با عنایت بر مطالب ذکرشده در قسمت مبانی نظری و پیشینه تحقیق و با بررسی استانداردهای حسابرسی داخلی، انتظار می رود متغیرهایی هم چون استقلال و بی‌طرفی حسابرس داخلی، صلاحیت حسابرس داخلی، عملکرد کاری حسابرس داخلی، اثربخشی حسابرسی داخلی و سطح ریسک ذاتی صاحب کار بر سطح اتکای حسابرس مستقل برحسابرسی داخلی تاثیرگذارباشد، لذا فرضیه‌های برای پاسخ‌گویی به سوال تحقیق به شرح ذیل بیان می‌شوند:

فرضیه ۱: استقلال و بی‌طرفی حسابرسان داخلی در افزایش سطح اتکای حسابرس مستقل برحسابرسان داخلی مؤثر است.

فرضیه ۲: صلاحیت حسابرسان داخلی در افزایش سطح اتکای حسابرس مستقل برحسابرسان داخلی مؤثر است.

فرضیه ۳: عملکرد کاری حسابرسان داخلی در افزایش سطح اتکای حسابرس مستقل برحسابرسان داخلی مؤثراست.

فرضیه ۴: اثربخشی حسابرسان داخلی در افزایش سطح اتکای حسابرس مستقل برحسابرسان داخلی مؤثر است.

فرضیه ۵: سطح ریسک ذاتی صاحب کار در افزایش سطح اتکای حسابرس مستقل برحسابرسان داخلی مؤثر است.

۱-۷ متغیرهای تحقیق و نحوه اندازه‌گیری آن‌ ها

با توجه به اینکه هدف از تحقیق حاضر رسیدن ‌به این پاسخ است که کدام عوامل از نظر حسابرس مستقل می‌تواند باعث اتکا بیشتر او برحسابرسی داخلی شود ‌بنابرین‏ در این پژوهش متغیرهای وابسته و مستقل به شرح ‌زیر می باشد:

۱-۷-۱ متغیر وابسته

«سطح اتکای حسابرس مستقل برحسابرسی داخلی»به عنوان متغیر وابسته درنظرگرفته شده است. اگر چه، نقش و وظایف حسابرسی مستقل متفاوت از حسابرسی داخلی است، اما نقاط اشتراک زیادی بین این دو مسئولیت وجود دارد. ابعاد مشترک این دو نقش، فضای قابل ملاحظه‌ای را برای همکاری با منافع دوطرفه به وجود می‌آورد. متداول‌ترین اقدامات مشترک هر دو گروه حسابرسان، ارزیابی سیستم کنترل داخلی و بررسی عملکرد گزارشگری مالی شرکت است. اگر چه اهداف و نقش‌های خاص آن‌ ها، متفاوت است، اما ماهیت آزمو نهای به کار گرفته‌شده، بسیار مشابه است.

حسابرسان مستقل در دو زمینه‌ی عمومی می‌توانند بر کار حسابرسان داخلی اتکا کنند. اول، مشارکت حسابرسان داخلی در ارزیابی کنترل‌های داخلی حسابداری سیستم صاحب کار و دوم، عملکرد حسابرسان داخلی در روش‌های حسابرسی مهم تحت نظارت و بررسی دوباره توسط حسابرسان مستقل. اتکا به دلیل نقش حسابرسی داخلی در ارزیابی سیستم کنترل داخلی حسابداری مورد تأیید همگان است، اما دیدگاه‌های متفاوتی ‌در مورد زمینه دوم اتکا وجود دارد. برای اندازه‌گیری سطح اتکای حسابرس مستقل برحسابرسی داخلی شش حوزه همکاری شناسایی و به عنوان طبقات اصلی در پرسشنامه جهت اندازه‌گیری سطح اتکا گنجانده شده است و از پاسخ‌دهندگان خواسته شده است که در مقیاس پنج قسمتی لیکرت به سوالات پاسخ دهند (‌نیک‌بخت، معاذی نژاد،۱۳۸۷).

