گوناگونی و یا تنوع^[۵۷] بحث گسترده و جذابی در اقتصاد بخصوص اقتصاد تگنولوژی است. تنوع به ۴ صورت تعریف می شود:

1. 1. 1. عامل کلیدی برای پیشبرد نوآوری و رشد

   

1. 1. ابزاری برای خرید و فروش تامینی در برابر کاهش عدم قطعیت ها و ناآگاهی ما در تصمیم گیری برای تکنولوژی های بدیل

1. 1. ابزاری برای سبک کردن ممنتوم و یا مقدار حرکت سازمانی در رسیدن به اهداف درازمدت سازمانی

1. راهی برای تطبیق دادن منافع و ارزش های ‌به ظاهر غیرمتجانس در جوامع چدید صنعتی که عموما همراه با تکثرگرایی و پیچیدگی های خاص خود است.^[۵۸]

سئوالی که تاکنون پاسخ داده نشده است این است که چگونه می توان تنوع سازی را تعریف نمود تا با هر کدام از تعاریف فوق منطبق شود.

آندرو استرلینگ در مقالات^[۵۹] خود ۳ صفت را ‌در مورد شاخص تنوع در نظر می‌گیرد: تعداد اقلام^[۶۰]، توازن میان اقلام^[۶۱] و اختلاف مابین اقلام^[۶۲].

تعداد اقلام در ارتباط با مقدار کل مواد یا موجوداتی است که باید به تعداد قلم های مختلفی تقسیم شوند است. این عدد، مثبت و صحیح است. بافرض تساوی دیگر موارد^[۶۳]، هرچقدر این عدد بزرگتر باشد، تنوع بیشتر است.

توازن به الگوی تقسیم مقدار کل به قلم های مختلف عطف می شود. مانند سهم بازار در یک صنعت خاص و در میان چند بنگاه که جمع آن یک است. هرچه مقدار کسرها به هم نزدیکتر باشد، آن ها با هم برابرتر و در نتیجه تنوع سازی بزرگتر است.

اختلاف میان ارقام به طبیعت و درجه تفاوت مابین اقلام داخل سیستم ارجاع داده می شود. این به نحوه تعریف قلم ها ارتباط دارد. اختلاف ذاتا یک پدیده کیفی، ذهنی و مفهومی است. به همین دلیل اندازه گیری آن سخت و بلکه ناممکن است. اما برای دو سیستم با مقدار مساوی تعداد و توازن اقلام آنکه اختلاف بیشتری داشته باشد، می توان گفت که تنوع بیشتری دارد.^[۶۴]

ارتباط مابین این سه متغیر در شکل (۴) نشان داده شده است. برای یک پوشه موجودی اوراق بهادار (پورتفولیو) که دارای اقلام متعدد و متنوع است. اندازه هرکدام نشان دهنده توازن و شکل متفاوت نشان دهنده اختلاف است و هرکدام از زیرمجموعه های تنوع سازی خود به تنهایی در امتداد محور می‌تواند کاهش و یا افزایش یابد.

شکل (۴): ارتباط مابین تعداد، توازن و اختلاف با تنوع سازی^[۶۵]

در شکل (۵) یک شبیه سازی تصویری شده است برای نشان دادن تقسیم اعضای منفرد یک مجموعه به اقلام مختلف. در این جا هر شکل نشان دهنده یک صنعت و یا تولید مشخص است. هر شکل به یک قلم تخصیص داده شده تا اختلاف مابین آن ها به وسیله نوع و شکل آن ها تمیز داده شود. هر متغیر تعداد، توازن، و اختلاف به صورت مستقل تغییر می نمایند.

شکل (۵): مشارکت جداگانه تعداد، توازن و اختلاف به ساختن تنوع^[۶۶]

تنوع سازی اکنون در سیاست‌گذاری علم و فناوری به ‌عنوان روشی جهت دسترسی به تکنولوژی های نو و مبارزه با عدم قطعیت ‌و ریسک شناخته شده است.

-وابستگی به واردات: برای ارتقای امنیت عرضه، واردات و وابستگی به آن یکی از شاخص های عمده است. پراکندگی در زمینه سوخت و مناطق متفاوت ممکن است، این پراکندگی به صورت شرایط فیزیکی و پولی منعکس می شود. این شاخص می‌تواند واردات را به تنهایی در نظر گرفته و یا خالص واردات منهای صادرات را در نظر بگیرد. . یا بر عکس کشورهایی که از موقعیت ژئوپلتیکی خوبی بهره می‌برند، می‌توانند برای نفت و گاز به ‌عنوان یک قطب^[۶۷] عمل نمایند.

