۲ : نمونه های وسایل رفع احتیاجات که شامل اختراعاتی هستند که راه حلی را برای مشکل فنی ارائه می‌دهند

۳ :طرح و شکل محصول صنعتی

شکل و ظاهر محصول صنعتی از این لحاظ که رغبت و حس زیبایی شناسی مشتریان را برمی انگیزد، مشخصه طرح صنعتی است. ممکن است در برخی موارد علاوه بر نکته مذبور، خاصیت و قابلیت کاربردی بودن یک محصول را نیز افزایش دهد. این طرح ها نتیجه ذوق و ابتکار افراد است و حد وسطی بین هنر و اختراع هستند. برای مثال، می توان از طرح مدل های مخصوص لباس، اشکال متنوع شیشه های عطر، شکل مخصوص شیشه های نوشابه، و نقش لاستیک های کارخانه های مختلف نام برد. شرط حمایت از طرح صنعتی این است که علاوه بر نو بودن، مخالف نظم یا اخلاق عمومی نیز نباشد.( پیوست شماره ۴ )

۴ : نام ها و علائم تجاری

علایم و اسامی تجاری یکی از مهم ترین اموری است که مورد حمایت حقوق مالکیت صنعتی و تجاری می‌باشد. نام و علامت تجاریِ مقبول، عنصری است که در طول زمان و با صرف هزینه های کلان و خطرپذیری های فراوان به دست آمده باشد. این عنصر گاهی چنان مقبولیت می‌یابد و در افکار و قضاوت اشخاص اثر می‌گذارد که حکم یک استاندارد را پیدا می‌کند، به نحوی که تولیدکنندگان دیگر مجبور می‌شوند محصولات خود را با مشخصات محصولات تولید کننده مذبور بسازند.

امور چهارگانه مذبور، یعنی اختراع، الگوی مفید، طرح صنعتی و علایم تجاری، معمولاً در صورتی مورد حمایت قانونی هستند و به آن ها امتیازاتی تعلق می‌گیرد که ‌بر اساس تشریفاتی به ثبت رسیده باشند.( همان , ص ۱۲ )

۵ : عناوین و اسامی مبدأ : نام گذاری مبدأ در موافقتنامه لیسبون تعریف شده است .^[۵]

۶ :مایه و پیشه تجاری

مقصود حقی است که تاجر در اثر کوشش و فعالیت خود به دست می آورد و برای خود شهرت کسب می کند و تعدادی مشتری پیدا می‌کند. به طور کلی، مایه تجارتی از دو عنصر مختلف تشکیل می شود: اول، عنصر معنوی؛ یعنی حقوقی است که تاجر نسبت به بعضی از امور دارد. مانند حقوق مربوط به سرقفلی، اسم تجارتی، تعداد مشتریان، مکان معین کسب و… دوم، عنصر مادی است که شامل اثاثیه و ابزار کار، ماشین آلات، مواد اولیه و مواد ساخته شده برای فروش و… می‌گردد. در این جا بحث ما ‌در مورد عنصر اوّل است.(همان ,ص۱۳)

۷ : اطلاعات و اسرار تجارتی

۸ : رموز کاری

یعنی مجموعه برداشت ها، مفاهیم و تجربیات و اطلاعات حرفه ای و تمهیداتی که در ساخت محصول یا فعالیت تجاری دخیل است. این قید به موازات پیشرفت های علمی و فنی در برخی از کشورهای صنعتی از جمله امریکا، به سلسله حقوق مالکیت های صنعتی افزوده شده است.( امامی , ۱۳۷۱ , ص۱۴)

لازم به ذکر است حقوق مالکیت صنعتی نیز به دو بخش اصلی، حقوق اخلاقی (معنوی) و حقوق مادی تقسیم می‌شوند. نمونه حق اخلاقی، حق ثبت و ضبط نام مخترع به همراه اختراعش است. بدین معنی که اثر به وجود آمده همیشه همراه نام اوست و جامعه او را مخترع یا نوع آور می‌داند. این حق غیرقابل انتقال و دایمی است. حق مادی نیز بدین معنی است که مخترع به طور انحصاری حق بهروری مادی از اختراع، نام و علامت تجاری و… را دارا می‌باشد. ویژگی حقوق مادی قابلیت انتقال و موقت بودن است. برای مثال، دارنده امتیاز اختراع می‌تواند اجازه بهره برداری از اختراع را به دیگران بدهد یا اجازه بدهد که دیگران به نام شرکت او کالا تولید و عرضه کنند.در قوانین، مواردی پیش‌بینی شده که به موجب آن اجازه بهره برداری مادی به سایر افراد نیز داده شده است؛ یعنی بین منافع فرد و منافع اجتماع جمع شده است. این امتیاز، که به آن امتیاز اجباری گویند، در ضمن آن ترتیبی داده شده است که مخترع نیز از منافع اقتصادی مربوط بهرمند گردد. امتیاز اجباری راه را برای اختراعات تکمیلی توسط دیگران هموار می‌سازد. علاوه بر این که، در مواردی که مخترع مهارت و تدبیر به کارگیری اختراع خود را نداشته باشد و به دلیل داشتن امتیاز اختراع، احتمال محروم ماندن جامعه از مواهب اختراع باشد، امتیاز اجباری امکان بهرمندی جامعه را فراهم می‌کند. همچنین ابطال ورقه اختراع توسط دادگاه، در صورت عدم استفاده از اختراع یکی از راه هایی است که مخترع را مجبور به بهره برداری از اختراع می‌کند.( لطیفی , ۱۳۸۹ , ص ۱۵) ( نمایه شماره ۲ )

