۲-۳-۲- نظریه:

در اواخر دهه ۱۹۷۰، یک تیم تحقیقاتی به سرپرستی سالواتور مدی و سوزان کوباسا یک پژوهش طولی در زمینه شغلی انجام دادند. آن ها میان افرادی که در شرایط شغلی همراه با استرس شدید، در کارشان موفقیت کسب کرده بودند و کسانی که در شرایطی مشابه، دچار مشکلات عملکردی شده بودند، تمایز قایل شدند. آن ها باور سرسختی را به عنوان یک سیستم حیاتی برای حفظ سلامت و عملکرد، در برابر استرس پیشنهاد کردند و فرض کردند که سرسختی از اثرات زیان آور فشار روانی جلوگیری می­ کند و ‌به این ترتیب شخصیت سرسخت از بیماری‌های وابسته­ای فشار روانی محافظت می­ کند (جودی^[۱۲]، ۱۹۹۹؛ مجیدیان، ۱۳۸۶؛ یزدانی، ۱۳۹۱، ۳۳).

کوباسا در پژوهش های اولیه خود، برای بررسی فرضیه هایش، حدود ۲۵۰ نفر را در پست های مدیریتی و سرپرستی مورد ارزیابی قرار داد. در این ارزیابی، آزمودنی ها رویدادهای استرس زای زندگی خود در طول ۵ سال گذشته و نیز بیماری هایی که به آن مبتلا شده بودند، گزارش کردند. وی در همین مطالعه، علاوه به بررسی رابطه استرس- بیماری، توانست ویژگی های افراد سرسخت را تعیین کند و در نهایت مؤلفه‌ های سرسختی را نیز به دست آورد (جودی، ۱۹۹۹؛ یزدانی، ۱۳۹۱، ۳۲).

از این رو کوباسا و مدی، از اولین محققانی بودند که در میان متغیرهای تعدیل کننده رابطه استرس- بیماری، ویژگی های شخصیتی را مورد توجه قرار داده و نشان دادند ساختار شخصیتی افرادی که درجه بالایی از استرس را بدون بیماری تجربه می‌کنند، متفاوت از افرادی است که در شرایط استرس زای مشابه بیمار می­شوند. بنابر تعریفی که توسط کوباسا (۲۰۰۲، ۸۴۰؛ یزدانی، ۱۳۹۱، ۳۲)، ‌در مورد سرسختی ارائه شده است و همچنین مورد توافق همگان قرار دارد؛ سرسختی “مجموعه و منظومه ای از ویژگی های شخصیتی است که به عنوان منبع مقاومت در برابر رویدادهای استرس زای زندگی عمل می­ کند”. علاوه بر این افراد سرسخت سه مشخصه اساسی دارند، که مجموع آن ویژگی سرسخت بودن را منجر می­ شود؛

(الف) هدفمند بودن و تعهد عمیق به مردم و فعالیت هایی که انجام می‌دهند و مسئولیت هایی که بر عهده می گیرند (ب) احساس کنترل داشتن بر وقایع و رویدادهای پیرامون خود، و نیز (ج) توانایی در نظر گرفتن تغییر و دگرگونی ها به عنوان یک چالش معمول از لحاظ روان پویایی نیز، سرسختی یکی از عناصر شخصیت است که همه افراد درجاتی از آن را برخوردارند و همچون سایر ساختارها (یا صفات) شخصیتی، همواره در تغییر و تحول است و میزان و پویایی سرسختی تحت تاثیر تجارب رشدی، تفاوت های فردی، جنسی و سنی است. از این رو سرسختی روان شناختی به عنوان یک صفت شخصیتی و یک تعدیل کننده رابطه میان استرس-بیماری شناخته شده است (جودی، ۱۹۹۹؛ یزدانی، ۱۳۹۱، ۳۳).

سرسختی یکی از عوامل جدید روان شناختی است که روانشناسان بدان علاقه مند شده و آن را در حوزه های مختلف مورد مطالعه قرار داده‌اند. سرسختی روان شناختی ابتدا مورد توجه کوباسا قرار گرفت و به عنوان مجموعه ای متشکل از ویژگی های شخصیتی در نظر گرفته شد که در رویارویی با حوادث فشارزای زندگی به عنوان منبعی از مقاومت، همانند سپری محافظ عمل می‌کند و افراد واجد آن می‌توانند به گونه ای کارآمد با چالش ها و فشارهای زندگی مقابله کنند. کوباسا و همکاران سرسختی را ترکیبی از باورها درباره خویشتن و جهان تعریف می‌کنند که از سه مؤلفه تعهد، کنترل و مبارزه جویی تشکیل شده است (کوباسا، ۱۹۸۳، ص۴۱؛ زاهد بابلان و همکاران، ۱۳۹۰، ۴۵۰). باور به تغییر و پویایی زندگی و این نگرش که هر رویدادی لزوماًً به معنای تهدیدی برای سلامت انسان نیست، انعطاف پذیری شناختی را در برابر رویدادهای سخت به دنبال دارد.

