پیشینه تحقیق

پیشینه‌های انجام‌شده در داخل کشور

زارع (۱۳۸۳) در تحقیقی تحت عنوان نقش رفتار شهروندی سازمانی در عملکرد سازمان ‌به این نتیجه دست‌یافت که سرمایه اجتماعی گریس کاری است که سازمان‌ها را وادار به عمل می‌کند و همچنین رفتارهای سطح فردی برای توسعه‌ اجتماعی مهم هستند. پس شهروند خوب در بخش کارکنان برای ایجاد سرمایه اجتماعی خیلی اهمیت دارد.

در تحقیقات داخلی انجام‌شده پیرامون سرمایه اجتماعی علیرضا شیرمانی در مقطع دکتری رشته مدیریت دولتی به بررسی تأثیر عملکرد سازمان‌های بخش دولتی بر سرمایه اجتماعی پرداخته است.

هدف اساسی این تحقیق، مشخص کردن عوامل عملکردی سازمان‌های دولتی است که در ایجاد و ارتقای سرمایه اجتماعی اثرگذار است در این تحقیق با بهره گرفتن از پرسشنامه تلاش شده است تا سرمایه اجتماعی از طریق ابعاد زیر موردسنجش قرار گیرد:

اعتماد فردی، اعتماد به نهادهای اجتماعی، اعتماد به سازمان‌های دولتی، مشارکت اجتماعی و سیاسی و عضویت داوطلبانه در نهادهای اجتماعی.

جامعه‌ آماری تحقیق مذبور را کلیه سازمان‌های دولتی شهر اصفهان و همچنین افرادی که به عنوان ارباب‌رجوع به آن‌ ها مراجعه می‌کردند، تشکیل می‌دادند. یافته های این تحقیق بیانگر این است که از ۲۶ سازمان دولتی موردمطالعه، ۶۱٫۵ % آن‌ ها در سطح کم، ۲۷% در سطح متوسط، ۱۱٫۵% در سطح زیاد سرمایه اجتماعی ایجاد کرده‌اند. بررسی میزان عوامل عملکردی سازمان‌های دولتی نشان می‌دهد که عملکرد سازمان‌های دولتی در زمینه‌های فعالیت‌های مشارکت جویانه، مسئولیت اجتماعی، پایبندی به ایدئولوژی مردم‌سالاری، پای بندی به منشور اخلاقیات، توجه به آموزش و توانمندسازی شهروندان و کارکنان کمتر از سطح متوسط و در زمینه‌های منعطف و غیر دیوان سالارانه، تعقل جوهری در ارائه خدمات، اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف به شهروندان، قابلیت ‌پاسخ‌گویی‌ و رفتار عادلانه با مردم، تقریباً در سطح متوسط و فقط در زمینه خصوصی‌سازی بیشتر از سطح متوسط بوده است. این تحقیق بیان می‌دارد که در یک نتیجه‌گیری کلی می‌توان گفت که مقایسه بین میانگین نمرات عوامل عملکردی ۱۱ گانه ۲۶ سازمان موردمطالعه نشان می‌دهد که میانگین نمره آن دسته از سازمان‌های دولتی که سرمایه اجتماعی زیادی ایجاد کرده‌اند، بیشتر از سازمان‌هایی بوده است که به میزان کم یا متوسط سرمایه اجتماعی ایجاد کرده‌اند.

حسن‌زاده، ثمرین و مقیمی (۱۳۸۹) با مطالعه اثر سرمایه اجتماعی بر تعالی سازمانی ‌به این نتیجه رسیدند که بسیاری از سازمان‌ها صرف‌نظر از هزینه و میزان تجارت، به اهمیت سرمایه اجتماعی به عنوان منبع پایدار رقابت و تعالی و مبنایی برای نوآوری و تطبیق‌پذیری‌شان اعتراف دارند. موضوع این تحقیق طراحی و تبیین مدل سرمایه اجتماعی به منظور دستیابی به تعالی سازمانی در شهرداری تهران است. برای متغیر مستقل دو بعد درونی و بیرونی شامل اعتماد، هنجار، ارزش‌های دینی، شبکه‌ مشارکت و قانون در نظر گرفته‌شده است و برای متغیر وابسته ۹ بعد در نظر گرفته‌اند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که در شهرداری تهران بین سرمایه اجتماعی و تعالی سازمانی رابطه‌ مثبت و معنی‌داری وجود دارد به عبارت واضح‌تر با افزایش سرمایه اجتماعی تعالی و سرآمدی سازمان ارتقا و بهبود می‌یابد. سید نبوی و بهارلو (۱۳۸۸) بامطالعه‌ی نقش سرمایه اجتماعی در بهبود تعهد سازمانی در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران ‌به این نتیجه رسیده‌اند که سرمایه اجتماعی با بهبود تعهد سازمانی کارکنان به‌ویژه با بهبود تعهد عاطفی کارکنان رابطه‌ معناداری دارد.