۱-۷-۲ متغیرهای مستقل

عواملی که از نظر حسابرس مستقل می‌تواند باعث اتکا بیشتر برحسابرسی داخلی شود به عنوان متغیرهای مستقل تحقیق ‌حاضر می باشند. با عنایت بر مطالب ذکرشده در قسمت مبانی نظری و پیشینه تحقیق و با بررسی استانداردهای حسابرسی داخلی، انتظار می رود متغیرهایی هم چون استقلال و بی‌طرفی حسابرس داخلی، صلاحیت حسابرس داخلی، عملکرد کاری حسابرس داخلی، اثربخشی حسابرسی داخلی و سطح ریسک ذاتی صاحب کار بر اتکای حسابرس مستقل تاثیرگذارباشد، لذا متغیرهای وابسته شامل پنج مورد بدین شرح است: استقلال و بی‌طرفی حسابرس داخلی^[۱۲] (INDOB)، صلاحیت حسابرس داخلی (COMPE)^[13]، عملکرد کاری حسابرس داخلی (WORKP)^[14]، اثربخشی حسابرسی داخلی (AUDITE)^[15]و سطح ریسک ذاتی صاحب کار ^[۱۶]((AUDITR. برای اندازه‌گیری این پنج متغیر مستقل ۲۴سوال در پرسشنامه آمده است که سهم هر یک از متغیرهای مستقل به ترتیب ۴ ،۵ ،۶ ،۶ و۳ سوال می‌باشد وازپاسخ دهندگان خواسته شده است که در مقیاس پنج قسمتی لیکرت به سوالات پاسخ دهند.

۱-۸ روش وابزارگردآوری داده ها

در پژوهش پیش رو برای تدوین مبانی نظری تحقیق از روش کتابخانه‌ای و برای مطالعه‌ ادبیات موضوع و بررسی پیشینه تحقیق، از کتب، مجلات، پایان‌نامه‌های تحصیلی داخلی و مقالات داخلی و خارجی از طریق اینترنت، استفاده شده است. برای جمع‌ آوری داده های بر مبنای فرضیه‌های تحقیق و نتیجه‌گیری نهایی پرسشنامه‌ای شامل ۳۳ سوال استفاده شده است. برای اندازه‌گیری نگرش حسابرسان مستقل ‌در مورد هر یک ازگویه ها مطابق شکل زیر از طیف پنج قسمتی لیکرت استفاده شده است.

بسیار کم کم متوسط زیاد بسیار زیاد

۱-۹ جامعه آماری وروش نمونه‌گیری

از آنجا که هدف تحقیق حاضر، آگاهی از عوامل مؤثر بر افزایش سطح اتکای حسابرس مستقل بر حسابرسی داخلی می‌باشد، جامعه آماری شامل حسابداران رسمی عضو جامعه‌ حسابداران رسمی ایران می‌باشد. جامعه‌ آماری اغلب تحقیقات مشابه که در بخش ادبیات و پیشینه تحقیق حاضر، از آن‌ ها استفاده شده است، از حسابداران رسمی تشکیل شده است.جامعه حسابداران رسمی ایران شامل حسابداران رسمی شاغل انفرادی، حسابداران رسمی عضو سازمان حسابرسی و حسابداران رسمی شریک در مؤسسه‌ عضو جامعه می‌باشند. بر همین اساس جهت انتخاب نمونه هائی با عناصر کافی از هر طبقه از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی شده استفاده شده است.

۱-۹-۱ حجم نمونه وروش محاسبه

در تحقیق حاضر، ابتدا با بهره گرفتن از یک نمونه­ مقدماتی متشکل از ۱۵ حسابدار رسمی از جامعه که به صورت تصادفی انتخاب‌شده بودند، برآوردی از واریانس جامعه به دست آمد. سپس، با بهره گرفتن از فرمول حجم نمونه، نمونه­ نهایی به تعداد ۱۱۵ نفر انتخاب شد.

۱-۱۰ ابزارتجزیه وتحلیل

در این تحقیق از روش‌های کمّی تجزیه و تحلیل آماری استفاده شده است که شامل محاسبه ضریب همبستگی بین متغیر وابسته و متغیرهای مستقل و تجزیه و تحلیل رگرسیون چند متغیره می‌باشد. برای انجام تحلیل‌های این تحقیق از نرم‌افزارهای spss وExcel استفاده شده است.

۱-۱۱ خلاصه فصل و چهارچوب فصول آتی

یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر پژوهش ارائه کلیاتی ‌در مورد پژوهش می‌باشد چرا که خواننده می‌تواند با مطالعه آن در زمانی کوتاه درک کلی از تحقیق به دست آورد، لذا در این فصل سعی شده تا با بیان قسمت‌های مختلف مطالعه، طرح کلی از پایان‌نامه به خواننده ارائه گردد. در ادامه و در فصل دوم، ادبیات تحقیق و بررسی خلاصه‌ای از تحقیقات گذشته ارائه شده است. در فصل سوم، روش تحقیق، آماره‌ها و آزمون‌های آماری قابل‌استفاده در تحقیق تشریح شده است. در فصل چهارم یعنی فصل تجزیه و تحلیل، به تجزیه و تحلیل دادهای جمع آموری شده با بهره گرفتن از آزمون‌های انتخاب‌شده در فصل سوم می‌پردازیم. درنهایت، در فصل پنجم به تفسیرنتایج به دست آمده فصل چهارم و پیشنهادهای کاربردی و پژوهشی لازم ارائه می‌گردد.

