۱- استفاده از طرح پیشنهادات یا صندوق پیشنهادات:

یکی از روش های مشارکت کارکنان در سازمان استفاده از نظام پیشنهادات است با اجرای این طرح زمینه لازم برای ارائه نظرات و پیشنهادات کارکنان فراهم شده و اعضا می‌توانند دیدگاه های خود را در امور مختلف ابراز نمایند (همان منبع).

۲- حلقه های کیفیت:

حلقه های کیفیت، ‌گروه‌های کوچکی از داوطلبان یک حوزه کاری مشخص هستند که به شناسایی تجزیه و تحلیل و در پایان به حل مسئله حوزه مربوط به خود می‌پردازند. اعضای گروه با انتخاب یک مسئله مشخص اطلاعات مربوط به آن مسئله را جمع‌ آوری نموده و سپس با بهره گرفتن از روش های مختلف پیشنهادات لازم را به مدیریت ارائه می‌نمایند (همان منبع).

۳- مدیریت بر مبنای هدف :

یکی از روش های مشارکت در سازمان استفاده از مدل مدیریت بر مبنای هدف است این مدل در اوایل دهه ۱۹۵۰ به وسیله پیتر دراکر عنوان شد و سپس توسط جان هامبل و جورج اودیورن توسعه یافت. در تعریف مدیریت بر مبنای هدف گفته می‌شود که: فرآیندی است که به وسیله آن مدیران سطوح بالا و پایین مؤسسه‌ مشترکا هدف های عمومی را تشخیص می‌دهند موارد مهم مسولیت هر فرد را بر حسب نتایجی که از آغاز انتظار می‌رود معلوم می‌کنند و این اقدامات به عنوان راهنمایی برای به کار انداختن واحد و ارزیابی سهم هر عضو به کار می‌رود (همان منبع).

۴- مدیریت کیفیت جامع:

مدیریت کیفیت جامع به عنوان یکی دیگر از شیوه های مشارکت کارکنان در امور تلقی می‌شود. البته اهداف دیگری نیز از اجرای مدیریت کیفیت جامع دنبال می‌شود مانند بهبود کیفیت، مدیریت کیفیت در برگیرنده کنترل کیفیت و هم تضمین کیفیت است علاوه بر آن شامل مفاهیم خط مشی کیفیت، طرح ریزی کیفیت و بهبود کیفیت نیز می‌شود.

مدیریت کیفیت فراگیر به کلیه مفاهیم یاد شده، راهبرد مدیریت جامع بلند مدت و مشارکت تمامی اعضای یک سازمان برای تامین منافع خود سازمان، مشتریان و کل جامعه می‌افزاید (همان منبع).

۲-۲-۳-تعاریف مدیریت مشارکتی:

مدیریت مشارکتی عبارت است از فرایند همکاری و نفوذ کارکنان در درجات مختلف فرایند تصمیم گیری سازمان به طور فعال و واقعی و به صورت درگیری ذهنی و فکری و داوطلبانه و آگاهانه در جهت اهداف گروهی که منجر به انگیزش کارکنان و تلاش به منظور تحقق اهداف و مسولیت پذیری و آفرینندگی آنان شود. (فردریک^[۲۷] به نقل از صادقی فرد و نقوی،۱۳۸۲).

مدیریت مشارکتی عبارت است از فرایند هدفگرا که درآن سرپرست به همراه کارکنان سازمان در جهت شناسایی و حل مسئله مشترک، کوشش می‌کنند (همان منبع).

از لحاظ قدرت و اختیارات سازمانی مدیریت مشارکتی عبارت است از مجموعه گردش کار و عملیاتی که تمام کارکنان و زیردستان یک سازمان را در روند تصمیم گیری‌های مربوط به آن سازمان دخالت می‌دهد و شریک می‌سازد. تأکید این نوع مدیریت بر همکاری و مشارکت علاقمندانه و داوطلبانه عموم افراد است و می‌خواهد از ایده ها، نظریات و ابتکارات آن ها در حل مسایل و مشکلات سازمان استفاده کند. لذا اساس فرایند این مدیریت بر بنیان تقسیم اختیارات، بین مدیریت و کارکنان استوار است (سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، ۱۳۶۸).

دخالت و ورود کارکنان مختلف سازمان در رده های گوناگون بر حسب ضرورت و در فرایند تبیین مشکل، تجزیه و تحلیل موقعیت، بررسی و دستیابی به راه حلهای مناسب را مدیریت مشارکتی تعریف کرده‌اند ( براتیان، ۱۳۸۱).

