گفتارسوم :طرفین دعوی

طبق ماده ۵۰۴ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ کسی می‌تواند دادخواست اعسار از هزینه دادرسی را تقدیم نمایدکه به دلیل عدم کفایت دارایی یاعدم دسترسی به مال خود به طورموقت قادر به پرداخت مخارج محاکمه نباشد .

اما در خصوص اینکه دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی باید به طرفیت چه کسی طرح شود اختلاف نظروجود دارد، چرا که در ماده ششم قانون اعسار ^[۸۵]۱۳۱۰ مدعی العموم ومدعی علیه به عنوان طرف دعوی محسوب می شدند اما این قانون به موجب بند «۱۲ » ماده ۷۸۹ قانون آئین دادرسی مدنی ۱۳۱۸ ملغی شده و مواد ۵۰۴ تا ۵۱۴ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ جایگزین آن شده که در آن مدعی العموم به عنوان طرف دعوی ذکر نشده است با توجه به نسخ مقررات آئین دادرسی مدنی سابق در خصوص موارد ابلاغ به دادستان و با توجه به ماده ۵۰۷ قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی ، نیازی نیست که دادستان طرف دعوی قرار بگیرد . لذا نسخه ثانی دادخواست و ضمائم آن صرفا می بایستی به خوانده (دعوی اصلی )ارسال گردد و نیازی به ابلاغ وقت رسیدگی به دادستان نمی باشد .

دعوی اعسار اعم از اینکه به طور جداگانه و یا ضمن دعوی اصلی مطرح شود با توجه به قسمت اخیر ماده ۵۰۷ قانون آئین دادرسی مدنی به طرفیت خوانده اصلی مطرح می‌گردد و در مقررات فعلی دعوی به طرفیت دادستان پیش‌بینی نشده است^[۸۶].

اما به طور کلی چنین می توان پاسخ داد که چنانچه به تاریخچه این موضوع نظری بیفکنیم ملاحظه می شود که به موجب ماده ۶ قانون اعسار و افلاس واصلاح قانون تصریح محاکمات ، مصوب ۱۳۱۰ دعوای اعسار به طرفیت مدعی العموم اقامه خواهد شد .

لاکن قانون اعسار و افلاس و اصلاح قانون تسریع محاکمات ، مصوب ۱۳۱۰ به موجب ماده ۴۰ قانون اعسار نسخ صریح گردیده . همچنین فصل اول قانون اعسار به موب بند ۱۲ ماده ۷۸۹ قانون آئین دادرسی مدنی نسخ شده است «قانون‌گذار در ماده ۶۹۹ قانون آئین دادرسی مدنی مدیر دفتر را مکلف می‌کند که یک نسخه از دادخواست و مدارک اعسار و پیوست های آن را برای دادستان ونسخه دیگر رابرای طرف دعوای اصلی ارسالی دارد .

مفهوم آن این است که دادخواست اعسار باید به طرفیت دادستان اقامه شود . لکن قانون‌گذار درماده ۵۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ فقط مدیر دفتر را مکلف به ارسال نسخه ای از دادخواست برای طرف دعوا کرده و ذکری از لزوم ارسال نسخه ای از دادخواست ‌و مدارک برای دادستان نکرده است.

با این وصف هرچند از لحاظ اصول حقوقی و برای دفاع از خزانه دولت ،طرف قرار دادن دادستان الزامی است لاکن با توجه به مراتب فوق، به نطر می‌رسد قانون گذار، نظر بر عدم لزوم طرف قرار دادن دادستان یا رئیس حوزه قضایی برای دعوای اعسار از هزینه دادرسی داشته است .

البته این ماده ‌بر اساس اصول مسلم حقوقی تأمل برانگیز است و به نظر می‌رسد با توجه به تشکیل دادسرها در نظام قضایی کشور و مسئولیت های دادستان در قوانین جاری نسبت به اصلاح آن باید اقدام شود .^[۸۷]

گفتار چهارم : دادگاه صالح

منظور از صلاحیت دادگاه یعنی:« شایستگی دادگاه ها برای رسیدگی به انواع دعاوی . ‌بنابرین‏ دعوی با ویژگی های خاص خود ، باید در محکمه ای طرح گردد که مناسب با آن ویژگی باشد^[۸۸].

همچنین صلاحیت از حیث مفهوم:«تکلیف و حقی است که مراجع قضاوتی (قضایی یا اداری)در رسیدگی به دعاوی ،شکایات در امور بخصوص،به حکم قانون دارا می‌باشند^[۸۹]» .

با توجه به ظاهر ماده ۲۴ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ :«رسیدگی به دعوای اعسار به طور کلی با دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی نخستین به دعوای اصلی را دارد یا ابتدا به آن رسیدگی ‌کرده‌است .»

ادعای اعساراز هزینه دادرسی چه در مرحله بدوی و چه تجدید نظر و فرجامی با دادگاه بدوی یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به دعوای اصلی را دارد ویا دادگاهی که نخستین بار به دعوا رسیدگی کرده می‌باشد .اما با توجه به ماده ۵۰۵ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب۱۳۷۹:«… اظهار نظر ‌در مورد اعسار از هزینه تجدی نظر خواهی و یا فرجام خواهی بادادگاهی می‌باشد که رأی مورد درخواست تجدید نظر و یا فرجام را صادر نموده است .» نشان می‌دهد که در خصوص ادعای اعسار از هزینه دادرسی بایستی در دادگاهی که رأی تجدید نظر و یا فرجام مورد درخواست واقع شده ، اقامه شود.

