این مقاله به طور خلاصه به قسمتی از موضوع ما پرداخته است. ما در این پایان نامه در صدد بررسی فقهی و حقوقی حکم غیابی در قانون آیین دادرسی کیفری ایران هستیم.

پایان نامه طرق شکایت از احکام و قرارها در حقوق کیفری ایران نوشته سلطان­علی شجاع ‌می‌باشد که در سال ۱۳۷۲ به نگارش درآمده است. محور بحث این پایان نامه تجدیدنظرخواهی، نحوه شکایت از قرارها، اعتراض به واخواهی و.. پرداخته است.

البته این پایان نامه در مباحث خود نیز به بحث حکم غیابی به صورت جزئی هم پرداخته است. ما در این مجموعه سعی داریم که به تمام مباحث مربوط به حکم غیابی در دو حوزه فقه و حقوق کیفری بپردازیم.

مقاله آثار قضایی حق­الله و حق­الناس نوشته محمد روحانی مقدم است که در سال ۱۳۸۴ تدوین گشته است.

نویسنده در این مقاله ابتدا معنای حق­الله و حق­الناس را از منظر فقها و حقوق ‌دانان بیان نموده و سپس به بیان آثار و ثمرات و احکام مترتب بر حق­الله و حق­الناس پرداخته است.

در حقیقت نویسنده سعی نموده مجموعه ­ای مستقل از این اثرات را که در کتب فقهی به صورت پراکنده به آن پرداخته شده جمع ­آوری نماید تا راهگشای دادرسان و قضات باشد.

مقاله آرای غیابی و واخواهی از آنان نوشته دکتر محمود مالمیر ‌می‌باشد که در سال ۱۳۸۳ در طی دو شماره تدوین شده است.

در این مقاله نویسنده ابتدا به تعریف حکم غیابی در فقه امامیه و حقوق پرداخته است وسپس در قسمت پایانی ضمن تعریف واخواهی، شرایط واخواهی را در حقوق مدنی و کیفری بررسی ‌کرده‌است. هر چند که این مقاله می ­تواند منبع مفیدی در نگارش پایان نامه ما محسوب شود اما به مبحث واخواهی به طور کامل نپرداخته است.

۳- ضرورت انجام تحقیق

حق حضور متهم یکی از لوازم دادرسی منصفانه در مراحل دادرسی کیفری است؛ که مقتضای ادله شرعیه دلالت بر همین می­ کند.

با توسعه و پیچیدگی روابط شهرنشینی در زمان ما شخص می ­تواند به عمل زشت تجاوز به حقوق دیگران دست بزند و در مرحله دادرسی برای همیشه خود را از طرف مجریان عدالت مخفی کند و طبیعی است که از این جهت ناامنی و عدم آسایش و بی­اطمینانی مردم به یکدیگر روز به روز افزایش

و امنیت جامعه دچار اختلال می­ شود. ‌بنابرین‏ تجویز حکم غیابی می ­تواند از حقوق زیان دیده در جامعه ی ما که بر اساس روابط اجتماعی استوار است حمایت نماید.

۴- بیان سؤال­های تحقیق

۱- آیا صدور حکم غیابی در دعاوی کیفری اصل تساوی سلاح و ترافعی بودن را نقض می­ کند؟

۲- علت صدور حکم غیابی در جرایم حق­الناس و عدم صدور حکم غیابی در جرایم حق­الله چیست؟

۳- آیا صدور حکم غیابی در نظام حقوقی ایران مبنای فقهی دارد؟

۵- فرضیه ­ها

۱- صدور حکم غیابی منافاتی با ترافعی بودن خصومات ندارد.

۲- علت عدم جواز رسیدگی غیابی در جرایم حق­الله ‌در دادرسی رفع مجازات بر پایه­ تخفیف و شبهه ‌می‌باشد، وعلت جواز در حق­الناس بنای حق­الناس برپایه­ی احتیاط است.

۳- مقررات حکم غیابی در نظام حقوقی قضایی ایران منطبق با فقه اسلامی ‌می‌باشد.

۶- هدف و کاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق

همان­ طور که بیان شد حکم غیابی در دادرسی و قضاوت از اهمیت زیادی برخوردار است؛ لذا هدف ما از انجام این پژوهش تبیین مبانی حقوقی حکم غیابی، بیان مبانی فقهی حکم غیابی، تبیین موارد انطباق و عدم انطباق نظام قضایی ایران در تبعیت از فقه ‌می‌باشد.

۷- جنبه جدید و نوآوری تحقیق

از آن­جا که حکم غیابی و مسائل مربوط به آن در قانون دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ دارای احکام جدید ‌می‌باشد؛ لذا تحقیق درقانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ از جنبه­ های نوآوری این تحقیق است.

۸- بیان روش تحقیق

روش این پایان نامه توصیفی و تحلیلی می‌باشد و مطالب مربوطه به صورت کتابخانه ­ای از کتب حقوقی و فقهی و نرم افزار های مرتبط گردآوری شده است.

۹- ساماندهی تحقیق

این تحقیق با عنوان بررسی فقهی و حقوقی حکم غیابی با رویکردی به قانون جدید آیین دادرسی کیفری در ۴ فصل گردآوری شده است.

فصل اول به مفهوم­شناسی حکم غیابی و اصطلاحات مرتبط با آن می ­پردازد.

فصل دوم مبانی و شرایط شرعی و قانونی حکم غیابی بیان خواهد نمود.

فصل سوم و چهارم نیز به ترتیب به مبحث واخواهی و اجرای حکم غیابی و مسائل پیرامون آن در فقه وحقوق خواهیم پرداخت.

