماع که خواستار بهزیستی و شادکامی افراد خود است،باید مردم سازگار و هماهنگ پرورش دهد.

به عقیده آدلر ،سلامت روان یعنی داشتن اهداف مشخص ،روابط خانوادگی و اجتماعی مطلوب ،کمک به همنوعان و کنترل عواطف و احساسات خود (محمد امینی،۱۳۸۶).

از نظر کارل منجر : سلامت روان عبارت است از سازش فرد با جهان اطرافش به حداکثر امکان به طوری که باعث شادی و برداشت مفید و مؤثر به طور کامل می شود (میلانی فر ، ۱۳۷۷).

از نظر لوینسون و همکارانش : سلامت روان عبارت است از اینکه فرد چه احساسی نسبت به خود ، دنیای اطراف ، مخصوصاً با توجه به مسئولیتی که در مقابل دیگران دارد . چگونگی سازش وی با در امد خود ، شناخت موقعیت مکانی و زمانی خویشتن . (چهرازی ، ۱۳۵۰).

در آخرین سال قرن پیش از طرف سازمان جهانی یونسکو قرن ۲۱ ،قرن پرداختن به مسائل ” بهداشت روان ” و قرن عنایت ویژه به ” آموزش” عنوان گردیده شد و توجه همه دستگاه های فرهنگی ، آموزشی و رسانه ای جهان را ‌به این ضرورت معطوف نمود.

در صورت وجود بیماری روانی و عدم توجه به سلامت روانی در جامعه تبعات و عواقب زیر حاصل خواهد شد:

1. 1. تأخیر در درمان : بیماران دچار اختلال روانی به دلیل اینکه از بازتاب منفی اختلال در جامعه آگاهند. سعی در مخفی کردن آن دارند تا از عواقب ابتلا به اختلال(مانند طرد و مروم ماندن از حقوق و فرصت‌ها) در امان باشند. این مخفی کاری به گونه ای است که آن ها ترجیح می‌دهند به مطب روان پزشک برای درمان مراجعه نکنند، مسلم است که تأخیر در درمان اختلال می‌تواند منجر به شدت گرفتن اختلال شود. این سعی در مخفی کردن اختلال درباره خانواده بیماران هم صدق می‌کند.

1. 1. کاهش اعتماد به نفس: بسیاری از ‌بیماران نمی توانند از تاثیر عقاید منفی اجتماع در امان باشند و بسیاری به دلیل اینکه فکر می‌کنند، خود این عزت نفس پایین می‌تواند اولا به استرس بیشتر بیماران و بروز افسردگی و ثانیاً به اختلال روانی منجر شود و مشکل ر پیچیده تر کند و بر سیر بهبود فرد تاثیر منفی بگذارد.

1. 1. گوشه گیری و کناره گیری از اجتماع: بیماران روانی به دلیل اگاهی از دیدگاه منفی در خصوص بیماران روانی برای اجتناب از برچسب خوردن، از اجتماع دوری می‌کنند. این انزوا می‌تواند تاثیر سویی بر رشد روانی اجتماعی آن ها بگذارد، قدرت تطابق با محیط را کم بکند و بهبودی را به تأخیر بیندازد و آن ها را از فرصت‌های شغلی اجتماعی محروم کند.

1. 1. محرومیت از فرصت ها و تبعیض اجتماعی : نگرش منفی دیگران به بیماران می‌تواند آن ها را از حقوق و مزایای اجتماعی از جمله به دست آوردن شغل،مسکن و همسر مناسب محروم کند و منجر به اعمال تبعیض در قبال آنان از جانب اجتماع شود.

1. تاثیر بر سیاست‌گذاری های بهداشتی: انگ اختلال روانی می‌تواند در نحوه سیاساتگذاری و تعیین ولویت های بهداشتی و درمانی تاثیر بگذارد ، به طوری که اختلالات روانی به عنوان مسائلی غیر ضروری و در اولویت های چندم سیاست‌گذاری قرار بگیرد و بودجه کمتری به خود اختصاص دهدف نمونه دیگر آن مقاومت بیمارستان ها به ادغام یک بخش روانی در آن ها‌ است.

مفهوم سلامت روان