البته ۲ احتمال وجود دارد ، یک احتمال آن است که ماده ی . ۵۰۵ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ نیز به دادگاه بدوی نظر دارد و ابهام آن به وسیله ماده ۲۴ قانون آئین دادرسی مدنی بر طرف می شود . احتمال دیگر آن است که :« در مقایسه بین دو ماده ۲۴ و ۵۰۵ قانون آئین دادرسی مدنی باید گفت، بنابر حکم خاص مقرر در ذیل ماده ۵۰۵ قانون آئین دادرسی مدنی چنانچه فرجام خواسته رأی دادگاه بدوی باشد ،رسیدگی به ادعای اعسار از هزینه دادرسی مرحله فرجام بااین دادگاه و چنانچه فرجام خواسته رأی دادگاه تجدید نظر باشد رسیدگی به ادعای مذکور با دادگاه تجدید نظر خواهد بود . »احتمال نخست منطقی به نظر می‌رسد^[۹۰].

درمورد مرجع رسیدگی به ادعای اعسار از هزینه دادرسی دعوای اعتراض ثالث و اعاده دادرسی گفته شده است :«با توجه به حکم مقرر در ذیل ماده ۵۰۵ و رعایت مواد ۴۲۰ و۴۳۳ قانون باید گفت مرجع رسیدگی همان دادگاه خواهد بود که نسبت به رسیدگی به دعوای اعتراض ثالث یا اعاده دادرسی موظف به رسیدگی است».

گفتار پنجم : نحوه اثبات دعوی

حالت اعسار حالتی بر خلاف اصل می‌باشد . و اصل بر عدم اعسار می‌باشد . ‌بنابرین‏ مدعی اعسار باید آن را اثبات نماید و دلیل اثبات نیز معمولاً شهادت شهود است . در قوانین تعریفی از شهادت نیامده است اما به نقل از برخی اسانید شهادت اخبار و نقل واقعه ای است که پیش از آن در حضور شاهد رخ داده و اعلام اراده چهره انشایی ندارد و احتمال صدق ، کذب و اشتباه درک واقع، در آن وجود دارد^[۹۱] .

برای اثبات دعوی اعسار از هزینه دادرسی ماده ۵۰۶ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ بیان می‌دارد .«در صورتی که دلیل اعسار شهود باشد . باید شهادت کتبی حداقل دو نفر از اشخاصی که از وضعیت مالی و زندگی او مطلع می‌باشند . به دادخواست ضمیمه شود . در شهادت نامه ، مشخصات وشغل و وسیله امرار معاش مدعی اعسار و عدم تمکن مالی او برای تأدیه هزینه دادرسی با تعیین مبلغ آن ،باید تصریح شده و شهود منشأ اطلاعات ‌و مشخصات کامل و اقامتگاه خود را به طور روشن ذکر نمایند . »

همان‌ طور که در ماده فوق اشاره گردید برای اثبات دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی اولاً ؛ شهادت حداقل ۲ نفر لازم است ثانیاًً :شهود می بایستی از وضعیت معیشت مدعی اعسار مطلع باشند ثالثاً :باید مقدار تمکن مالی او را صراحتاً تعیین نمایند .

بازاریابی داخلی این روابط را از طریق درک شناخت و دوستی تنگاتنگ، اعتماد و تعهد توسعه داده و ایجاد می‌کنید. فرضیه اصیلی که بازاریابی داخلی به آن تکیه دارد این است که رضایت کارمند، رضایت مشتری را به دنبال دارد. در کسب‌وکارهایی که سرعت جابجایی کارمند در آن‌ ها به عنوان یک شاخص رضایت کارکنان بالا باشد، رضایت مشتریان بیرونی پایین است. در مقابل در کسب‌وکارهایی که سرعت انتقال کارمند پایین است، بالا بودن رضایت مشتری تثبیت‌شده است مشاهده می‌شود که نگرش و رفتارهای کارکنان، ادراکات مشتریان را به طور مثبت یا منفی تحت تأثیر قرار می‌دهد. به‌ویژه خصوصیاتی مانند دوستی، هیجان و توجه

کارکنانی که در تماس با مشتریان هستند، ادراکات مشتریان از کیفیت خدمات را در جهت مثبت تحت تأثیر قرار می‌دهد. نظیر تمامی فعالیت‌های کسب‌وکار، هدف از برنامه های بازاریابی داخلی نیز افزایش سود و سهم بازار از طریق افزایش رضایت مصرف‌کننده بیرونی است. در راستای این هدف، نظم و ترتیب مهمی که باید انجام گیرد، توسعه یک فرایند و امکان اجرای فرآیندی است که کارکنان ارضاء شوند (صدقیانی و همکاران، ۱۳۹۲).

• • 1. رضایت شغلی

احتمالاً قسمت عمده‌ای از زندگی روزانه شما صرف یک کار می‌شود. فرق میان اشتغال به شغلی که شما دنبالش بوده‌اید و شغلی که صرفاً به خاطر اجبار به آن مشغولید، می‌تواند همان اختلاف میان زندگی رضایت‌بخش و کامروا یا زندگی شاق و نامطلوب باشد. موضوع کار دلخواه در برابر کار اجباری در بسیاری از حوزه های زندگی شما اهمیت دارد، اما بندرت بااهمیت‌تر از زمینه اشتغال است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که خشنودی شغلی با شادکامی کلی، بهداشت روانی و امید زندگی طولانی‌تر ارتباط دارد. ویلنت، دریافت که کارکرد شغلی خوب با کارکرد سالم در بسیاری از زمینه‌های زندگی ارتباط دارد.