فصل اول :

مفهوم­شناسی حکم غیابی و اصطلاحات مرتبط با آن

موضوع حکم غیابی بعد از انقلاب اسلامی با توجه به تقسیم ­بندی جرایم به حق­الله و حق­الناس دچار محدودیت شد ومبنای اصلی صدور حکم غیابی همان ضابطه­ی تفکیک تشکیل داد.

لذا فصل حاضر از دو بخش گردآوری شده است که ابتدا در بخش اول به تعریف حکم غیابی و اصطلاحات مرتبط با آن می­پردازیم. در بخش دوم به اثبات موضوع حکم غیابی و بررسی دلایل آن بر اساس تفکیک جرایم بعد از انقلاب خواهیم پرداخت.

بخش اول : تعریف حکم غیابی و اصطلاحات مرتبط با آن

یکی از شرایط فهم و درک نظام کیفری اسلام تبیین دقیق عناصر تشکیل دهنده آن ‌می‌باشد.

به عبارت دیگرتعریف درست و دقیق یک اصطلاح در گرو شناخت دقیق آن در معنای لغوی و اصطلاحی است.

ازاین­رو تلاش نمودیم تا در این­جا به تعاریف لغوی و اصطلاحی موضوع بپردازیم.

گفتاراول: مفهوم حکم

واژه حکم اولین اصطلاحی است که قسمتی از موضوع ما را در برگرفته که در حقیقت شناخت آن ما را در تبیین موضوع حاضر یاری می­ نماید.

۱: مفهوم حکم در لغت

حکم در لغت چندین معنی دارد که از جمله آن ‌می‌توان به معانی زیر اشاره نمود.

الف: قضا: «حکم به معنای داوری کردن میان دو نفر ‌می‌باشد چه الزامی ایجاد کرده باشد و چه نکرده باشد.» (قرشی،۱۳۷۱،ج۱۶۱،۲)

ب: علم: دومین تعریفی که ارائه داده شده این است که در قرآن کریم حکم در برخی موارد در معنای علم آمده است. (فراهیدی، ۱۴۱۰، ج۳، ۶۷) خداوند در شأن حضرت یحیی می­فرمایند: « …وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا»«…….مادر کودکی به او دانایی عطا کردیم.» (سوره مریم(۱۹)، آیه­ی۱۲)

علامه طباطبایی (۱۳۷۴، ج۱۴، ۲۴) در ذیل این آیه مراد از حکم را علم به معارف الهی و کنار رفتن پرده غیب معرفی ‌کرده‌است.

هم­چنین واژه حکم در معانی دیگری چون منع، رجوع، حکمت، نبوت نیز به کار رفته است.

به نظر نگارنده حکم به معنای قضاوت کردن جامعترین تعریف ‌می‌باشد چرا که از خود لفظ، این معنا برداشت می­ شود که که داوری و قضاوت باید بر اساس علم و شناخت احکام آن باشد و هم­چنین داوری کردن برای اصلاح و منع از فساد نیز ‌می‌باشد.

۲: مفهوم حکم در اصطلاح

حکم در اصطلاح فقها عبارت است از: «دستور شارع در خصوص افعال افراد مکلف (افراد عاقل و بالغ و رشید) اعم از این­که آن دستور الزامی باشد؛ مانند امر ونهی و یا اینکه غیر الزامی باشد از قبیل استحباب و کراهت و اباحه.

این معنا از حکم در مقابل وضع به کار رفته است و آن عبارت است از این­که قانون­گذار چیزی را برای چیز دیگر، سبب یا مانع یا شرط قرار دهد؛ مثل اتلاف که سبب ضمان است. لذا دستورات مقنن را در صورت نخست، حکم تکلیفی و در صورت اخیر حکم وضعی نامیده­اند.

۲-۴-۱ تفاوت‌های فرهنگی^[۷۴] در صمیمت جویی غیرکلامی

اگرچه صمیمت جویی غیرکلامی در فرهنگ‌های مختلف با یادگیری عاطفی رابطه‌ای مثبت داشته، اما لازم به ذکر است که بزرگی اثر این صمیمیت در هر فرهنگی متفاوت بوده و معمولاً در آمریکا بیشتر است (وایتت آل^[۷۵]، ۲۰۰۴).

روچ و بایرن (۲۰۰۱) در یک بررسی نشان دادند که معلمان آمریکایی صمیمیت بیشتری نسبت به معلمین آلمانی داشتند و ادراک از صمیمت جویی غیرکلامی اثر مثبت‌تری روی درک فراگیران آمریکایی از یادگیری در مقایسه با همتایان آلمانی دارد. ارتباط بین صمیمت جویی غیرکلامی و ادراک مثبت از معلمان می‌تواند ‌به این دلیل در آمریکا قوی‌تر باشد که در ایالات‌متحده فاصله قدرت نسبتاً کم بوده و گرایش به تماس در حد متوسط است.

مطالعات اندرسن نشان داد ممکن است از معلمین در کشورهای دارای فاصله قدرت بالا انتظار رود سطوح کمتری از بیانگری غیرکلامی را بروز دهند تاشان خود را حفظ کنند. ازاین‌رو، اگرچه می‌توان انتظار داشت دانش آموزان مکزیکی تلقی کنند معلمانشان از صمیمت جویی غیرکلامی تقریباً زیادی استفاده می‌کنند زیرا آن‌ ها در فرهنگی با تماس بالا زندگی می‌کنند، اما گرایش مکزیک به فاصله قدرت زیاد این مسئله را نفی کرده و دانش آموزان و معلمان بیشتر روی تکالیف تمرکز می‌کند تا روابط دوستانه، در مقابل، پژوهش‌های دیگری نشان می‌دهد که معلمان در کشورهایی که گرایش متوسطی به تماس داشته و فاصله قدرت کمی دارند (مانند آمریکا و استرالیا) احتمالاً بادانش آموزان یا فراگیران خود راحت‌تر و صمیمی‌تر‌ند (اندرسون،۲۰۰۸).