فصل دوم

مروری بر تحقیقات انجام شده

۲-۱ مقدمه

آیا ارزش­های دینی مهم­ترین مؤلفه سرمایه اجتماعی است؟

با توجه به تعاریفی که از سرمایه اجتماعی ارائه شد، به نظر می­رسد ارزش­ها و سرمایه ­های دینی(عناصر و مؤلفه­ های دینی از جمله خدامحوری، اخلاق، عدالت، انصاف و … به عنوان سرمایه­ای در دین تلقی می­ شود)، یکی از مهم­ترین مؤلفه­ های سرمایه ­های اجتماعی است؛ زیرا عناصر اصلی تعریف سرمایه اجتماعی در دین موجود است. دین این قدرت را دارد که به صورت محسوس و نامحسوس، روابط و هنجارهای اجتماعی قوی مبتنی بر نفع فردی و جمعی همراه با نگاه عقلایی، خیرخواهی، اعتماد در روابط و عدالت محوری… بر اساس رویکرد الهی و توحیدی برای زندگی دنیوی و اخروی جوامع انسانی را تضمین کند. البته باید دقت کرد که مفهوم سرمایه اجتماعی ریشه در تفکرات غربی و دور از مفاهیم توحیدی دارد و در آنجا رشد و نمو پیدا ‌کرده‌است، حال آنکه دستگاه و پیکره دینی مبتنی بر عناصر توحیدی است(ردادی، ۱۳۸۷: ۱۲۲).

به صورت کلی، از دو منظر ‌می‌توان به تبیین رابطه مفاهیم دینی و سرمایه اجتماعی پرداخت: اول اینکه خود دین به عنوان یک مکتب، ایدئولوژی و کل جامع، سرمایه اجتماعی است که باید سعی کرد آن را در جامعه رشد داد و تمامیت جامعه را مبتنی بر ارزش­های آن ساخت. نحوه دیگر پرداخت رابطه دین و سرمایه اجتماعی توجه به ارزش­ها، سرمایه­ها و ابزاری مترقی دین مانند خدامحوری، عدالت و انصاف­ورزی و … برای رشد و پرورش جوامع انسانی و به نوعی کاشت و انباشت سرمایه اجتماعی است (ردادی، ۱۳۸۷: ۱۲۸).

۲-۳ بخش سوم: مسئولیت­ پذیری

۲-۳-۱ تعریف مسئولیت­ پذیری

انسان موجودی اجتماعی است که از لحظه تولد تا آخر عمر در اجتماع به سر می­برد و همواره در تعامل با انسان­های دیگر است. وی همواره باید بیاموزد که چگونه در جمع زندگی کند و نیازهای خود را ارضا نماید. این امر نیازمند یک سری مهارت­ های اجتماعی است که فرد طی فرایند یادگیری و جامعه­پذیری آن ها را فرامی­گیرد و یادگیری درست آن ها می ­تواند به شکل­ گیری مسئولیت­ پذیری اجتماعی منجر شود(ایمان و جلائیان بخشنده، ۱۳۸۹: ۳۷). مسئولیت­ پذیری اجتماعی به طور فزاینده­ای از فرهنگ، اجتماع و اقتصاد حاکم بر جامعه حمایت می­ کند(ازمات^[۸۷]، ۲۰۱۰).

ایجاد و رشد مسئولیت پذیری به عنوان یکی از کارکردها و اهداف مهم نظام های آموزشی و برنامه های درسی در مقاطع و سطوح مختلف می‌باشد. در واقع، سیاستگذاران و برنامه ریزان آموزشی و درسی از طریق پرورش و رشد قابلیت های مرتبط با مسئولیت پذیری تلاش می ­کنند تا مجموعه ای از مهارت های فردی و اجتماعی مورد نیاز برای زندگی در قرن بیست و یکم، که عصر سرشار از تغییرات و تحولات سریع و شتابان است را در دانشجویان به وجود آورند. براین مبنا حتی می­ توان گفت که موفقیت هر نظام آموزشی در حوزه مسئولیت­ پذیری دانشجویان عملاً باعث پایه ریزی و شکل گیری یک جامعه انسانی می شود که از شاخص­ های توسعه یافتگی اجتماعی و فرهنگی برخوردار می‌باشد. بدیهی است این امر به منزله یک هدف مهم، زمانی اتفاق می ­افتد که برنامه ریزان درسی نظام آموزشی در مقاطع مختلف از جمله دانشگاه، در این حوزه احساس وظیفه نموده و بتوانند از طرق مختلف نسبت به آموزش و درونی ساختن قابلیت ­های مسئولیت پذیری اقدام نمایند.