همان طور که پیش‌تر نیز ذکر شد، تعداد تحقیقات صورت گرفته برای پیش‌بینی عوامل ایجادکننده و پیامدهای OCB در دهه گذشته افزایش زیادی داشته است. بااین‌حال، در داخل کشور هنوز این مفهوم ‌به اندازه کافی موردتوجه قرار نگرفته است و تعداد مقالات و پژوهش‌ها در این زمینه انگشت‌شمار است.

اسلامی و سیار (۱۳۸۶) در مقاله‌ای تحت عنوان رفتار شهروندی سازمانی ‌به این نتیجه رسیده‌اند که داشتن یک راهبرد برای تعریف رفتارهای شهروندی و مصداق‌های آن در هر سازمان و سپس اجرای این راهبرد با اهرم‌های خاص می‌تواند سازمان‌ها را در سوق دادن کارکنان به بروز رفتارهای شهروندی سازمانی توأم با انجام وظایف عادی یاری کند. ‌غلام حسینی، بجانی و ملکی نیا (۱۳۸۹) در مقاله‌ای تحت عنوان عوامل تأثیرگذار، مؤلفه‌ها و پیامدهای رفتار شهروندی سازمانی ‌به این نتایج رسیدند که: رفتار شهروندی سازمانی به عنوان یکی از مفاهیم جدید مدیریت رفتار سازمانی که بر رفتارهای فرانقشی کارکنان و مدیران تأکید می‌ورزد در فرایند سازمانی و تبدیل محیط سنتی به محیطی پویا و کارآمد نقشی تعیین‌کننده دارد. رفتار شهروندی سازمان، رفتاری خودجوش و آگاهانه است که به طور مستقیم یا صریح توسط سیستم رسمی پاداش سازمان پیش‌بینی‌نشده است؛ ولی درمجموع عملکرد مؤثر سازمان را ارتقاء می‌دهد. منظور از خودجوش و آگاهانه این است که این رفتار بر اساس اجبار نقش یا شرح شغل نیست؛ رفتار شهروندی سازمانی یک انتخاب شخصی است و انجام ندادن، آن تنبیه به دنبال نخواهد داشت. این رفتارها اغلب از طرف کارکنان به منظور حمایت منابع سازمان صورت می‌گیرند؛ هرچند که ممکن است مستقیماً منافع شخصی به دنبال نداشته باشد. با بررسی منابع نظری و عملی رفتار شهروندی سازمانی مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار، مؤلفه‌ها و پیامدهای رفتار شهروندی سازمانی شناسایی و دسته‌بندی و درنهایت در قالب یک مدل مفهومی ارائه گردید؛ که به طور خلاصه به شرح زیر می‌باشند:

عوامل تأثیرگذار بر رفتار شهروندی سازمانی:

۱-رضایت شغلی

۲-تعهد سازمانی

۳- عدالت سازمانی

۴- سبک رهبری

۵- ویژگی‌های شخصیتی کارکنان

۶-ویژگی‌های شغلی

۷- ویژگی‌های سازمانی

مهم‌ترین مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی

۱-آداب اجتماعی

۲-نوع‌دوستی

۳-وجدان کاری

۴-همکاری و مشارکت داوطلبانه با همکاران و سازمان

۵-وفاداری

۶-ادب و نزاکت

نتایج و پیامدهای رفتار شهروندی سازمانی

۱-افزایش بهره‌وری

۲-افزایش اثربخشی

۳- بهبود عملکرد کارکنان

۴-بهبود کیفیت خدمات و محصولات