آمریکا و استرالیا نیز کشورهایی فردگرا هستند؛ ‌بنابرین‏، بیانگری غیرکلامی را احتمالاً ارزشمند تلقی می‌کنند (ماتسو موتو^[۷۶]،۲۰۰۶).از سوی دیگر، یکی از ویژگی‌های فرهنگ‌های آسیایی گرایش به تماس کم (مک دانیل، اندرسون^[۷۷]،۱۹۹۸) و جمع‌گرایی (ماتسو موتو،۲۰۰۶) توسط معلمین بادانش آموزان هست.

تحقیقات زانگوهمکارانش نشان داد، به‌احتمال‌زیاد این‌گونه تلقی می‌شود که معلمان ژاپنی و تایوانی سطوح بالاتری از بیانگری غیرکلامی را به کار می‌برند. بااین‌حال همچنان این احتمال وجود دارد که آن‌ ها از حرکات خودمانی و راحت نیز استفاده کنند. به یاد داشته باشید که ژاپن و تایوان فرهنگ‌هایی پر بافت‌اند. مردم متعلق به فرهنگ‌های پر بافت در مقابل مردم فرهنگ‌های کم بافت بیشتر تمایل دارند به رفتارهای جزئی استناد کنند؛ ‌بنابرین‏، معلمین ژاپنی و تایوانی ممکن است ترجیح دهند رفتارهای صمیمیت‌ جویانه خود را از طریق نشانه های ظریف‌تر که بیشتر به حرکت و خودمانی بودن مرتبط‌اند تا نشانگان غیرکلامی مستقیم که به بیانگری مربوط هستند را نشان دهند. در واقع، برخی از قالب‌های رفتارهای صمیمیت‌جویانه غیرکلامی نظیر نزدیک هم ایستادن، یا استفاده از تماس چشمی بالا بیشتر در فرهنگ‌های غربی مناسب تلقی می‌شوند ‌بنابرین‏، شواهد موجود نشان می‌دهند که معلمین آمریکایی و استرالیایی به‌احتمال‌زیاد، به تلقی دانشجویان خود، از بیانگری غیرکلامی بیشتر استفاده می‌کنند، در حالی که اساتید ژاپنی و تایوانی این‌گونه نیستند (زانگ، اوتزال، گائو، ویلکاس و تاکای^[۷۸]،۱۹۹۸)

۲-۴-۲ – جو مدرسه^[۷۹] و ‌تاثیر آن بر ادراک دانش آموزان

جو مدرسه می‌تواند بر بازده معلم و دانش آموزموثر باشد. سازه جو مدرسه به روش‌های مختلف و با بهره گرفتن از تیپ‌شناسی و نظریه های مختلف تعریف‌شده است وجای تعجبی نیست که تحقیقات با بهره گرفتن از روش‌شناسی های‌مخـتلفی صـورت گرفتـه‌اند (انـدرسون‌۱۹۸۰، موس،۱۹۷۹)

(اندرسون، ۱۹۸۲) سه جنبه مذبور از جو مدرسه را این چنین بیان می‌کند:

الف: احساس تشریک‌مساعی و تعلق^[۸۰]

ب صمیمیت و ادب نزاکت در روابط شخصی

ج احساس ایمنی و امنیت

حس اشتراک اجتماعی سازه نسبتاً مبهمی است، ولی می‌تواند شامل احساسات افراد نسبت به گروه یا سازمانی شود که به آن تعلق دارند به گونه‌ای که آن‌ ها به اهداف و ارزش‌ها متعهد می‌شوند که در رابطه‌شان قدری تقابل وجود دارد که بیانگر این است که سازمان نگران اعضای گروه است و به آنان اهمیت می‌دهد.

لی و همکاران (۱۹۹۳) اهمیت وجود چشم‌انداز اشتراک اجتماعی در سازمان مدرسه را مورد تأکید قرار می‌دهند این دیدگاه بر کیفیت روابط اجتماعی افراد در سازمان مدرسه را مورد تأکید قرار می‌دهند آن‌ ها خاطرنشان می‌کنند که پیامدهای مثبت^[۸۱] برای معلم و دانش‌آموز در مدارسی اتفاق می‌افتند که در آن مدارس ناظران و کارکنان آموزشی و دانش آموزان احترام متقابل نسبت به یکدیگر دارند و به همدیگر اهمیت می‌دهند.

دانکین و بیدل (۱۹۷۴) ‌در مورد جو کلاس این چنین بیان می‌کنند.جو کلاس : به فضای کلاس درس، یعنی خصوصیات اجتماعی، روان‌شناختی و هیجانی آن اشاره می‌کند اهمیت جو کلاس برای انگیزش ازآنجا ناشی می‌شود که تدریس نوعی رهبری است که هدف آن تحت تأثیر قرار دادن رفتار کلاس است. جو کلاس معمولاً با واژه هایی همچون گرم و سرد، سهل‌انگار^[۸۲]، عنان‌گسیخته^[۸۳]، مردم‌سالارانه، استبدادی و دانش‌آموز مدار توصیف می‌شود. جو کلاس را تا حدودی زیادی تعاملات بین معلم و دانش‌آموز تعیین می‌کند.