کوباسا و پوکتی اظهار داشتند که ویژگی های سرسختی روان شناختی از جمله (زاهد بابلان و همکاران، ۱۳۹۰، ۴۵۰).

حس کنجکاوی قابل توجه، گرایش به داشتن تجارب جالب، ابراز وجود و این که تغییر در زندگی امری طبیعی است، می‌توانند در سازش افراد با رویدادهای استرس زای زندگی مفید باشند. (کوباسا، ۱۹۸۳، ۵۰؛ زاهد بابلان و همکاران، ۱۳۹۰، ۴۵۰).

بررسی ها نشان داده‌اند که سرسختی با سلامت بدنی و روانی رابطه مثبت داشته و به عنوان یک منبع مقاومت درونی، تأثیرات منفی استرس را کاهش داده و از بروز اختلال های بدنی و روانی پیش گیری می‌کند (مدی، ۱۹۹۹، ۶۷؛ زاهد بابلان و همکاران، ۱۳۹۰، ۴۵۰).

بشارت و صالحی نژاد نشان دادند که بین تاب آوری و سرسختی روان شناختی با موفقیت ورزشی در ورزشکاران ارتباط مثبت معنی دار وجود دارد.

بشارت و رمزی در پژوهش خود ‌به این نتیجه رسیدند که سرسختی روان شناختی عاملی مهم در همراهی موفقیت ورزشی و سلامت روانی در دانشجویان ورزشکار است (رمزی، ۲۰۱۰، ۶؛ زاهد بابلان و همکاران، ۱۳۹۰، ۴۵۱).

در زمینه گذشت پژوهشگران مختلف نشان دادند که داشتن گرایشات گذشت نسبت به دیگری با کاهش خشم (تمپسون، ۲۰۰۵، ۶) و نشخوار فکری (یسلدیک، ۲۰۰۷، ۸۴) و با افزایش و بهبودی حمایت اجتماعی (لولرلو، ۲۰۰۶، ۲۰) و بهزیستی روان شناختی (براون، ۲۰۰۳، ۷۱) همراه است (زاهد بابلان و همکاران، ۱۳۹۰، ۴۵۱).

سرسختی روانشناختی، در میان عوامل مؤثر بر مقابله با فشارهای روانی، به عنوان یک ویژگی شخصیتی مقاوم ساز، امروزه مورد توجه بوده و بسیاری معتقدند که می‌تواند فعالان مشاغل خدماتی و بیمارستانی را در برابر استرس های ناشی از شغل، مقاوم می‌سازد. نتایج مطالعه نریمانی و عباسی نشانگر رابطه منفی معنادار میان فرسودگی شغلی با سرسختی روانشناختی بوده است (نریمان، ۲۰۱۰).

عظیم، نیز در مطالعه خود، سرسختی را پیش‌بینی کننده فرسودگی شغلی معرفی می‌کند (آزیم، ۲۰۱۰، ۳۶).

در مقابل، نتایج پژوهش پالیه لوگو و همکاران (۲۰۱۰، ۴۳۸)، حاکی از آن است که هیچ رابطه معناداری بین سرسختی روانشناختی و فرسودگی شغلی افراد وجود ندارد. این محققین نتیجه گرفتند که توجه به اثرات منفی فشار شغلی پرستاران در اقدام به ترک شغل و حتی مرگ و میر بیماران اهمیت دارد (آقاجانی و همکاران، ۱۳۹۲، ۳-۲).

سرسختی یکی از عوامل جدید روان شناختی است که روان شناسان به آن علاقه مند شده و آن را در حوزه های مختلف مورد مطالعه قرار داده‌اند.

سرسختی روان شناختی ابتدا مورد توجه کوباسا (۱۹۷۹) قرار گرفت و به عنوان مجموعه ای متشکل از ویژگی های شخصیتی در نظر گرفته شد که در رویارویی با حوادث فشارزای زندگی به عنوان منبعی از مقاومت، همانند سپری محافظ عمل می‌کند و افراد واجد آن می‌توانند به گونه ای کارآمد با مشکلات و فشارهای زندگی مقابله کنند (حقیقی، عطاری، رحیمی و سلیمانی نیا، ۱۳۷۸، ۱).