• • • 1. عوامل مؤثر در رضایت شغلی

برای این‌که شخص کارش را خوب انجام دهد، موفق شود و از کارش لذت ببرد باید رضایت شغلی پیدا کند. پس باید دید در چه صورت رضایت شغلی به دست می‌آید.

مردم علاوه بر احتیاج‌های فیزیولوژیک، دارای یک عده نیازهای اجتماعی نیز هستند که ارضای آن‌ ها گاهی ‌به اندازه ارضای احتیاجات فیزیولوژیک اهمیت دارد. سازگاری شغلی در صورتی ممکن خواهد بود که این نیازهای اجتماعی نیز ارضاء شوند و آن‌ ها عبارت‌اند از:

۱٫ پول: هر کارگر یا کارمند باید در مقابل کاری که انجام می‌دهد پول بگیرد و میزان آن باید در حدودی باشد که هر کس آن کار را انجام بدهد می‌گیرد. ولی هرگز نباید این پول، شخصیت او را پایین بیاورد زیرا پول درعین‌حال که از عوامل اساسی زندگی به شمار می‌رود اما شخصیت کارمند مهم‌تر و باارزش‌تر از پولی است که به او پرداخت می‌شود.

۲٫ احترام: احترام در محیط کار یکی از عواملی است که کارمند را می‌تواند راضی نگه دارد. اگر با کارمند طوری برخورد شود که اهمیتی برای سازمان ندارد، کارمندی ناراضی خواهیم داشت.

۳٫ آگاهی: اگر کارمند ما آگاه باشد از کاری که انجام می‌دهد و کار او قسمتی از یک کار بزرگ است، دیگر کارهای تکراری برایش کسل‌کننده نخواهد بود. همچنین کارمندان از مخفی‌کاری در سازمان‌ها توسط مدیران همیشه ناراضی بوده‌اند.

۴٫ امنیت: امنیت شغلی یعنی این‌که شخص بداند کاری را که در دست دارد سال‌ها ادامه خواهد داد. همچنین کارکنان نیازمندند که کار سالم انجام بدهند. امنیت شغلی، گاهی از عامل پول هم مهم‌تر است زیرا شخص علاقه‌مند است کارش دائمی‌باشد هرچند مزدی که می‌گیرد چندان زیاد نیست. همین احتیاج به امنیت شغلی است که بعضی از مردم را به سوی کارهای دولتی و دست کشیدن از کار آزاد وادار می‌کند.

۵٫ شرایط مساعد کار: مردم‌دوست دارند در یک محیط تمیز و آراسته کار کنند. هرقدر محیط کار جالب و خوشایند باشد، بازده کار بیشتر خواهد شد.

۶٫ فرصت پیشرفت: عامل مؤثر دیگر در رضایت شغلی این است که هر کارمند یا کارگر اطمینان داشته باشد که فرصت پیشرفت همیشه برایش وجود دارد و او می‌تواند با ایجاد شرایط لازم و روشن در خود از قبیل مهارت بیشتر و … به درجات بالا ارتقاء یابد و از حقوق و پاداش زیاد بهره‌مند باشد.

۷٫ روابط شخصی: مردم علاقه‌مندند با افرادی کار کنند که میان ایشان محبت متقابل حکم‌فرماست. هر کارگر یا کارمند علاقه‌مند است که همکارانش دوستان مهربان او باشند و نیز مورد محبت مدیرش قرار بگیرد و همواره نظر او را درباره خودش بداند. همچنین، مدیر به پیشرفت کارمند یا کارگرش توجه کند و حتی این توجه خود را به او بگوید.

۸٫ هماهنگی بااستعداد شخص: شخص وقتی از کارش لذت خواهد برد و راضی خواهد شد که بااستعدادهای بدنی و عقلی وی متناسب باشد. ‌در صورتیکه کار ازلحاظ استعداد ذهنی لازم در حد افراد عادی باشد، اگر شخص هوشمند یا تیزهوش را به آن کار بگمارند به‌زودی احساس ملالت و خستگی و سرانجام نفرت خواهد کرد و شخصی که ازلحاظ سطح هوش در درجات پایین است نیز نخواهد توانست از عهده آن کار برآید و از رضایت شغلی لازم محروم خواهد شد.

۹٫ هماهنگی با رغبت: فرد از انجام کاری که دوست دارد لذت می‌برد و موفقیت بیشتری به دست می‌آورد. البته ممکن است شخص ابتدا کاری را که موردعلاقه‌اش نیست به‌ناچار به عهده بگیرد ولی به‌تدریج در اثر کسب مهارت و احساس موفقیت، احتمال زیاد هست که نسبت به آن شغل رغبت پیدا کند.

۱۰٫ مهارت: مهارت در یک حرفه نیز در تأمین رضایت شغلی بسیار مؤثر است و اگر گروهی از معلمان از شغل معلمی ناراضی هستند غالباً به علت ضعف مهارت ایشان است زیرا چنان‌که بایدوشاید با فنون و روش‌های خاص این شغل آشنا نشده‌اند.