در یک تحقیق کلاسیک که توسط لوین، لیپیت و وایت (۱۹۹۳) انجام گردید نشان داده شد که چگونه انواع مختلف رهبری کلاس، روی انگیزش و رفتار دانش‌آموز اثر می‌گذارد هرچند این تحقیق در مدرسه انجام‌نشده است ولی نتایج آن تلویحاتی^[۸۴] برای کلاس درس دارد.

نودینگر ^[۸۵](۱۹۹۲) پیشنهاد کرده که اهمیت دادن به دیگران مؤلفه مهمی است که باید در همه روابط یک مدرسه‌دیده می‌شود و به طور صریحی در برنامه درسی تدریس شود. امروزه تحقیقات مربوط به کلاس درس وتاثیر روابط متقابل معلم و دانش‌آموز همچنان به سوی مطالعات پیچیده‌تر در جریان است وتو جه ‌به این تحقیقات به فرایندهای اجتماعی در کلاس در‌س حقایق جدیدی را آشکار می‌سازد شکی نیست که هیچ کلاسی محیط یکسانی را برای همه دانش‌آموزان فراهم نمی‌کند چراکه رابطه اجتماعی معلم با هریک از دانش آموزان رابطه اجتماعی متفاوت و در نوع خود منحصربه‌فرد است. شکی نیست این تحقیقات ادامه خواهد داشت ولی از هم‌اکنون می‌توان حدس زد این تحقیقات به دنبال آن نخواهد بود که آیا این تأثیر وجود دارد یا خیر؟ بلکه بیشتر دنبال جوابگویی ‌به این سؤال است که این انتظار در چه شرایطی به ثمر می‌نشیند و دلیل یا دلایل آن کدام است؟یادگیری دانش‌آموزان به میزان بسیار زیاد به حضور واقعی آن‌ ها در کلاس درس بستگی دارد. ‌به این مـعنی کـه در‌ رویای‌ روزانه نباشند و توجه و تمرکز آن‌ ها معطوف به معلم باشد. برای این کار معلم باید بتواند در آن‌ ها شور و اشتیاق یادگیری ایجاد کند. بدون وجود شورو اشتیاق در خود معلم، امکان‌ انتقال‌ آن به دانش‌آموزان وجود ندارد (پاتریک، هیزلی، کمپر^[۸۶]،۲۰۰۲).

در باره مبانی نظری «اخطار مهم» دیوان همین قدر اشاره می‌کنیم که اصل حسنیت دائر مدار اصلی آن است. اصل دستهای پاک در مراجعه و دادخواهی نزد مراجع قضایی، منبع سوءاستفاده از حق و نیز قاعده منع انکار پس از اقرار (استاپل ـ ) از جمله اصول یا قواعدی است که تأویل اخطار مهم به آن ها باز می‌گردد. هرچند همه این اصول و قواعد، بازتابی از اصل کلی حسنیت است، اما در خصوص تطبیق «اخطار مهم» بر مصادیق، اختلاف نظر بیشتری وجود دارد. به طور مسلّم، فارغ از مصادیق مشتبه، وقتی دعوای خواهان بابت مطالبه حقوق و اموالی باشد که خاص اتباع ایرانی است، از جمله مواردی است که «تابعیت دیگر» خواهان ‌در ماهیت معتبر می‌ماند. مانند اموال غیرمنقول. معذلک عدهای شبه افکنده‌اند و با تفسیر خاصی که از ماده ۸۹ ق.م. به دست داده‌اند، می‌گویند تملیک غیرمنقول از حقوق خاصه اتباع ایران نیست و خارجیان هم می‌توانند در ایران مالک غیر منقول شوند.

‌در مورد تملّک اموال غیرمنقول، زمانی که تابعیت خارجی مطرح می‌شود، می‌توان چهار گروه متمایز را تشخیص داد:

گروه اول: بیگانگان غیر مقیم

گروه دوم: بیگانگان مقیم

گروه سوم: ایرانیانی که با رعایت مقررات قانونی تابعیت ایران را ترک کرده‌اند.

گروه چهارم: ایرانیانی که بدون مقررات قانونی، تابعیت خارجی تحصیل کرده‌اند.

بیگانگان غیر مقیم

طبق ماده ۹۶۱ قانون مدنی ایران، اتباع خارجه به طور کلی از حقوق مدنی متمتع هستند مگر در موارد مذکور در بندهای سهگانه آن ماده، که فقط بند اول آن موضوع بحث ما است و دو مورد دیگر ارتباطی ندارد.

بند اول، شامل حقوقی است که قانون آن را صراحتاً منحصر به اتباع ایران نموده و یا آن را صراحتاً از اتباع خارجه سلب ‌کرده‌است. نمونه بارز و آشکار این حقوق، حق تملک اموال غیرمنقول است که قانون ایران آن را مختص به اتباع ایران قرار داده و از بیگانگان غیرمقیم سلب نموده است^[۵].