۲-۳-۲ تبین مفهوم مسئولیت و مسئولیت­ پذیری

احساس مسئولیت مفهومی است که باعث می شود افراد اهداف خود را دنبال کرده، با دیگران ارتباط مناسبی برقرار کرده و در یک جامعه با هماهنگی و مشارکت با یکدیگر زندگی کنند و از این روست که این مفهوم تأثیر بسزایی در زندگی افراد دارد (بیرهوف،۱۳۸۷). مسئولیت به عنوان یک احساس وابستگی یا نوعی ارتباط با فرد نیازمند، تعریف شده است که تعهد به عنوان عامل اصلی برای احساس مسئولیت شناخته شده است (شوالتز^[۸۸]، ۱۹۷۷). مفهوم مسئولیت می­­تواند حداقل سه رابطه را در بربگیرد “مسئول بودن در مقابل چیزی، در مقابل کسی و در برابر رابطه یا قضیه­ای. مسئولیت شامل جنبه­ های مختلف اخلاقی، عملی و در نظر گرفتن پیامدهای یک عمل است. انسان هنگامی مسئولانه برخورد می­ کند که با توجه به دیدگاه­ های اخلاقی عمل نماید و بپذیرد که مسئول پیامدهای اعمال خویش است” (بیرهوف،۱۳۸۷: ۲۳۲). مسئولیت از نظر لغوی به معنای موظف بودن به انجام دادن امری است (معین،۱۳۴۵: ۴۰۷۷). در معنای عام حقوقی نیز مسئولیت به مفهوم متعهد و موظف بودن شخص به انجام یا ترک عملی است (شهیدی ،۱۳۸۹: ۴۹). از اواخر قرن سیزده میلادی، در شرایطی که حقوق، تابع مذهب و اخلاق بود، اصطلاح مسئول به معنی کسی که در مقابل خداوند نسبت به زندگی و اعمالش پاسخگو است، در اخلاق مذهبی رواج پیدا کرد. بعدها در جریان غیر مذهبی شدن اخلاق، واژه مسئولیت­ پذیری وارد اخلاق عرفی گردید و به معنی پاسخگو بودن فرد در مقابل وجدانش که در بردارنده قانون اخلاقی مطابق با طبیعت و اخلاق است،تثبیت شد. سرانجام به معنی کسی که در مقابل دادگاه نسبت به نتایج رفتار و اعمال و تقصیرش پاسخگو است، به حیطه حقوقی راه یافت” (بادینی،۱۳۸۴: ۲۴).

علاوه بر این، “یکی از نخستین فیلسوفانی که واژه مسئولیت را به کار برد جان استوارت میل^[۸۹] بود که در سال ۱۸۵۹در مقاله خود تحت عنوان ” درمورد آزادی” از این کلمه استفاده کرد، بعدها ماکس وبر^[۹۰] (۱۹۱۹) واژه مسئولیت اخلاقی را وارد جامعه شناسی کرد” (بیرهوف، ۱۳۸۷: ۲۳۱). از مسئولیت به معنای”تعهد، مواخذه، موظف به امری بودن ” نیز یاد شده است (دهخدا،۱۳۳۷: ۱۲۰). در فرهنگ عمید مسئولیت چنین تعریف شده است: ” آنچه که انسان از اعمال، وظایف و رفتار، عهده دار و مسئول آن باشد” (عمید،۱۳۶۷: ۵).

همچنین باید در نظر داشت که مسئولیت دارای معانی مختلفی است که در اینجا به مواردی اشا می­کنیم، آدیسون ایلینویز^[۹۱] در پاسخ به سوالی، معانی مختلف مسئولیت را عنوان نموده است که عبارتنداز:

– انجام دادن وظایف ضروری و مهم

– هدف­گذاری، انتخاب کاری برای انجام دادن و عمل به آن به صورت درست و مطمئن

– توانایی ‌پاسخ‌گویی‌ ‌در مورد اعمال انجام شده

– انجام کارهای صحیح و پاسخ نه دادن به سایرین

– اطاعت کردن از قوانین زندگی مبتنی بر ارزش های اخلاقی به همراه تعادل داشتن

– مدنظر قرار دادن عواقب و پیامدهای رفتارها و اعمال

– نشان دادن بلوغ و برقراری ارتباط مناسب با سایرین

– اولویت گذاری و اقدام مناسب برای آن

– لیاقت کنترل شخصی داشتن و…(گروزنیکل و استفنر^[۹۲]،۱۹۹۲: ۲۷).