۱۱٫ خستگی: همه مردم مدتی بعد از انجام کار احساس خستگی می‌کنند و این خستگی بر بازده شخص اثر می‌گذارد ازاین‌رو باید در هر کار مسئله خستگی و تأثیر آن را در شخص و کارش در نظر گرفت. علاوه بر این‌ها شرایط و خصایص محیطی کار و وسایل آن نیز در فردی که آن کار را انجام می‌دهد مؤثرند. مثلاً روشنایی زیاد یا ضعف نور باعث خستگی شخص می‌شود. اتاق یا ساختمان کثیف نیز نفرت کارمند را برمی‌انگیزد و بازده کارش را کاهش می‌دهد. سروصدا نیز به‌ خصوص برای کارهای فکری مضرند و علاوه برافزایش خستگی اثر بسیار نامطلوبی در فعالیت‌های ذهنی و بازده آن‌ ها می‌گذارند. (شعاری نژاد، ۱۳۷۰)

• • • 1. افزایش رضایت شغلی

کارفرمایان به خاطر ارتباط خشنودی شغلی با تغییر شغل، غیبت از کار و کندی کار ‌به این موضوع علاقه‌مند هستند. غنی‌سازی شغلی (گسترش شغلی)، مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و زمان کاری شناور ازجمله رویکردهایی هستند که برای این معضل به کار می‌روند.

• • • 1. غنی‌سازی شغلی

همان طور که ملاحظه می شود غالب مصادیق قانونی ایراد خسارت به محیط زیست از مواردی هستند که در نتیجه یک فعل غیرمشروع به معنای غیرقانونی رخ می‌دهند.

مسلماً در بخش قوانین زیست محیطی خلاء وجود دارد و مقام معظم رهبری اخیراً در صحبت های خود به لزوم جرم انگاری تخریب محیط زیست اشاره فرموده اند. البته جرم انگاری در قوانین قبلی پیش‌بینی شده، لیکن امروزه یا میزان جریمه ها پایین است یا امروزه موضوعات و مصادیق جدیدی مثل کوه خواری پدید آمده است. در بحث کیفری ۳ عنصر روانی، مادی و قانونی فراهم است. لیکن مقصود ما از مسئولیت بیشتر مسئولیت حقوقی است و بحث از ‌مسئولیت کیفری در این خصوص مجال تازه ای می‌خواهد. مقام رهبری هم فرموده اند مردم و دولت هردو باید مسئولیت پذیر باشند نسبت به محیط زیست. امروزه گستره وسیع آسیب های زیست محیطی این الزام را به وجود می آورد که مبنای مسئولیت مطلق را نسبت به آسیب های زیست محیطی در قانون بیاوریم. در حالی که اکنون مبنای پذیرفته شده در قانون مسئولیت با تقصیر است که موجب بی نتیجه ماندن پرونده های زیست محیطی مطروحه در دادگستری گردیده است. به عنوان مثال اگر راننده ای در یک تصادف رانندی موجب قطع پندید درخت شد، نباید اثبات تقصیر را شرط مسئولیت جبران خسارت قرار دهیم. چرا که در این صورت طیف بسیار وسیعی از آسیب های وارده به محیط زیست از گردونه جبران خارج می شود. مسئله مسئولیت محیط زیست جنبه حاکمیتی و مردمی دارد. دولت باید از طریق جهاد کشاورزی محیط زیست را طوری حفاظت کند که افراد نتوانند آن را به ملکیت خود درآورند. چرا که به نظر حضرت امام بعد از انقلاب دولت بایستی مسئله ی انفال را مدیریت کند و اجازه تصرف به افراد را ندهد.^[۱۲۷] مقام معظم رهبری از بخش خسارت فراتر رفته و جرم انگاری ایراد خسارت به محیط زیست را الزامی دانسته اند. مانند اینکه راننده متخلف علاوه بر جبران خسارت ناشی از تصادف، جریمه نیز خواهد شد. در فرمایشات مقام معظم رهبری اشاره شد که تمامی پروژه هایی که قرار است انجام شود باید یک پیوست محیط زیستی وجود داشته باشد و از قبل بررسی شود تا به محیط طبیعت در نتیجه آن پروژه ضرری وارد نشود.

ب) فعل زیان بار زیست محیطی در حقوق بین الملل

اقداماتی که دولت ها در قلمرو خود انجام می‌دهند گاهاً از نظر زیست محیطی دارای آثار فرامرزی بوده و موجب مسئولیت بین‌المللی دولت ها می‌گردد. به علاوه برخی از اعمال دولت‌ها در خارج از قلمرو خود نیز دارای آثار زیست محیطی بین‌المللی خواهند بود. برخی از این اعمال در قلمرو اعمال ممنوعه هستند و برخی دیگر نیط اعمال منع نشده ای هستند که دارای آثار زیست محیطی می‌باشند که با توافق دولت ها طی کنوانسیون های بین‌المللی موجد مسئولیت برای مرتکبین خواهند بود. به عنوان نمونه توسل به جنگ افزارهای بیولوژیکی که موجب از بین رفتن گیاهان و غلات و از بین رفتن خاک می شود و نهایتاًً منجر به بروز قحطی و مشکلات زیست محیطی دیگیری می شود در پروتکل ۱۹۲۵ ژنو منع گردیده است. همچنین در پروتکل الحاقی به پروتکل ژنو حمله به مواد غذایی و مناطق کشاورزی، غلات، چهارپایان، تأسیسات آب آشامیدنی و تأسیسات آبیاری درختان چنانچه برای تغذیه جمعیت غیرنظامی به کار می رود، منع گردیده است.

تجارت و دادوستد گونه های جانوری و گیاه در معرض خطر انقراض نیز فعل زیان بار به محیط زیست تلقی گردیده و قابل مجازات دانسته شده است. همچنین خسارت ناشی از عرضه و آزادسازی موجودات اصلاح شده ژنتیکی در بازار در زمره فعالیت های خطرناک در دستورالعمل ۲۰۰۴ اتحادیه اروپایی مورد توجه قرار گرفته است. در کنوانسیون حقوق دریاها مصوب ۱۹۸۲ نیز در فعالیت هایی از قبیل حفاری، لایروبی، ریختن زباله که خطر بروز خسارت زیست محیطی وجود دارد، به لزوم حفاظت از محیط زیست دریایی توجه ویژه ای شده است.

