البته گروهی دیگر علاوه بر دو مورد پیشین مورد سومی راکه عبارت از فداء است، مورد توجه قرار داده ‏اند. ابی الصلاح حلبی در این مورد در کتاب الکافی فی‏الفقه می‏نویسد:«و اذا اسر المسلمون کافرا عرض علیه الاسلام و رغب فیه فان أسلم اطلق سراحه و ان ابی و کان اسره والحرب قائمه فالامام مخیر بین قتله و صلبه حتی یموت و قطعه من خلاف و ترکه یجوز فی دمه حتی یموت او الفداء به»^[۱۲۴]. ملاحظه می‏ شود که عبارت «اوالفداء به» مشخص کننده منظور فقیه گرانقدر می‏ باشد. اما اگر اسیر پس از پایان جنگ، دستگیر شود، علاوه بر منّ و فداء، حکم سومی نیز قابل اجراست و آن بردگی شخص اسیر است. البته این حکم فقط در صورت صلاحدید حاکم شرعی قابلیت اجرا دارد و علت تشریع آن نیز مربوط به وضعیت موجود در صدر اسلام و از باب مقابله به مثل بوده‏است^[۱۲۵]و ‌به این ترتیب تا آنجا که ظاهراً در تاریخ اسلام آمده، حتی یک مورد نیز نقل نشده است که پیامبر (ص) جنگجویی را پس از اسارت، به بردگی گرفته باشد^[۱۲۶]. البته اهل تسنن فرقی میان اسارت در حین جنگ و پس از آن قائل نیستند و بر این عقیده هستند که حتی در زمان جنگ نیز اگر فردی اسیر شود، همچنان حق منّ و فداء و بردگی علاوه بر قتل، برای امام محفوظ است. فقهای اهل تسنن حکم قتل را نیز به اسیرِ پس از پایان جنگ به اسارت گرفته شده سرایت داده ‏اند. علاوه بر این، مذهب حنفیه فداء در عوض مال را جایز نمی‏داند و فقط تبادل اسیران را مجاز شمرده است، اگرچه استدلالهای آن محکم و استوار نمی‏باشد^[۱۲۷]. ‌بنابرین‏، از دیدگاه حقوق بشردوستانه بین ‏المللی، حکم اسرای جنگی منّ یا فداء (آزادی بدون عوض یا با عوض) است که قرآن بر آن تصریح دارد و البته در شرایط صدر اسلام، بردگی نیز وجود داشت، اما اکنون که معاهدات چندگانه بین ‏المللی در منع بردگی وجود دارد و بردگی به عنوان جرم بین‌المللی شناخته شده است، حکم بردگی ساقط می‏ شود. ‌در مورد قتل نیز باید گفت که تاریخ اسلامی جز در موارد بسیار استثنایی، این پدیده را برای اسیران جنگی مقدر نساخته^[۱۲۸] و حتی همین موارد بسیار اندک نیز نه به علت اسارت، بلکه به علت جرایم دیگری که به وقوع پیوسته است، می‏ باشد و البته اگر اسارت پس از پایان جنگ باشد، دیگر قتل موضوعیتی ندارد و اگر در حین جنگ، اسارت رخ داده باشد، به نظر گروهی از فقها، مکانیسم فداء (آزادی با عوض) همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند. و نهایه لازم به یادآوری است که چنانچه اسیری فرار کند و به مأمن‏ خود برسد،آزاد قلمداد می‏ گردد،مگر آن که ذمهء او در گرو قول و یا تعهّدی‏ باشد.چنانچه قولی در میان باشد،او متهد استکه ایفاء به عهد نماید، زیرا از نظر اسلام خیانت مردود است.کلام آسمانی قرآن در این باره چنین‏ است«به راستی که خداوند،خائنین را دوست نمی‏دارد».(سوره ۸،آیه‏ ۵۸)

چنان که ملاحظه شد، بسیاری از مقررات حقوق بشردوستانه معاصر، در بیش از چهارده قرن پیش در متن آموزش‌های اسلام وجود داشته‏است که این قضیه نشان از اصالت و حس بشر دوستانه دین مبین اسلام می‌باشد.

فصل دوم- حقوق بشر دوستانه در عرصه بین الملل

حقوق بشر دوستانه بخشی از حقوق بین الملل است که در هنگام مخاصمات مسلّحانه بر روابط بین‌المللی دولت ها و عملکرد نیروهای نظامی حاکم می شود. هدف اصلی حقوق بین الملل بشردوستانه که در غالب معاهدات و اسناد بین‌المللی آمده است، حمایت از حیات ، سلامت و کرامت غیرنظامیان و رزمندگانی که صحنه درگیری را ترک کرده‌اند،‌ می‌باشد. همچنین حقوق بین الملل بشردوستانه حق طرفهای درگیری را در انتخاب روش‌ها و سلاح‌های جنگی محدود می کند. به طور کلی حقوق بشر دوستانه از حقوق اساسی بشر و از حقوق قربانیان در شرایط جنگ دفاع نموده و باعث کاهش آلام صدمات ناشی از مخاصمات مسلّحانه می‌گردد.

مبحث اول- قواعد و مقررات حقوق بشر دوستانه در عرصه بین الملل

در عرصه بین‌المللی یکسری از قواعد و مقرراتی در باب حقوق بشر دوستانه در طی سالیان متمادی وضع گردیده است که همگی در دفاع از ارزش‌های انسانی و مسائل پیش روی جنگ می‌باشند . به طور اجمالی این قواعد به شرح ذیل تقسیم بندی می‌شوند که به تفصیل آن ها در این تحقیق می پردازیم :

گفتار اول- تمایز غیر نظامی از نظامی