مدیریت مشارکتی به معنای شرکت کارکنان در زمینه‌های مختلف، برنامه­ ریزی، تصمیم گیری، اجرا کنترل و ارزیابی می‌باشد (کوپانو^[۲۸]، ۲۰۰۴).

مدیریت مشارکتی به معنای شرکت کردن و تاثیر گذاری کارکنان بر تصمیمات مؤثر سازمان می‌باشد ( بارتل، ۲۰۰۵).

۲-۲-۴- راه کار های اجرای مدیریت مشارکتی در سازمان‌های آموزشی

الگوی مدیریت مشارکتی را می‌توان در سازمان های آموزشی و مدیریت آموزشگاهی به کار برد. کاربست این الگو در مدیریت آموزشگاهی به راهکارهای اجرایی زیر است:

1. مدرسه محوری

در این الگو مدرسه محور همه تصمیم ­گیری­هاست. سازمان­ها و مدیریت­های آموزش و پرورش همه نوع دخالتی در امور داخلی مدارس نخواهند داشت. چنین مدارسی که به مدارس خود گردان معروف اند، محصول نظام های آموزشی غیر متمرکز می‌باشند.

۲– شوراهای تصمیم گیری

در نظام مدیریت مشارکتی، شورای معلمان، شورای دانش آموزان، شورای مدرسه و… باید از حالت انفعالی خارج شود. این گونه شوراها در مدیریت مشارکتی باید نقش فعال داشته باشند و دارای قدرت تصمیم گیری باشند. یکی از تفاوت‌های مدیریت مشارکتی و مدیریت استبدادی نیز همین است که در مدیریت استبدادی به علت خودکامگی، معلمان حق اظهارنظر در تصمیم گیری در امور مدرسه را ندارند. شورای معلمان بهترین مرکز تصمیم گیری در مدارس است وقتی معلمان در ارائه راه حل یا اتخاذ تصمیمی دخالت داشته باشند آن تصمیم و راه حل راپشتیبانی می‌کنند و این پشتیبانی موجب کاهش مقاومت های احتمالی آن ها در حین اجرای تصمیمات می‌گردد.

۳- تشکیل ‌گروه‌های آموزشی ودرسی:

به وجود آمدن این ‌گروه‌های تخصصی وپژوهشی در مدارس می‌تواند در جریان اهداف مدیریت مشارکتی کارکردهای زیر را داشته باشند و موجب پویایی، خلاقیت و نوآوری گردند.

الف) برنامه ریزی آموزشی و درسی

ب) ارائه و اجرای روش های فعال تدریس

ج) ارائه و اجرای روش های علمی سنجش و اندازه گیری از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان.

۴– ایجاد دفتر ارزشیابی:

در مدیریت مشارکتی پاسخگو بودن درباره کار انجام شده نه به شیوه مدیریت کلاسیک، امری اساسی است به همین دلیل ایجاد دفتر ارزشیابی در مدرسه به منظور ارزشیابی از تمامی اجزای سیستم مدرسه ضروری به نظر می‌رسد (تصدیقی، ۱۳۸۱).

۲-۳- مبانی نظری خلاقیت

۲-۳-۱- نظریه های خلاقیت:

نلر، نظریه های مختلف خلاقیت و آفرینشگری را در سه دوره به شرح زیر طبقه بندی می نماید.

– نظریه های جهان باستان^[۲۹]

آفرینشگری به عنوان الهام خدایی

یکی از قدیمی ترین مفاهیم آفرینشگری دایر بر این است که ‌آفرینش‌گر از الهامی خدایی برخوردار است. این مفهوم عمدتاً به وسیله افلاطون عنوان شد که اعلام داشت هنرمند در لحظه آفرینش، به دلیل اینکه در کنترل خود نیست، عامل نیروی برتر می شود.

این دیدگاه که هنرمند، ‌از نیروی فرا انسانی الهام می‌یابد، امروزه هم رایج است.

برای مثال سوروکین^[۳۰] معتقداست که بزرگترین دست یافته های خلاق، نتیجه نیروی فراطبیعی– فرا حسی^[۳۱] است.

خلاقیت به عنوان دیوانگی

سنت دیگری که به دوران باستان بر می‌گردد، آفرینشگری را طبیعتا^[۳۲] شکلی از دیوانگی تلقی می‌کند. این دیدگاه، خود جوشی و غیر عقلانی بودن ظاهری آفرینشگری را نتیجه جنون می‌داند. در اندیشه غربی، این دیدگاه با افلاطون شروع شد که بین شوریدگی^[۳۳]، خدادیداری^[۳۴] و دیوانگی، تفاوت دقیقی قایل نشد.

• نظریه های جدید فلسفی

آفرینشگری به عنوان نبوغ شهودی ^[۳۵]