رشد بی رویه و روزافزون جمعیت جهانی از طرف دیگر موجب هجوم آوردن بشر به سوی منابع طبیعی دست نخورده محیط زیست و منابع طبیعی تجدیدناپذیر انرژی و قطع درختان بیشتر و استفاده بیش از حد از شیلات و موجودات دریایی که منابع مشترک کل مردم جهان به حساب می‌آیند مسلماًً از مصادیق افعال زیان بار به محیط زیست جهانی هستند.

به علاوه افزایش گازهای گلخانه ای و آسیب دیدن لایه ازن و گرم شدن کره زمین نیز مسائل جدیدی نیستند. این آسیب های زیست محیطی در نتیجه استفاده بی رویه از سوخت های فسیلی پس از انقلاب صنعتی هستند.^[۱۲۸]

مونواکسید کربن حاصل از دود خودروها به راحتی با هموگلبین خون ترکیب شده و آسیب جدی می زند. سالانه ۶٫۵ میلیون تن فضولات وارد آب دریا می شود . به گزارش یونیپ که ۷۰% مواد پلاستیکی هستند که دوره جذب آن ها حداقل ۵۰ سال است. این خسارت تدریجی باید حساب شود. باید دیوان بین‌المللی تشکیل شود که از زمین واحدی که وجود دارد محافظت کند و برای کشورها در تولید آلاینده ها محدودیت ایجاد کند.^[۱۲۹]

موارد فوق الذکر اعمالی هستند که فی نفسه ماهیت آن ها مخرب محیط زیست بوده و ممنوعه به شمار می‌آیند. لیکن در حقوق بین الملل، دولت ها گاهی در نتیجه ارتکاب اعمال مجاز نیز واجد مسئولیت حقوقی می‌گردند. مسئولیت ناشی از اعمال منع نشده موجب می شود راه برای جبران خسارات وارده به محیط زیست هموارتر گردد. چرا که در خسارات ناشی از اعمال ممنوعه توسط دولت ها، پرداخت غرامت به نوعی اقرار به ارتکاب فعل ممنوع بوده که بس ناخوشایند است و با مقاومت دولت ها مواجه می‌گردد. لیکن در مسئولیت ناشی از اعمال مجاز، پذیرش پرداخت غرامت و یا سایر شیوه های جبران خسارت وارده به محیط زیست، مستلزم پذیرش ارتکاب فعل خلاف و ممنوع نبوده، از این روی مخالفت و مقاومت کمتری از جانب دولت عامل ورود زیان مواجه می‌گردد.^[۱۳۰]

گفتار سوم: رابطه سببیت میان فعل زیان بار و خسارت وارده به محیط زیست

الف)رابطه سببیت میان فعل زیان بار و خسارت وارده به محیط زیست در حقوق ایران

در طرح یک دعوی مسئولیت مدنی علیه دولت صرف ارتکاب یک فعل و ایجاد خسارت زیست محیطی کفایت نمی کند. بلکه مدعی می بایست وجود رابطه سببیت میان فعل زیان بار و بروز خسارت زیست محیطی را به اثبات برساند. البته این قاعده کلی در نظام مسئولیت مدنی ایران است که بر مسئولیت دولت نسبت به خسارات وارده به محیط زیست نیز جاری می‌گردد. در این بخش از صحبت، مقصود از سبب، امری است که اگر انجام نمی شد خسارت زیست محیطی نیز به وجود نمی آمد ولیکن انجام آن نیز ملازمه با تحقق خسارت زیست محیطی دارد. یعنی سبب و ضرر زیست محیطی در بعد ایجابی و سلبی با یکدیگر ملازمه دارند. البته حتی در صورت وجود رابطه سببیت در صورت وجود عوامل رافع مسئولیت، قانون گذار از مسئولیت عامل زیان چشم پوشی می کند. وقوع قوه قاهره، اضطرار، احسان، دفاع مشروع، تحذیر، اذن، اکراه از مواردی هستند که خوانده دعوا می‌تواند در صورت وجود رابطه سببیت با استناد به آن ها سعی در ارائه دفاعی در قبال دعوی مطروحه نماید.

رضایت زناشویی نشانگر استحکام و کارایی نظام خانواده است. خانواده و جامعه سالم از پیوندهای آگاهانه و ارتباط سالم و بالنده زوجین شکل می‌گیرد. چنانچه پایه خانواده از استحکام لازم برخوردار نباشد تبعات منفی آن نه تنها برای خانواده بلکه برای کل جامعه خواهد بود. (ابراهیمی؛۱۳۸۷).

رضایت زناشویی کیفیتی است که از عوامل متعددی تاثیر می پذیرد از جمله: عوامل روانی- شخصیتی، اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی. در میان مجموعه ی این عوامل تعامل زناشویی گاه از عواملی نظیر مسائل و روابط جنسی تاثیر می پذیرد و موجب می شود فرد نیازی فزاینده برای تکیه کردن به همسر خویش در انجام مسائل خود احساس کند(دنفورث،۲۰۰۴).