مهمترین فلسفه وجودی این قانون جلوگیری از سلطه بیگانگان از طریق تصرف اراضی مملکت است تا به سرنوشت آنانی دچار نشوند که ندانسته اراضی و املاک خود را به بیگانگان فروخته‌اند و سرانجام سرزمین آبا و اجداد خود را از دست داده‌اند. ممنوعیت حق استملاک غیرمنقول برای بیگانگان، خاص کشور ایران نبوده و نیست:

گزارش میرزا جعفرخان مشیرالدوله [مهندس باشی] از اوضاع عراق عرب و رفتار سوء ‌عثمانی‌ها با اتباع ایران و امور مرزی مورخ ۱۸ جمادیالثانی ۱۲۶۵ حاکی است که:

«… جمیع تبعه دولت علیه ایران متوطنین [مقیم] عتبات عالیات و عراق عرب [باید] هرچه خانه و عمارت و ملک و مستغلات دارند همه را حکما بفروشند و من بعد به ابتیاع یک وجب ملک و خاک مأذون نباشند یا این که همگی داخل تبعه عثمانی [گردند]… اکنون یک نفر عجم قادر به ابتیاع ملکی نیست و نمی‌تواند ملکی ابداع و احداث کند… سرکار ضیاءالسلطنه در نجف‌اشرف بنای مدرسه داشت زمین آنجا را خریده، بنّا و عمله انداخته اکثر آن را ساخته‌اند این اوقاف عمله را بیرون کرده قدغن نموده‌اند احدی از اهل ایران به عنوان احداث ملک آجری روی آجر نگذارد».

یادآوری می‌شود که ایالات متحده در سال ۱۸۴۰ میلادی با جلوگیری از تملک مستغلات وسیله اتباع بیگانه در داخل خاک آن کشور، حق کشورهای دیگر را مبنی بر این که فقط اتباع خود آن کشورها می‌توانند اموال غیرمنقول داشته باشند عملاً به رسمیت شناخت.

اکنون هم نظیر چنین قانون و مقررات منعکس ‌کننده‌ای در اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان، از جمله در بسیاری از ایالتهای امریکا وجود دارد.

در ایران نیز بندهای ۱۲ و ۱۴ قانون نامه تابعیت، راجع به همین ممنوعیت است. بند ۱۲ قانون نامه تابعیت می‌گوید: «نسوان ایران که به سبب ازدواج با تبعه خارجه از تابعیت ایران خارج می‌شوند. مثل سایر اتباع خارجه از استملاک دهات و قراء و مستقلات در ایران ممنوع و بیی نصیب خواهند بود. مگر آنچه را که عهدنامجات [عهدنامه‌ها] اجازه داده است ( همان ، ۴۲ ) » .

به طوری که ملاحظه می‌شود این بند حکایت از این دارد که اتباع خارجه از حق استملاک غیرمنقول از قبیل دهات و مستغلات ممنوع هستند. ممکن است ایراد گرفته شود که در متن قانون نامه تابعیت واژه مستغلات (با حرف غین) به غلط مستقلات (با حرف قاف) نوشته شده است در حالی که در زبان فارسی واژه مستقلات (با حرف قاف) وجود ندارد، بلکه تنها واژه مستغلات (با حرف غین) وجود دارد که از ریشه واژه عربی «غل» گرفته شده و معنی آن، اراضی کشت غله، یعنی زمینی است که از آن غلّه بردارند. ‌بنابرین‏، ممنوعیت مذکور در بند ۱۲ قانون نامه تابعیت، شامل مستغلات (با حرف غین) به معنای اراضی کشت غله می‌باشد نه زمین‌های شهری، باغات و ساختمان‌ها، این ایراد صحیح نیست زیرا امروزه معانی دیگر این کلمه متداولتر است و به معنای خانه، کاروانسرا و دکان که به اجاره دهند، به کار می‌رود.

گذشته از این، در زبان فارسی نه مستغل (با حرف غین) وجود دارد و نه مستقل (با حرف قاف)، بلکه هردو واژه عربی است که مانند صدها واژه دیگر عربی، در زبان فارسی استعمال می‌شود^[۶].

به هر حال بند ۱۴ همین قانون نامه تابعیت می‌گوید:

«کسانی که از ممالک خارجه به مملکت ایران آمده و در مدت اقامت ایران تابعیت خود را اظهار نکرده‌اند و به تمام امور آن ها مثل تبعه ایران رسیدگی شده باشد، و یا در خاک ایران ملک خریده باشند که این امتیاز مخصوص تبعه داخله است، در این صورت از تبعه دولت علیه ایران محسوب خواهند شد و ادعای تبعه خارجه در حق آن ها قبول نخواهد شد».

از این بند چنین استنباط می‌شود که حق تملک غیر منقول، مختص به اتباع ایران است، شاید بتوان گفت که استثنای مذکور در بند اول ماده ۹۶۱ قانون مدنی متأثر از این دو بند قانون نامه تابعیت است چه، کلمات و عباراتی که در بند مذکور نوشته شده، تقریباً مشابه همان عباراتی است که در بندهای ۱۲ و ۱۴ قانون نامه تابعیت وجود دارد ( ماده۹۶۱ قانون مدنی ) .

دکتر محمد مصدق نوشته است ( مصدق ، ۱۳۰۵ ، ۲۶۵ – ۲۶۱ ) :

«اساس قواعد و مقررات راجعه به تابعیت در ایران دستخطی است که در سال ۱۳۱۳ هجری قمری که مصادف با ۱۸۹۶ میلادی است از ناصرالدین شاه چهارمین پادشاه سلسله قاجاریه صادر شده….»

علاءالدین مرعشی در پایان نامه دوره لیسانس خود، در دانشکده حقوق دانشگاه تهران نوشته است:

«قدیمی ترین قانونی که در موضوع تابعیت در ایران میتوان به دست آورد ظاهراًً باید قانونی باشد که در ۲۴ ذی القعده ۱۳۱۳ قمری به تصویب مرجع صلاحیتدار آن وقت ایران رسیده است… ولی اگر تاریخ قتل ناصرالدین شاه را در ۱۷ ذی القعده ۱۳۱۳ با تاریخ تصویب این قانون احتمالی مقایسه کنیم می‌بینیم که باید در زمانی که هنوز ولیعهد [مظفرالدین میرزا] به طهران نرسیده بود قانون تصویب شده باشد وچنین چیزی بعید و تقریباً غیرممکن به نظر می‌آید».