اگر بنا باشد یک شیء شکوفا شود باید کوشید تا همان استعدادهایی که در آن هست آشکار و فعال شود؛ ‌بنابرین‏، تربیت در انسان به معنای پرورش دادن استعدادهای او است و این استعدادها در انسان عبارت‌اند از: استعداد عقلی (علمی و حقیقت‌جویی)، استعداد اخلاقی (وجدان اخلاقی)، بعد دینی (حس تقدیس و پرستش)، بعد هنری و ذوقی یا بعد زیبایی و استعداد خلاقیت، ابتکار و ابداع. (مطهری،۱۳۷۴: ۲۲ ـ ۲۰)

مفهوم هدف

از تأمل در معانی لغوی واژه هایی نظیر هدف، قصد و غایت برمی‌آید که جملگی دربردارنده‌ی مفهوم “نهایت و سرانجام کار”هستند. با این تفاوت که گاهی نهایت، امری است عینی و خارجی مانند هدف در تیراندازی یا مقصد در سفر که به آن “هدف”یا “غایت”گویند و گاه، امری است ذهنی یا وجدانی مانند احساس لذت از بوییدن گل که به آن قصد، غرض، انگیزه و شوق گفته می‌شود.

برخی محققان برای واژه‌ “هدف” چهار معنا ذکر کرده‌اند: رفتار وظیفه‌ای، رفتار خود ساماندهی، رفتار متوجه به هدف و رفتار هدف‌دار در مفهوم فلسفی، غایت نیز معمولاً به دو معنا به کار می‌رود: در معنای اول نتیجه و نهایتی است که فاعل آگاه، فعل را برای دستیابی به آن انجام می‌دهد و تصور آن نقطه نهایتی که فرد را به سوی هدف سوق می‌دهد. از دیدگاه فلسفی، غایت ‌به این معنا دارای سه ویژگی است: تصور قبلی در ذهن؛ تصدیق سودمندی آن؛ همراه بودن با نوعی گرایش و شوق. در معنای دیگر غایت به معنای نتیجه و سرانجامی است که پس از تحقق حرکت، حاصل می‌شود. (پژوهشکده حوزه و دانشگاه،۴:۱۳۸۱)

هدفمندی جهان از دیدگاه قرآن و عقل

وجود غایت و هدف در جهان هستی، موردقبول همه‌ متکلمان و فلاسفه‌ی الهی است؛ آنان این اصل را که هستی دارای هدف و غایتی مشخص است، پذیرفته‌اند و نظم حاکم بر طبیعت را دلیل بر وجود ناظمی قادر و آگاه می‌دانند. هدف‌داری هستی بدین معنا است که هستی، دارای وظیفه‌ای مشخص و مسیری از پیش تعیین‌شده است که از جانب خداوند برای تمام اجزای آن معین گردیده است؛ یعنی هستی در ذات خود دارای غایت است و چنان آفریده‌شده که ذاتاً وظایفش را انجام می‌دهد و به سوی غایت خود حرکت می‌کند.

در قرآن آیاتی وجود داردکه به طور صریح و با تعابیر مختلف بر هدفمندی هستی دلالت دارد:

۱٫ اعطای کمال وجودی به هر شیء و هدایت آن به سوی کمال: ربُنا الذی اعطی کل شیءِ خلقه ثم هدی، (پروردگار ماکسی است که هر چیزی را خَلقی که درخور اوست داده، سپس آن را هدایت فرموده است).

۲٫ هدایت موجودات به سوی آنچه برایشان تقدیر شده است: الذی خلق فسوّی. والّذی قدّر فهدی، (همان‌که آفرید و هماهنگی بخشید و آنکه اندازه‌گیری کرد و راه نمود).

۳٫ نفی بیهودگی و اینکه خلقت، حق است: و هو الذی خلق السموات و الارض به الحق، (و او کسی است که آسمان‌ها و زمین را به‌حق آفرید).