لازم به ذکر است که برخی برای تبیین ماهیت حقوقی مالکیت فکری مفاهیم حق و مالکیت و فکری را توضیح می‌دهند و تصور می‌کنند با توضیح این مفاهیم ماهیت این حقوق روشن می شود ولی واقعیت امر این است که این کار به تبیین ماهیت حقوقی مالکیت فکری کمکی نمی کند و باید از آن فراتر رفت .

بند ج : بررسی اموال غیر مادی غیر فکری از منظر حقوق موضوعه

مهمترین مصداق های اموال غیرمادی غیرفکری سهام شرکت ها، حق کسب یا پیشه یا تجارت و حق زارعانه است. اموال غیرمادی غیرفکری به صورت قراردادی و قهری قابل انتقال است. انتقال قراردادی این اموال همانند سایر عقود و قراردادها تحت شرایط عمومی معاملات(ماده ۱۹۰ق.م) و بعضی شرایط اختصاصی واقع می شود. موانع انتقال این اموال را در قالب برخی از عقود معین تردید ‌در مورد امکان قبض این اموال و استفاده قانون‌گذار از واژه ی «عین» در تعریف و شرایط این عقود که ظاهراً باعث خروج اموال غیرمادی از شمول این عقود می شود، است. اما با توجه به اینکه در قبض، دریافت و تسلط فیزیکی مورد نظر نیست و با توجه به تفاوت اموال قبض و تسلیم آن نیز متفاوت است و چگونگی قبض هر مال به ماهیت و طبیعت ذاتی آن بستگی دارد و با تسلط معنوی بر اموال نیز قبض حاصل می شود مانع اول رفع می‌گردد و همچنین با ارائه تفسیر جدید ار واژه ی «عین» و بررسی مبانی فقهی برخی از این عقود انتقال اموال غیر مادی غیر فکری در قالب برخی ازآنها صحیح به نظر می‌رسد. هر چند که پذیرش انتقال این اموال در قالب عقود معین باعث می‌گردد که تکلیف تشریفات انعقاد و آثار و احکام انتقال روشن گردد و از اختلاف نظرها و سردرگمی دادرسان جلوگیری شود، اما پذیرش برخی از آن ها تا زمانی که رویه قضایی یا قانون‌گذار موانع مذکور را مرتفع نکند، همچنان با اشکال مواجه است. ( اسدی , ۱۳۹۰ , ص ۵)

همان طوری که گفتیم یکی از مصداق های اموال غیر مادی غیر فکری سهام شرکت‌های سهامی است که در مباحث بعد به تفضیل به بحث و بررسی در باب آن پرداخته می شود .

فصل سوم : مفاهیم ( پول , سهام , مالیت )

گفتار اول : مفهوم پول

بند الف : معنای پول

پول ممکن است دارای ماهیت و ویژگی های چند گانه و چند پهلو باشد .وقتی احکام مختلفی در اسلام بر اساس ماهیت ویژه پول بر آن منطبق می شود و اندک تفاوتی در حکم ؛ بازتاب فراوانی در زندگی مردم و اجتماع خواهد داشت ؛ حساسیت ما در شناختن چنین پدیده یی دو جندان می شود . در تعریف ابتدایی، پول وسیله، قطعه یا شیء است که انسان‌ها برای تبادل خواسته‌ها، خدمات، کالاها و نیازهای خود مورد استفاده قرار می‌دهند. در تعریف دیگر، پول عبارت است از آن چیزی که در داد و ستد و مبادله مورد قبول عموم افراد جامعه باشد . معمولاً بجز اسکناس و مسکوک و سپرده‌های دیداری( که به صورت چک قابل انتقال است)، سایر انواع دارایی‌ها را نمی‌توان پول نامید.( زیمل , ۱۳۸۶ , ص۷۶ ) در بندهای زیر به معنای لغوی و فقهی پول می پردازیم .

الف : معنای لغوی پول