راجرز^[۷۷]، سازگاری را ‌به این صورت تعریف می‌کند: (( منظور از سازگاری انطباق متوالی با تغییرات و ایجاد ارتباط میان خود و محیط به نحوی است که حداکثر خویشتن سازی را همراه با رفاه اجتماعی ضمن رعایت حقایق خارجی امکان پذیر می‌سازد.)) ‌به این ترتیب سازگاری به معنی همرنگ شدن با جماعت نیست ، سازگاری به معنی شناخت این حقیقت است که هر فرد باید ‌هدف‌های‌ خود را با توجه به چار چوب های اجتماعی و فرهنگی تعقیب نماید( شعاری نژاد، ۱۳۷۳).

به نظر مک دانلد^[۷۸]، سازگاری امری نسبی است .انسان‌ها با درجات مختلف به سازگاری می‌رسند، اگر بتوانیم بر پایه ضوابط علمی درجه سازگاری افراد جامعه را اندازه گیری و سپس در یک منحنی توزیع پیاده کنیم به احتمال قوی منحنی طبیعی به دست می آوریم . ‌به این ترتیب که در یک طرف منحنی ، اقلیت کوچکی خیلی ناسازگار و در طرف دیگر منحنی اقلیت خیلی سازگار وجود خواهد داشت و در میان آن، دو گروه اکثریت کم و بیش سازگار، ‌بنابرین‏ می توان گفت ناسازگاری و سازگاری حد و مرز مشخصی ندارد(فرقدانی، ۱۳۸۳).

شعاری نژاد (۱۳۶۴) ، نشانه های سازگاری را چند عامل زیر می‌داند.

۱- عمل برقراری یک رابطه روان شناختی رضایت بخش میان خود و محیط .

۲- عمل پذیرش رفتار و کردار مناسب و موافق محیط و تغییرات محیط.

۳- سازگاری موجود زنده با تجربیات درونی و بیرونی.

گراسمن(۱۹۸۳)، رفتار سازگارانه را چنین تعریف می‌کند : رفتار سازگارانه بر کارایی فرد با درجه سازگاری فرد با معیارهای استقلال شخصی و مسئولیت های اجتماعی که از سن و گروه فرهنگیش انتظار می رود ، اشاره دارد. جنبه‌های سه گانه این رفتار عبارتند از : ۱- رسیدگی ۲- یادگیری ۳- سازگاری اجتماعی ( گراسمن^[۷۹]، ۱۹۸۳ ، ترجمه ماهر، ۱۳۶۸).

سازگاری فرایندی است در حال رشد،تحول و پویایی و همچنین شامل توازن بین آنچه افراد می خواهند و آنچه جامعه شان می پذیرد، می‌باشد. به عبارت دیگر سازگاری یک فرایند دو سویه است، از یک طرف فرد، به صورت مؤثر با اجتماع تماس برقرار می‌کند و از طرف دیگر اجتماع نیز ابزارهایی را تدارک می بیند که فرد از طریق آن ها توانایی‌های بالقوه خویش را واقعیت می بخشد.در این تعامل فرد و جامعه دستخوش تغییر و دگرگونی شده و سازشی نسبتا پایدار به وجود می‌آید( نصیحت کن، ۱۳۸۹).

گرو، سازگاری را این گونه تعریف می‌کند : سازگاری با میزان انطباق یک شی با هدفی که برای آن پدید آمده در ارتباط است و بدین قرار سازگاری یک فرد به همان نسبت کامل ، متناسب و سالم است که مناسباتی شایسته بین او و شرایط ، اوضاع و اشخاصی که محیط جسمانی و اجتماعی او را شکل می‌دهند ، پدید آمده باشد(به نقل از ساروخانی، ۱۳۷۱).

سازگاری در فرهنگ روانشناسی عبارت است از رابطه ای که هر ارگانیسم با توجه به محیطش ، با محیط برقرار می‌کند. این اصطلاح معمولا به سازگاری روانشناختی یا اجتماعی اشاره دارد و با اشاره به معنی ضمنی مثبت آن ، یعنی فرد خوب سازگار یافته ، این اصطلاح وقتی به کار برده می شود که فرد در یک فرایند جاری(موجود) و غنی از رشد بالقوه خودش، درگیر است و به تغییرات محیطی به طرز مؤثری واکنش نشان می‌دهد. این واژه از طرفی اشاره به یک حالت تعادل کامل بین ارگانیسم و محیط او اشاره دارد . حالتی که در آن همه نیازها ارضا شده اند و عملکردهای ارگانیسمی به طور آسانی تحقق بخشیده می‌شوند. از این واژه یک اشاره ضمنی ظریف و منفی نیز استنباط می شود و در این معنی هم پوشی معنایی را با لغت همرنگ شدن، انعکاس می‌دهد ‌به این معنی که فرد از خلاقیت و ابتکار عمل شخصی دست می کشد(نیکتاش، ۱۳۷۹).