۴٫ مهم‌تر از همه، توصیف «صنع الهی» به «حکمت» است که اقتضای این صفت، هدف‌دار بودن هستی است: سَبّح اسمَ رَبّکَ الا علی. اَلّذی خَلَقَ فَسَوّی. وَالَّذی قَدَّرَ فَهَدی؛ (نام پروردگار والای خود را به پاکی به ستای. همان‌که آفرید و هماهنگی بخشید و آنکه اندازه‌گیری کرد و راه نمود.)(پژوهشکده حوزه و دانشگاه،۸:۱۳۸۱)

هدف زندگی انسان ازنظر قرآن

بهره‌گیری از زبان وحی در شناخت هدف زندگی انسان، چشم‌اندازی وسیع‌تر ازآنچه پندار ماست پیش روی ما می‌نهد؛ زیرا شناخت ویژگی‌های انسان، چنان که باید، تنها در توان خالق یکتاست. قرآن، در آنجا که سخن از هدف آفرینش انسان و سیر حرکت او پیش می‌آید، انسان را موجودی روحانی و معنوی تلقی می‌کند و خط‌مشی زندگی او را نیز با توجه ‌به این مهم ترسیم می‌کند. تقسیم حیات انسانی به دو دوره‌ دنیوی و اخروی، بیان این نگرش است که سرانجام، انسان باید در می‌دانی وسیع‌تر از دنیا به حیات خود ادامه دهد تا خلقت او عبث نباشد. پس چه‌بهتر که درگذر دنیا توجه خود را به بخش ابدی حیات خود یعنی حیات اخروی معطوف نماید. پرورش قوای فکری و برخورداری از تعلیم و تربیت صحیح و نیز بهره‌گیری از نعمت‌های موجود در حیات دنیوی، همه می‌تواند با توجه به حیات ابدی او تنظیم گردد. ازنظر قرآن، انسانی سعادتمند است که خدا را عبادت کند و به او نزدیک شود. البته، عبادت خدا به معنای نفی بهره‌گیری از دنیا نیست، بلکه ‌به این معنا است که تمام جلوه‌ها و قوای فکری و استعدادهای نهفته‌ی انسانی باید یک هدف را مدنظر قرار دهند و آن خدا است. در اصطلاح قرآن، انسانی کامل است که به قرب الهی دست یابد. پس هدف رندگی از دید قرآن، عبودیت و درنهایت قرب الی الله است.

مفهوم هدف در تعلیم و تربیت

‌بنابرین‏، هدف‌های تربیتی دارای سه کارکرد هستند: رهبری فعالیت‌های تربیتی، ایجاد انگیزه در مربی و متر بی به منظور تلاش در جهت دستیابی به هدف، ارائه معیاری برای ارزیابی فعالیت‌های تربیتی. ویژگی مشترک تمام اهداف تربیتی آن است که این اهداف نتیجه‌ یک یا چند فعالیت تربیتی‌اند. (پژوهشکده حوزه و دانشگاه،۱۳۸۱: ۵)

علامه طباطبایی هدف از تعلیم و تربیت را در مبحث ارزش‌شناسی مطرح ‌کرده‌است. ایشان هدف از حیات آدمی را دست یافتن به کمال می‌داند وبرترین مرتبه کمال را عبودیت خداوند ذکر می‌کند و تجلی چنین کمالی تنها در (حیات طیبه) دیده می‌شود. وی متذکر می‌شود که تنها راه رسیدن انسان‌ها به چنین هدفی آن است که نفس آدمی را به او بشناسانند و بدین ترتیب او را در قلمروهای علم و عمل تربیت کنند. در ناحیه علم حقایق مربوط به او را از مبدأ تا معاد به او تعلیم دهند تا هم حقایق عالم را بشناسند و هم‌نفس خود را که با حقایق و واقعیات جهان مرتبط است، زیرا در این صورت نسبت به نفس خویش از شناختی حقیقی برخوردار می‌شود اما در ناحیه عمل، باید تبعیت از قوانین صالح اجتماعی را از وی انتظار داشته باشند تا شئون زندگی اجتماعی وی صالح گردد و مفاسد زندگی اجتماعی او را از برخورداری از علم و عرفان بازندارد و پس‌ازآن یک سلسله تکالیف عبادی را به وی محول نمایند که در اثر تکرار و مواظبت بر عمل به آن‌ ها، نفس و سودای دلش به سوی مبدأ و معاد متوجه شود. (درویشی به نقل ازایمانی نائینی،۱۳۷۶: ۱۸۸)