رابطه جنسی با رضایت مداوم از رابطه پیوند دارد (هالفورد، ۱۳۸۴). همسران رضایتمند، همخوانی بیشتری میان فعالیت جنسی که خواهان آن هستند و فعالیت جنسی که تجربه می‌کنند گزارش می نمایند. هم چنین برای مردان و هم برای زنان، رضایت از رابطه جنسی به طور معناداری با سطح کارکرد خانواده ارتباط دارد (گریف و مالهرب^[۱]، ۲۰۰۱) پژوهش رزن- گراندن و همکاران ^[۲](۲۰۰۴) حاکی از آن بود که رضایت جنسی مولّفه بسیار مهمی در روابط وفادارانه است. به هر حال رضایت اوّلیّه از رابطه جنسی یک عامل پیش‌بینی کننده قوی برای رضایت و تداوم رابطه در زمان‌های بعدی است. طبق نظر اسپنس^[۳]۴ (۱۹۹۷ به نقل از هالفورد، ۱۳۸۴) رابطه جنسی کم و ناخوشایند، منشا تعارضاتی در زوجین مشکل دار است و از سوی دیگر، بنابر نظر مسترز و جانسون^[۴]۱ (۱۹۷۰) مشکلات جنسی اغلب به خاطر ارتباط ضعیف در زندگانی زناشویی است و لذا قسمتی از درمان آن ها برای مشکلات جنسی عبارت است از کمک به زوج ها برای بهبود رابطه کلی خود با طرف مقابل .کار (۲۰۰۰) معتقد است هماهنگی جنسی و نه فراوانی فعالیت جنسی با رضایت زناشویی مرتبط است ( مسترز ‌و جواهر،۱۹۷۰به نقل ازهالفورد،۱۳۸۴).

در زمینه رابطه جنسی نیز ‌می‌توان گفت که اگر چه زندگی زناشویی سعادتمندانه فقط تا اندازه­ای مربوط به رابطه جنسی است ولی این رابطه ممکن است از مهمترین علل خوشبختی یا عدم خوشبختی در زندگی زناشویی باشد. زیرا اگر این رابطه قانع کننده نباشد منجر به احساس محرومیت، ناکامی و عدم احساس ایمنی (به خطر افتادن سلامت روان) و در نتیجه از هم پاشیدگی خانواده می­ شود(شاملو، ۱۳۸۰).

زندگی مشترک تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که پاره­ای از آن ها ممکن است زوجین را به طرف اختلاف و درگیری، جدایی روانی و حتی طلاق سوق دهد، تحقیقات مختلف نشان داده است که یکی از مهمترین عوامل مشکل زا، اختلال در ارتباط یا به عبارتی اختلال در فرایند تفهیم و تفاهم ارتباطی است(حیدری، مظاهری، پوراعتماد، ۱۳۸۴).

ارتباط، سراسر زندگی انسان را در بر گرفته است. انسان به کمک ارتباط، زنده می­ماند،رشد و تکامل می‌یابد و سعادت و خوشبختی وی تا حد زیادی به چگونگی رابطه ی او با دیگران بستگی دارد.در این بین، ارتباط زناشویی به عنوان طولانی ترین و عمیق ترین نوع ارتباط همواره مورد توجه بوده است زیرا ازدواج رضایت بخش، برای سلامت جسمی و روانی همسران بسیار مفید است(سیاوشی و نوابی نژاد،۱۳۸۴).

ارتباط زناشویی می توانددست مایه ی شادی یا منبع بزرگ رنج و تالم باشد. ارتباط، به زن و شوهر این امکان را می‌دهد که با یکدیگر به بحث و تبادل نظر بپردازند و مشکلاتشان را حل کنند. زوج هایی که نتوانند با یکدیگر ارتباط بر قرار کنند در یک وضعیت نامشخص قرار می گیرند (یانگ ولانگ،۱۹۹۸ ).

۱-۲-بیان مسئله

رضایت زناشویی ارزیابی ذهنی و احساس فرد ‌در مورد رابطه زناشویی اش می‌باشد(برازنده،۱۳۸۴). رضایت زناشویی مفهومی گسترده و چند بعدی است که عوامل مختلفی در آن دخیل و تأثیر گذار است. این مفهوم،بخش وسیعی از پژوهش های منتشر شده در زمینه زناشویی را به خود اختصاص داده است(کدیر و همکاران،^[۵] ۲۰۰۵).

در این زمینه توجه به کانون خانواده به عنوان اساسی ترین عنصراجتماعی ضروری به نظرمی رسد خانواده سالم خانواده­ای است که در آن افراد رشد سالم دارند و ارتباطات میان افراد، روال طبیعی دارد یعنی افراد خانواده با یکدیگر روابطی هماهنگ دارند و با آهنگی ملایم و روان با یکدیگر رفتار می نمایند عوامل مختلفی بر دوام این نوع خانواده تأثیر می‌گذارند که از جمله آن ها رضایت بین زوجین است. رضایت زناشویی یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر عملکرد خانواده است رضایت زناشویی، احساسات عینی از خشنودی، رضایت و لذت تجربه شده توسط زن یا شوهر در همه جنبه­ های ازدواجشان است بررسی عوامل مؤثر در رضایت زناشویی از این جهت حائز اهمیت است که رضایت فرد از زندگی زناشویی بخش مهمی از سلامت فردی محسوب می‌گردد. در واقع ارتباط با همسر، جنبه مرکزی زندگی عاطفی و اجتماعی یک شخص است و نارضایتی زناشویی می‌تواند به توانایی زن و شوهر برای برقراری روابط رضایت­مندانه با فرزندان و سایر اشخاص خارج از خانواده آسیب برساند(حموله، روزی طلب،۱۳۸۸).