اکبری، ۱۳۸۷۳۴

تعداد مالکیت نهادی سبب ارتقای محتوای اطلاعاتی سود شرکت نمی شود و ممکن است آن را تنزیل نیز بخشد. سطح مالکیت نهادی محتوای اطلاعاتی سود را کاهش نمی دهد بلکه امکان دارد سبب افزایش آن نیز بشود.بررسی رابطه بین مالکین نهادی و محتوای اطلاعاتی سودکرمی، ۱۳۸۷۳۵تعداد مالکیت نهادی سبب ارتقای محتوای اطلاعاتی سود شرکت نمی شود و ممکن است آن را تنزیل نیز بخشد. سطح مالکیت نهادی محتوای اطلاعاتی سود را کاهش نمی دهد بلکه امکان دارد سبب افزایش آن نیز بشود.بررسی رابطه بین مالکین نهادی و محتوای اطلاعاتی سودکرمی، ۱۳۸۷۳۵در سال های اولیه دوره تصدی حسابرسی، میزان دقت سودهای پیش‌بینی شده مدیریتآ افزایش( خطای پیش‌بینی کمتر) و پس از آن کاهش می یابدبررسی تأثیر طول دوره تصدی حسابرسی بر خطای سود پیش‌بینی شده در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهرانعزیز خانی، ۱۳۹۱۳۶پیش بینی های ارائه شده ( دارای خبر مثبت و منفی ) بر قیمت سهام تأثیر گذار است. بین متغیرهای سطح اقلام تعهدی سرمایه در گردش و خطای آخرین پیش‌بینی سال جاری با خطای پیش‌بینی سال آتی رابطه مثبت و بین درصد سرمایه گذاران نهادی با خطای پیش‌بینی سال آتی رابطه منفی وجود دارد.محتوای اطلاعاتی پیش‌بینی سود، تکرار سوگیری در ارائه پیش‌بینی ها و عوامل مؤثر بر خطای پیش بینیغلامی پور، ۱۳۹۱۳۷

۲-۴- خلاصه فصل دوم

مطالب فصل دوم در دو بخش مبانی نظری و پیشینه تحقیق گنجانده شده است. مبانی نظری به مطالبی پیرامون موضوع تحقیق توجه دارد. در این تحقیق به دلیل اینکه پیش‌بینی سود توسط مدیران مطرح می‌باشد، سعی کردیم تا ساختاری از پیش‌بینی سود مدیریت را توضیح دهیم.در بخش پیشینه ابتدا تحقیقات انجام شده در خارج از کشور طی سال های ۲۰۱۲-۱۹۷۲ میلادی و سپس تحقیقات انجام شده در داخل کشور، طی سال های ۱۳۹۱-۱۳۷۷ بیان شده است.

فصل سوم

روش شناسی تحقیق

۳-۱- مقدمه

پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می­رود. ‌از اصطلاح «روش تحقیق» معانی خاص و متمایزی در متون علمی استنباط می­ شود ولی آنچه در اینجا مطرح است یک فرایند نظام­مند برای یافتن پاسخ یک پرسش یا راه ­حل یک مسئله است. در این مورد آمده است: «روش تحقیق مجموعه ­ای از قواعد، ابزار و راه­های معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیت­ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه ­حل مشکلات است» (خاکی، ۱۳۸۲). هدف اصلی این تحقیق بررسی رابطه بین توانایی مدیر با احتمال افشای سود پیش ­بینی شده توسط مدیران، دفعات پیش ­بینی سود توسط مدیران و دقت پیش ­بینی سود توسط ایشان ‌می‌باشد.

در این فصل به روش تحقیق پرداخته می­ شود. انتخاب روش تحقیق بستگی به هدف، نوع کاوش محقق برای دست یافتن به هدف، ماهیت موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی آن دارد. در اینجا به تشریح روش شناسی پژوهش، شامل فرضیه ­های پژوهش و متغیرهای مربوطه، تعریف جامعه نمونه آماری، دوره مطالعه، روش پژوهش و نحوه گردآوری داده پرداخته می­ شود.

۳-۲- فرضیه ­های تحقیق

غرض از فرضیه یا گمانه، عبارت است از حاصل ایجاد پیوند موقت بین دو یا چند نمونه، به گونه ­ای که ایده و یا طرز نگرشی جدید در ذهن پدید آورد. این امر از طریق مطالعه در اطلاعات دسته­بندی شده و تعمق در آن ها حاصل می­ شود. فرضیه را حدسی عملی نیز می­نامند. بدان خاطر که مبانی آن را با روش علمی به دست آورده­ایم و تلاش و کاوش علمی ما که با بهره گرفتن از روش­های علمی صورت گرفته بود در این امر مؤثر بوده است (قائمی، ۱۳۶۸). در تحقیق حاضر سه فرضیه جهت تبیین روابط بین متغیرهای اساسی مورد آزمون قرار ‌می‌گیرد:

۳-۲-۱- فرضیه اول و مدل

مطالعه سود پیش ­بینی شده توسط مدیریت، بررسی انگیزه­ های مدیریتی درافشای پیش ­بینی را به همراه داد. تئوری ترومن (۱۹۸۶) بیان می­دارد که مدیران پیش ­بینی سود را جهت ابراز توانایی­هایشان منتشر ‌می‌کنند. مدیران با انگیزه، به منظور حداکثر کردن ارزش شرکت سود را پیش ­بینی ‌می‌کنند، زیرا عمل کردن بدین ترتیب به سرمایه ­گذاران نشان می­دهد که مدیران از توانایی پیش ­بینی تغییرات ‌در مورد وضعیت اقتصادی شرکتشان برخوردارند. نوی (۱۹۹۹) متوجه شد که مدیران در زمان افشای اخبار خوب نسبت به زمان افشای اخبار بد فروش بیشتری دارند. آبودی و کازنیک (۲۰۰۰) دریافتند که شرکت­ها اخبار بد ‌در مورد سود پیش ­بینی شده را فقط پیش از پاداش اختیار خرید سهام به مدیر منتشر ‌می‌کنند. نهایت اینکه مدیران با توانایی بالا با احتمال کمتری پیش ­بینی مدیریتی را به دلایل فرصت­طلبانه منتشر ‌می‌کنند (فرانسیز ۲۰۰۸، مالمندیرو تات ۲۰۰۹). بر این اساس فرضیه اول تحقیق به صورت ذیل تدوین شده است:

«بین توانایی مدیریت و احتمال افشای سود پیش ­بینی شده در بازه زمانی مقرر رابطه معناداری وجود دارد.»

Disclose – افشای اطلاعات

Ability– توانایی مدیر

Instown% – درصد مالکیت نهادی در سال جاری

OutsideDir% – درصد مدیران غیر موظف در هیئت مدیره در سال جاری

Size – اندازه شرکت

Sales- Conc – تمرکز فروش

Loss – زیان

Increase – افزایش درآمد

StdDevEarn – انحراف معیار تغییرات سالانه سود طی سه سال گذشته

Beta – بتای الگوی بازاردر سال گذشته

Resid Var – انحراف معیار با بهره گرفتن از الگوی بازار طی سال گذشته

۳-۲-۲- فرضیه دوم و مدل

بحث ما بیشتر در این حوزه صورت می­پذیرد که مدیران توانمند تمایل به نگهداری جریان بازار تغییرات در محیط اقتصادی شرکت­هایشان دارند و لذا با احتمال بیشتری نسبت به مدیران با توانایی پایین
پیش ­بینی­های همیشگی منتشر ‌می‌کنند. در اینجا اثر هزینه­ های اختصاصی (هزینه­ های اختصاصی عامل مؤثر در افشای اطلاعات درباره مشتری ‌می‌باشد. تحقیقات گسترده، مخارج تحقیق و توسعه و سطح بزرگتر از دارایی‌های نامشهود خالص از سرقفلی و مخارج تبلیغات معیارهایی از هزینه­ های اختصاصی هستند و باعث می­شوند که شرکت­ها اطلاعات درباره مشتری از جمله هویت مشتری و مبلغ دلار فروش به مشتری را پنهان کنند. که در اینجا فروش نیز معیاری برای هزینه­ های اختصاصی هستند.) و یا دعوی قضایی را بر افشای پیش ­بینی توسط مدیریت کنترل می­کنیم. کازنیک و لو (۱۹۹۵) و اسکینر (۱۹۹۴) دریافتند شرکت­هایی که اخبار بد به همراه دارند نسبت به شرکت­های با اخبار خوب، تمایل بیشتری به افشا مکرر نشان می­ دهند. این در حالیست که میلر (۲۰۰۲) متوجه شد که شرکت­ها افشا را در طول دوره ­های افزایش پیگیری (تأیید) سودآوری افزایش می­ دهند (به عنوان مثال خبر خوب).

خود متمایزسازی میزان توانایی فرد برای تمیز فرایند عملی از فرایند احساسی (عاطفی) است که وی تجربه می‌کند (بوئن، ۱۹۷۸). هام ارتباطات خانوادگی را به عنوان محصول تمایزیافتگی اعضا خانواده می‌دید و این که ارتباطات خانوادگی بهبود نمی‌یابد مگر اینکه سطح تمایزیافتگی اعضا افزایش یابد . سطح تمایز یافتگی کودک بیشتر تحت تأثیر مادر است. (مهمترین فرد از لحاظ عاطفی به کودک) هر چقدر که فعالیت‌های مادر مشوق جدایی عاطفی کودک باشد، کودک به سطوح بالاتری از تمایزیافتگی خواهد رسید و هر چقدر باعث کاهش جدایی عاطفی شود، به عدم تفکیک کودک منجر خواهد شد (هام، ۲۰۰۵).

والدین متمایز، کودکانشان را تهدید آمیز نمی یابند و نیازی ندارند تا کودکانشان را المثنی خودشان پرورش دهند . آن ها به کودکان می آموزند تا مسولیت پذیر باشند و احتمالا کودکانی متمایز یافته با عزت نفس بالا و سلامت کامل پرورش می‌دهند کودکان والدین تمایز یافته سطوح خوبی از تمایز یافتگی را دارا هستند و به فرایند رشد مسولیت پذیری به جای نبرد علیه دلبستگی های عاطفی حل نشده ، به والدین می پردازند اما در مقابل والدین تمایز نایافته ، نیاز به دوست داشته شدن و تاثیر سایرین را دارند. در نتیجه در استقلال دادن به فرزندانشان و اینکه از کنترل و تسلط آن ها خارج شوند مشکل دارند و به آسانی منجر به ایجاد تنش و تضاد در خانواده می شود چرا که از یک سو فرزندان در صدد کسب استقلال و از سوی دیگر والدین مانع آن ها هستند . نتیجه این تضاد اضطراب است و روش منطقی برای کنار آمدن با آن را نیز ندارند(هام ، ۲۰۰۵). در حالی که والدین تمایز یافته قادرند تا با تضاد کار کنند دیدگاهشان را بدون ترس از نتایج آن و با عزت نفس کامل بیان کند و توانایی بیشتری برای بررسی منطقی تفاوت های عقیده عاطفی و مضطرب شدن علی رغم تمامی عدم موفقیت ها بررسی کنند(کوفیلد^[۳۷] ، ۲۰۰۰ ).