در واقع علامه طباطبایی هدف غایی تعلیم و تربیت را در راستای هدف آفرینش انسان رسیدن انسان به توحید، در مرحله اعتقاد و عمل می‌داند؛ ‌بنابرین‏ رسالت عمده تعلیم و تربیت اسلامی تأمین و محقق ساختن هدف آفرینش انسان است و نظام تربیتی باید همه‌ تلاش و همت خویش را در رساندن انسان به توحید در مرحله اعتقاد و عمل به کار گیرد و انسان‌هایی را تربیت نماید که توحید در ظاهر و باطنشان رسوخ کرده باشد و تمامی اعمال و رفتارشان بیانگر عبودیت خداوند متعال باشد. (صالحی ویار احمدی،۱۳۸۷: ۳۳)

با توجه به مفهوم ارائه شده از هدف، مهم‌ترین ویژگی‌های آن عبارت‌اند از:

دولت به عنوان یک ناظر و سیاست‌گذار کلان نقش پر‌رنگی در بازار سرمایه دارد و یکی از وظایف دولت،ارائه برنامه‌ای است که می‌تواند به بازار سرمایه رونق بخشد، اما به طور کلی تکثر مراکز قدرت و تصمیم‌گیری،ابهام نقش و رابطه این مراکز با یکدیگر،تداخل قوای سه گانه کشور، شفاف نبودن قوانین و وجود برداشت‌های متفاوت و متناقض از آن ها،وجود قوانین نامناسب و دست و پا‌گیر،نقض آزادیها اقتصادی و بی‌ثباتی سیاسی دولت موجب افزایش ریسک سیستماتیک و لذا کاهش شدید سرمایه‌گذاری می‌گردد. اقدامات و میزان دخالت دولت در اقتصاد،صنعت و بازرگانی نیز بر سرمایه‌گذاری در محصولات مالی تأثیر گذار است، ‌به این معنی که هرچه میزان دخالت دولت دراقتصاد بیشتر باشد(کاهش مشارکت بخش خصوصی)،ریسک سیستماتیک افزایش و میزان سرمایه گذاری در محصولات مالی کاهش می‌یابد. برای مثال اگر دولت برای جبران کسری بودجه خود اقدام به انتشار اوراق قرضه نماید،مقدار اوراق قرضه عرضه شده ‌در قیمت ونرخ بهره ای ازاین اوراق افزایش می‌یابد که این خود منجربه کاهش قیمت اوراق وافزایش نرخ بهره می‌گردد.

۲-۲۵-۱-۲-عوامل فرهنگی واجتماعی

در کشورهای توسعه یافته از بازار سرمایه به عنوان بازاری که موجب جلب مشارکت تمام افراد جامعه وی شود نام می‌برند.اما در کشورهای توسعه نیافته و یا در حال توسعه به دلیل عدم فرهنگ‌سازی مناسب،در‌صد بسیار کمی در این بازار سهیم هستند، در حالی که اگر بتوان بستر مناسبی فراهم نمود و با ایجاد جاذبه‌های واقعی، پس اندازهای مردم را ‌به این سو هدایت کرد، این مسئله موجب بالا رفتن در آمد ملی،کاهش تورم، تخصیص نقدینگی موجود در بازار مولد و افزایش سرمایه گذاری و رفاه نسبی در جامعه می‌شود.

۲-۲۵-۱-۳-وضعیت صنعت

صنایع مختلف و شرکت‌های آن تحت تأثیر شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی جغرافیایی داخلی و خارجی می‌تواند دچار رونق و رکود شود. برای مثال در صورت بهبود قیمت جهانی نفت، صنایع وابسته به فرآورده های نفتی، تحت تأثیر قرار گرفته و سهام آن دچار رونق می‌شود یا در صورت بروز خشکسالی، صنایع وابسته به محصولات کشاورزی تحت تأثیر قرار گرفته و سهام آن دچار رکود خواهد شد. از طرف دیگر هر چه میزان تأکید یر صنایع واسطه‌ای و مصرفی بیشتر باشد و وابستگی این صنایع به خارج بیشتر باشد، ریسک سیستماتیک افزایش می‌یابد که این خود منجر به کاهش سرمایه‌گذاری در این صنایع می‌شود.