در دنیای اطلاعات وجهان ارتباطات امروز،که پیشرفت تکنولوژی، هرلحظه، انسان‌های جوامع وفرهنگ های مختلف را به یکدیگر نزدیک و ‌نزدیکتر‌می کند، خواسته های بشر، بیشتر وجدی­تر شده و رفاه، آزادی، آرامش، لذت وتنوع اهمیت بیشتری پیدا نموده اند از این رورابطه جنسی جایگاهی مهمتر یافته و نه تنها ‌در رده­ی نیازهای فیزیولوژیک انسان‌ها همانند تشنگی،گرسنگی و نیاز به هوا و خواب، بلکه درحیطه نیازهای معنوی چون نیازبه زیبایی ‌و کمال درنظرگرفته می شود اما ابهامات،خرافات وجهالت های پیرامون آن هنوز ازبین نرفته اند( اوحدی،۱۳۸۵).

غریزه جنسی از نیازهای ذاتی انسان است. به طوری که کرلو^[۶] (۱۹۶۷) این نیاز را در رده نیازهای جسمانی یا نیازهای حیاتی اولیه قرارداده است. ‌در زمینه رابطه جنسی نیز می توان گفت که اگر چه زندگی زناشویی سعادتمندانه فقط تا اندازه ای مربوط به رابطه جنسی است ولی این رابطه ممکن است که از مهم ترین علل خوشبختی یا عدم خوشبختی در زندگی زناشویی باشد. زیرا اگر این رابطه قانع کننده نباشد منجر به احساس محرومیت، ناکامی وعدم احساس ایمنی (به خطر افتادن سلامت روان ) و در نتیجه از هم پاشیدگی خانواده می شود( صیادپور، ۱۳۸۴ ).

امروزه روابط جنسی به عنوان یک رفتارجنسی فردی به عنوان یک رفتاراساسی درزندگی انسان‌ها به ویژه زندگی زناشویی محسوب می شود. نقش آگاهی ودانش فرد نسبت به مسائل جنسی بسیار مهم است ومی تواند برهمه ارتباطات وتعاملات زندگی زوجین تاثیرگذارباشد.جایگاه شناخت به عنوان یک متغیر واسطه ای تعامل افراد با یکدیگر نقش بسیار برجسته ای دارد. شناخت و دانش فردمی تواند به ادراک وتوانایی برای حل مشکلات بیانجامدآگاهی ودانش جنسی زوجین نیزلذت وبهبودرابطه زناشویی وعاطفی بین آن ها را درپی دارد. اگرزوجین درزندگی خود شناخت بیشتری نسبت ‌به این بعدمهم رابطه داشته باشند، قادرخواهند بودکه شیوه های ارتباطی خود را تغییر دهند و آن ها را بهبود بخشند و درهنگام بروز تعارضات و مشکلات زناشویی یک راه حل سازنده را درپیش بگیرند(صیادپور، ۱۳۸۴ ).

1. هزینه مشارکت اجتماعی

یکی از مسائل مهمی که در بسیاری از طرحهای اجتماعی به آن توجه نمی‌شود، این است که آیا مردم تمایل دارند به اینکه هزینه این گونه طرحها را بپردازند، و آیا این عاقلانه است که منابع محدودشان را این طور استفاده کنند؟ بعضی از افراد جامعه ممکن است ‌در مورد اینکه چه کسی این هزینه ها را می پردازد تصور غلط داشته باشند. آن ها تصور می‌کنند که شرکت، این هزینه ها را می پردازد و آن ها منتفع می‌شوند. در حالی که حقیقتاً این خود آن ها هستند که چنین هزینه هایی را پرداخت می‌کنند. به خاطر آنکه شرکت تمام این هزینه ها را روی قیمت محصولات یا خدمات خود می آورد. اگر جامعه بداند که خودش در نهایت امر، این هزینه ها را پرداخت می‌کند و اگر بداند که اختلاف بین هزینه های واقعی چقدر است، ممکن است هیچ گاه اصرار به فعالیت های اجتماعی که از شرکت‌ها می‌خواهد نکند. در این صورت جامعه ممکن است کارآئی اقتصادی را به خاطر بهبود وفور اقتصادی انتخاب کند.

1. برخورداری شرکت‌ها از قدرت کافی

نکته دیگر اینکه شرکت‌ها از قدرت اجتماعی کافی برخوردار هستند. ‌بنابرین‏ جامعه نباید به آن ها قدرت بیشتری محول کند. بر طبق این استدلال، شرکت جزو مؤسسات و نهادهای صاحب قدرت در جامعه بوده، تأثیر آن در تمامی بخش های جامعه محسوس است. فرایند تلفیق فعالیت های اجتماعی با فعالیت های اقتصادی که شرکت بنا نهاده است، آن را به یک نقطه قدرت تبدیل می‌کند. این تمرکز قدرت، تقسیم قدرتی را که امروز در جامعه بین شرکت‌ها داریم مورد تهدید قرار داده، و احتمالاً اثربخشی و کارآئی جامعه را کاهش می‌دهد. شرکت‌های دیگری در جامعه وجود دارند که می‌توانند مشکلات جامعه را حل کنند، اما دادن اختیار لازم به آن ها از ریسک خیلی بالایی برخوردار است.

1. فقدان مهارت‌های اجتماعی

یکی دیگر از دلایل مخالفت با مشارکت اجتماعی شرکت ها این است که بسیاری از مدیران شرکت ها فاقد درک و مهارت لازم برای کار روی مسائل اجتماعی هستند. به عبارت دیگر دیدگاه مدیران و توانایی هایشان بیشتر جنبه اقتصادی دارد.