۲-۷ عوامل مؤثر بر سازگاری

۲-۷-۱ خانواده

کودکان در خانواده امر و نهی والدین، تقلید و همانند سازی را که مهم ترین شیوه های انتقال ارزش‌ها، هنجارهای اجتماعی و سنت های اجتماعی است ، می آموزند. در خانواده هاست که کودکان یاد می گیرند که چه چیزی درست و چه چیزی غلط است و نیز چه چیزی خوب و چه چیزی بد است . طبیعی است که خانواده در طی نخستین سال های زندگی کودک بر اثر ارتباط نزدیک و دائمی با او نقش مهمی در شکل گیری و هنجارهای اجتماعی به کودک آموخته شده و کودک را مطابق با آن هنجارها و ارزش ها تربیت نموده و بر آن اساس می پرورانند(ستوده، ۱۳۷۸).

۲-۷-۲ مدرسه

نخستین محیطی که کودک پس از خانواده وارد آن می شود مدرسه است. مدرسه به خاطر مشخص نمودن وظایف و حقوق افراد و انتقال ارزش های اجتماعی یکی از مراکز مهم اجتماعی شدن فرد تلقی می شود. یک سلسله هنجارهای رفتاری وجود دارد که انتظار می رود افراد در جامعه بزرگتر خود را با آن هنجارها سازگار کنند. در جامعه کوچک مدرسه نیز هنجارهایی از این قبیل وجود دارد و زمانی که فرد بتواند خودش را با آن هنجارها و انتظارات وفق دهد، سازگاری صورت پذیرفته است. این سازگاری مشخص کننده ی اولاً ، رضایت ذهنی فرد از ارتباطات فردی و شخصی است. ثانیاًً، عملکرد تحصیلی دانش آموزان می‌باشد(اسکات^[۸۰]،۱۹۸۹، به نقل از اسلامی نسب ، ۱۳۷۳).

۲-۷-۳ گروه همسالان

اکثر نوجوانان دوست دارند اوقات فراغت خود را با همسالان خود بگذرانند . عضویت در گروه همسالان برای نخستین بار افراد را در فرایندی قرار می‌دهد که بیشترین میزان جامعه پذیری به شکل نا خودآگاه و بدون طرح ریزی در آن انجام می پذیرد . در گروه همسالان بر خلاف خانواده، رضایت حول محور علائق و منافع اعضا قرار دارد. اعضای این گروه می‌توانند به جستجو روابط و موضوعاتی بپردازند که در خانواده و مدرسه با تحریک مواجه است و سعی دارند که از نفوذ این دو نهاد مهم بر خود جلوگیری نمایند و نقش ها و هویت های جداگانه ای مستقر کنند . تأثیر گروه همسالان در دوران بلوغ به اوج خود می‌رسد . گروه از طریق پاداش و یا انتقاد و تحریک در مقابل هم نوایی تا ناهمنوایی ، به عبارتی سازگاری یا ناسازگاری اعضاء با هنجارهای گروه تأثیر بسیار نیرومندی را بر رفتار و شخصیت اجتماعی آن ها دارد(ستوده، ۱۳۷۸).

۲- ۸ فرایند سازگاری

جریان سازگاری از مراحل به هم پیوسته ای تشکیل شده است . آغاز فرایند سازگاری از نیاز یا سائق شروع شده و با ارضای آن خاتمه می‌یابد . برای روشن شدن فرایند سازگاری می توان به مراحل زیر اشاره کرد :

۱- برانگیختگی و احساس نیاز(جسمی، جنسی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و معنوی)

۲- انتخاب هدف یا حرکت به سوی هدف برای ارضای نیاز

۳- برخورد با مانع یا مشکل

۴- شکست در روش اولیه و انتخاب روش های جدیدتر

۵- کار آمد شدن یکی از روش های حل مشکل

۶- رسیدن به هدف

۷- انگیزه اجتناب از برخورد با مانع و فرار از ادامه راه برای رسیدن به هدف و وقوع ناسازگاری (اسلامی نسب،۱۳۷۳).

۲-۹ نشانه های ابتدایی هشدار دهنده ‌در مورد ناسازگاری