شاخص واردات محصولات فرآوری شده نیز وجود دارد. شاخص شانون برای اندازه گیری وابستگی اقتصادی خالص به واردات^[۶۸] (NEID) و تنوع سوخت به شرح زیر است

که در آن سهم واردات خالص از حامل انرژی i و سهم حامل انرژی i از کل انرژی کشور و یا بنگاه^[۶۹] (TPES) است. هرچه مقدار NEID بزرگتر باشد، به معنای کمتر بودن امنیت انرژی است. این شاخص نشان دهنده وابستگی کشور و یا بنگاه به واردات هم از لحاظ مواد خام و هم محصولات پالایش شده است.

در سطح جهانی نیز این شاخص کاربرد دارد. تجارت جهانی ‌در مورد حاملهای انرژی می‌تواند برای کل تبادلات و یا فرآورده می‌تواند مطمح نظر قررا گیرد. عرضه به تنهایی، تقاضا به تنهایی و یا خالص این دو نیز می‌تواند مورد نظر قرار گیرد.

منابع انرژی اغلب در نقاط حساسی از جهان قرار دارند. به همین دلیل ریسک های متعددی در زمینه عرضه، تقاضا و همچنین بازار انرژی ملازمه جریان تولید، انتقال و مصرف است. همچنین موقعیت سیاسی در کشورهای تولید کننده نفت و گاز از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنان تولید عمده نفت و گاز جهانی در اختیار شرکت های دولتی تولید و عرضه کننده انرژی قرار دارد و ثبات سیاسی در کشورها می‌تواند شاخص مناسبی برای امنیت درازمدت عرضه باشد. برخی از مراکز تحقیقاتی و شرکت های مشاوره ای سعی در عددی نمودن موقعیت سیاسی کشور ها و ارائه چشم انداز به کشورهای دیگر و بنگاه ها برای سرمایه گذاری نموده اند. روش کار این گونه مراکز متفاوت است.^[۷۰] راهنمای بین‌المللی ریسک کشورها(ICRG)^[71] یکی از این نمونه هاست. آژانس بین‌المللی انرژی ‌در مورد ثبات سیاسی کشورها به دو شاخص از شش شاخص بانک جهانی یعنی “ثبات سیاسی و نبود بحران” و کیفیت مقررات” بسنده می کند^[۷۲]. برخی دیگر از مطالعات مربوط به توسعه انسانی و گزارش برنامه عمران ملل متحد ‌در مورد شاخص توسعه انسانی سود می‌برند. در گزارش سال ۲۰۰۹ توسعه انسانی به تفصیل ‌در مورد ثبات سیاسی-اجتماعی کشورها و مناطق مختلف بحث شده است^[۷۳].

برای هر نوع از انرژی مانند f ریسک ژئوپلتیکی بازار^[۷۴] (GMC) در معادله C1 نشان داده شده است. برای هر نوع انرژی مانند f ریسک ژئوپلتیکی بازار عبارت است از

که در آن Sif سهم هر عرضه کننده مانند i از سوخت f از میان عرضه کنندگانی است که ظرفیت خالص صادرات به بازارهای قابل دسترسی کشور مورد نظر دارند. ضرفیت خاص صادرات به معنای تولید منهای مصرف داخلی است. Sif قابل نوسان مابین صفر تا ۱۰۰ درصد است. اگر کشوری مورد نظر تولید کننده سوخت f در داخل است، این کشور را می توان یک عرضه کننده مجزا در نظر گرفت و سطح تولید داخلی آن کشور به ‌عنوان سهم بازار در نظر گرفته می شود. ارقام GMC مابین صفر تا ۱ در نوسان است. صفر به معنای بازار رقابتی و ۱ به معنای بازار کاملا انحصاری است.

معادله C1 می‌تواند با در نظرداشت ثبات سیاسی کشورهای صادرکننده انرژی به صورت زیر اصلاح شود:

که در آن r_i دسته بندی ریسک کشور i است. راهنمای بین‌المللی ریسک کشورها، دسته بندی ریسک کشورها را مابین صفر یعنی بیشترین ریسک و ۱۰۰ یعنی کمترین ریسک منظم نموده است. اکثر کشورهای جهان نرخ ریسک بالاتر از ۵۰ دارند، اما کشورهایی مانند عراق و نیجریه مابین ۳۰ تا ۴۰ می‌باشند.

‌بنابرین‏ ریسک ژئوپلتیکی بازار بین صفر تا ۳ در نوسان است. صفر نشان دهنده بازار رقابت کامل با شرکت کنندگان با ریسک سیاسی ۱ یعنی بسیار کم است. GMC می‌تواند ۳ باشد زمانی که بازار کاملا انحصاری و با یک بازیگر عرضه کننده با ریسک حدود ۳۰ است.