1. ناتوانی شرکت‌ها در انتخاب گزینه های اخلاقی

نظریه آخر این است که ساختار شرکت‌ها به گونه ای است که ذاتاً قادر نیستند گزینه های اخلاقی داشته باشند. مفاهیم اخلاقی ‌در مورد افراد به کار می رود نه شرکت‌ها. تنها افراد هستند که می‌توانند گزینه های اخلاقی را برگزینند. ایده مسئولیت اجتماعی شرکت یک عبارت بدلی و مبهم است و توسط افرادی به کار می رود که یا منافع خاصی را دنبال می‌کنند و یا از این طریق می خواهند دیدگاه خاص خودشان را تحمیل کنند. این عبارات مهم می‌تواند انتقاد به راه حل های یک‌طرفه آن ها را نسبت به مسئولیت اجتماعی کاهش داده و یا افکار عمومی را ‌در مورد اینکه چه کسی از نظر اجتماعی مسئول است و چه کسی مسئول نیست مغشوش سازد (امیدوار، ۱۳۹۰).

۲-۲-۵-محتوا، ماهیت و رویه های گزارشگری اجتماعی

با توجه به تفاوت های عمده بین کشورها از جنبه‌های مختلف (از جمله اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و قانونی) محتوا، ماهیت و رویه های گزارشگری مسئولیت اجتماعی در این کشورها متفاوت بوده(هوپ^[۳۲]،۲۰۰۳) و حتی بین بخش‌های مختلف در یک کشور نیز متفاوت است(گری و همکاران^[۳۳]،۲۰۰۱). از طرف دیگر، هر شرکتی ویژگی ها و شرایط منحصر به فردی دارد که این امر بر نگرش آن نسبت به محیط عملیاتی خود و چگونگی تعریف مسئولیت های اجتماعی اش تأثیر می‌گذارد(آمر و اوتمن^[۳۴]،۲۰۰۹) به علاوه موضوعات افشا نیز با گذشت زمان تغییر می‌کند، به طوری که در دهه های مختلف، موضوعات متفاوتی مورد توجه قرار گرفته است(زانی و همکاران^[۳۵]،۲۰۰۶)‌بر اساس تحقیقات انجام گرفته (جدول شماره ۲)، عمده ی موضوعاتی که شرکت ها در گزارشگری اجتماعی مدنظر قرار داده عبارتند از:

۲-۲-۵-۱- موضوعات و مسائل زیست محیطی

ارائه ی اطلاعاتی در زمینه ی بازیافت ضایعات با استفاده ی مجدد از مواد دور ریختنی، استفاده ی بهینه از منابع طبیعی در جهت کاهش ضایعات احتمالی، اعطای کمک مالی برای حفاظت از طبیعت و محیط زیست، خرید و استفاده از مواد اولیه، محصولات و ملزومات سازگار با محیط زیست، کنترل آلودگی (هوا، آب، زمین)، جلوگیری از زیان های زیست محیطی، حفاظت از منابع طبیعی، تحقیق و توسعه، حسابرسی زیست محیطی، حمایت از فعالیت ‌گروه‌های طرفدار محیط زیست، اهداف، استراتژی ها و سیاست های زیست محیطی، دعاوی حقوقی گذشته، حال، و بالقوه ی مرتبط با محیط زیست، سرمایه گذاری های انجام شده به منظور کاهش اثرات مخرب زیست محیطی، عضویت در نهادها یا سازمان های طرفدار محیط زیست، برنامه های آموزشی در راستای آگاه سازی کارکنان از اهمیت حفظ محیط زیست، همه مصادیقی از افشاهای زیست محیطی است.

۲-۲-۵-۲- موضوعات و مسائل مربوط به مشارکت در فعالیت های اجتماعی

موضوعات مربوط به مشارکت در فعالیت های اجتماعی شامل پشتیبانی یا کمک بلاعوض به جامعه، مشارکت شرکت و تشویق کارکنان به ارائه ی خدمت به انجمن های غیرانتفاعی، اعطای کمک هزینه ی تحصیلی به دانشجویان مستعد و نیازمند، اعطای کمک مالی به مؤسسات خیریه، استخدام دانش آموختگان محلی، مشارکت شرکت و تشویق کارکنان به ارائه ی خدمت مورد نیاز مراکز آموزشی در صورت دارا بودن شرایط لازم، فراهم کردن فرصت های کارآموزی برای دانشجویان و دانش آموزان و انتقال تجربیات و دانش به آن ها، حمایت از صنایع محلی، مشارکت شرکت و تشویق کارکنان به مشارکت در فعالیت های خیرخواهانه، تأمین رضایت مشتری به میزان بالاتری نسبت به متوسط صنعت، برخورد اخلاقی با کارکنانی که معیارها و هنجارهای صنعت را رعایت نمی کنند، کمک مالی به مراکز علمی و تحقیقاتی، اعطای مرخصی با حقوق به کارمندان برای انجام کارهای خیرخواهانه، تأمین مالی پروژه های مربوط به بهداشت عمومی، اهداف، سیاست ها و مأموریت های اجتماعی شرکت، کمک به جامعه و ارائه ی اطلاعات ‌در مورد ارزش های اجتماعی است.

۲-۲-۵-۳- موضوعات و مسائل مربوط به منابع انسانی

این موضوعات شامل برنامه های توازن کار و زندگی کارکنان، برنامه های آموزشی کارکنان، برنامه های مسافرتی پیشنهادی به کارکنان، تشویق کارکنان به ادامه ی تحصیل در مقاطع بالاتر، حقوق و مزایای کارکنان شامل برنامه های تقسیم سود به کارکنان، وام ها و سایر مزایای پرداختی، عدم تبعیض در استخدام کارکنان، برنامه های مربوط به مشارکت کارکنان در مالکیت واحدها، ورزش، سرگرمی و تفریح کارکنان است.

۲-۲-۵-۴- موضوعات و مسائل مربوط به انرژی