موری بوئن و میشل کر معماران و حامیان اصلی خانواده درمانی بودند. با این حال مبتکر اصلی این رویکرد موری بوئن است که از همان آغاز عقایدی را تدوین کرد که منجر به یک نظریه متمایز در خانواده درمانی شد(گلادینگ^[۳۸]، ترجمه بهاری و همکاران ،۱۳۸۱). تمایز یافتگی از نظر بوئن ، توانایی فرد برای جداسازی خودش از لحاظ عاطفی و فیزیکی از خانواده اصلی ، همچنین توانایی رسیدن به رشد عاطفی و استقلال بدون از دست دادن ظرفیت ارتباط عاطفی با خانواده است. یک فرد زمانی تمایز یافته است که نیازهای عاطفی و امنیت او را مجبور کند تا فردیت خود را برای به دست آوردن اطمینان به عشق و پذیرش دیگران از دست بدهد و یا آن را محدود کند. از طرف دیگر یک فرد تمایز یافته ‌در مورد هویت خودش امنیت دارد. می‌تواند به طور آزادانه وارد ارتباطات صمیمی شود. همان‌ طور که اهداف معنی‌داری را دنبال می‌کند و احتمال بیشتری دارد که در همه ابعاد زندگی خودش موفق شود ( ویلی^[۳۹] ،۱۹۹۲). ‌بر اساس نظر بوئن خانواده به عنوان یک سیستم اجتماعی باید ناپایدار باشد مگر اینکه اعضای آن به خوبی تمایز یافته باشند. در اکثر خانواده ها تعارض، مانند یک موجود در محیط خانواده وجود دارد چرا که خانواده خوب تمایز یافته کمیاب هستند و مردم عمدتاًً با کسانی ازدواج می‌کنند که دارای سطح تمایزیافتگی مشابه با خودشان باشند (شارف^[۴۰] ، ۱۹۹۶).

این بدین معنی است که افراد دارای سطح تمایز یافتگی بالا با افرادی در همان سطح ازدواج می‌کنند و افراد دارای سطح تمایز یافتگی پایین نیز با افرادی درسطح خودشان ازدواج می‌کنند. خانواده های دارای سطح تمایز یافتگی بالا ، فرزندان تمایز یافته تری تربیت می‌کنند و افراد در سطح تمایز یافتگی پایین ، فرزندانی با همان تمایز یافتگی پایین تر از خود را تحویل جامعه می‌دهند. این فرایند را آمیختگی می‌گویند. یعنی افراد با تمایز یافتگی پایین احتمال بیشتری دارد تا با افراد پایین تر از خود ازدواج کنند(نیکولز و شوارتز^[۴۱] ،۱۹۹۵). آمیختگی در نتیجه سطوح پایین تمایز یافتگی و فردیت در نتیجه سطوح بالاتر تمایز یافتگی خود است.

اشکال تمایز یافتگی :

بوئن (۱۹۷۸) تمایز یافتگی را به دو شکل تعریف می‌کند که در آن فرد قادر است بین عملکرد هیجانی و عقلانی از یک سو و روابط صمیمانه و خودمختاری از سوی دیگر تعادل ایجاد کند. این مفهوم را می‌توان به عنوان یک فرایند یا ویژگی شخصیتی بیان کرد (جنکینز، بابلوتز، استوارتز، جانسون، ۲۰۰۵). می توان این فرایند را به وسیله آزمایش کردن توانایی یک شخص در جدا شدن از خانواده اصلی به شکل سالم و بدون طرد شدن یا گسلش عاطفی از طرف خانواده مشاهده کرد. این بدین معنی است که فردی که قادر به جدا شدن با سطح بالایی از تمایز یافتگی باشد ، می‌تواند از وابستگی عاطفی مخرب در روابط معنی دار و پایدار دوری کند( اصلانی ،۱۳۸۳).

بوئن (۱۹۷۸) بیان کرد که سیستم خانواده در زمان‌های استرس یکی از سه نشانه های زیر را نشان خواهد داد : تعارض زناشویی ، ناکارآمدی در بین زن و شوهر ، فرافکنی به فرزند یا دیگران. بوئن توضیح می‌دهد ، با توجه به نوع خانواده ممکن است یکی از سه راه بالا نسبت به دیگر راه ها، آشفتگی موجود در خانواده را در خود جذب کند یا ترکیبی از این سه روش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بوئن خانواده های با سطح بالای تمایز یافتگی پایین تر را به عنوان خانواده کمتر بالغ از لحاظ هیجانی همراه با ظرفیت محدود برای نزدیکی و صمیمیت توصیف می‌کند. او پیشنهاد می‌کند که چنین زوجینی به منظور داشتن ثبات در ازدواج ، رشد و خود رهبری را فدا می‌کنند. از طرف دیگر زوجین با سطوح بالاتری از تمایز یافتگی از انعطاف پذیری نقشی ، تماس صمیمی و واکنش هیجانی بهتری برخوردارند به علاوه چنین افرادی می‌توانند با تفاوت در عقاید یا احساسات تهدید زای دیگران بیشتر کنار بیایند و در موقعیت های تنش زا بهتر عمل کنند.

تمایز یافتگی بر ۲ سطح اشاره می‌کند که فرد می بایست آن ها را کسب کند :

1. 1. سطح پایه