۲-۲۵-۱-۴-شرایط اقتصادی و دوران‌های تجاری و مالی

کاهش نرخ بهره به تنهایی می‌تواند یک عامل مؤثر برای افزایش بازده سرمایه‌گذاری ها باشد با کاهش نرخ بهره،هزینه های سرمایه‌گذاری نیز کاهش می‌یابد و این امر باعث افزایش بازده سرمایه‌گذاری می‌شود.اما مسئله زمانی حالت ایده‌ال دارد که نرخ بهره با توجه به مکانیسم های عرضه و تقاضا تعیین گردد، چرا که این نوع کاهش نرخ بهره اگر همراه با ابزارهای مناسب برای کنترل آثار آن نباشد، اگر چه می‌تواندباعث افزایش نرخ سرمایه‌گذاری شود،ولی به احتمال زیاد این سرمایه‌گذارهای در بخش های غیر مولد و بعضاً مخرب برای اقتصاد خواهد بود.نکته دیگر اینکه اگر این کار بدون پیش‌بینی‌های لازم انجام شود،به توجه به نرخ تورم موجود در کشور می‌تواند باعث نوعی زیان غیر آشکار(ریسک)برای سپرده‌گذارن شود،از طرف دیگر افزایش نرخ بهره،موجب افزایش ریسک نوسان نرخ بهره می‌شود،زیرا با افزایش نرخ بهره،قیمت اوراق قرضه با بهره ثابت کاهش می‌یابد و در صورتی که دارنده این اوراق آن را قبل از سر رسید بفروشد،متحمل زیان خواهد شد. افزایش در نرخ تورم مورد انتظار نیز بر سرمایه‌گذاری در محصولات مالی تأثیر گذار است بدین صورت که با افزایش نرخ تورم مورد انتظار،نرخ بازده مورد انتظار دارایی‌های فیزیکی در مقایسه با دارایی‌های مالی(محصولات مالی)بیشتر افزایش یافته و دارایی‌های فیزیکی جایگزین دارایی‌های مالی در سبد دارایی‌ها می شود.

در یک اقتصاد در حال رشد(چرخه توسعه تجاری)که میزان ثروت و درآمد افراد در حال افزایش است. میزان تقاضا برای سرمایه‌گذاری در محصولات مالی افزایش می‌یابد که این خود منجر به افزایش قیمت و بازده سرمایه‌گذاری در این محصولات می‌شود. رکود اقتصادی و کاهش اشتغال نیز موجب افزایش ریسک سیستماتیک و کاهش میزان سرمایه‌گذاری می‌شود.

۲-۲۵-۲-عوامل خرد

این عوامل موجبات تغییر در ریسکی خواهند شد که مربوط به وضعیت عمومی بازار نبوده و مختص وضعیت هر شرکت است(ریسک غیر سیستماتیک)که به طور خلاصه عبارتند از:

۲-۲۵-۲-۱-میزان تقاضا و کشش کالای تولیدی شرکت

میزان تقاضا و کشش کالای تولیدی شرکت نیز بر ریسک سرمایه‌گذاری در آن تأثیر می‌گذارد،‌به این معنی که هرچه میزان تقاضای کالای تولیدی شرکت پایین‌تر و کشش قیمتی برای کالای تولیدی بیشتر باشد،ریسک سرمایه‌گذاری در آن شرکت نیز افزایش می‌یابد.

۲-۲۵-۲-۲-سیاست‌ها و خط مشی‌های مدیریت

مدیریت شرکت می‌تواند با به کار‌گیری استراتژی‌های گوناگون در رابطه با سرمایه در گردش،میزان نقدینگی شرکت را تحت تأثیر قرار دهد.این استراتژی‌ها را میزان ریسک و بازده آن ها مشخص می‌کند. استراتژی های سرمایه در گردش به دو دسته استراتژی محافظه کارانه و استراتژی های جسورانه تقسیم می‌شوند:

استراتژی محافظه کارانه

استراتژی محافظه کارانه آن است که شرکت با نگهداری پول نقد و اراق بها دار قابل فروش می‌کوشد قدرت نقدینگی خود را حفظ کند.ریسک این استراتژی بسیار اندک است،زیرداشتن قدرت نقدینگی نسبتا زیاد به شرکت این امکان را می‌دهد که موجودی کارا را به مقدار کافی تهیه و اقدام به فروش نسیه کند.از این رو ریسک از دست دادن مشتری بسیار اندک است،‌از طرف‌ دیگر،نقدینگی نسبتا زیاد به آن ها این امکان را می‌دهد که بدهی‌ها سر رسیده شده را به موقع بپردازند و با خطر ورشکستگی مواجه نشوند.از طرف دیگر مدیر محافظ کار می‌کوشد تا در ساختار سرمایه شرکت،میزان وام‌های کوتاه مدت را به حد‌اقل برساند که این امر احتمال ریسک ورشکستگی(ناتوانی در باز پرداخت به موقع وام ها یا تمدید آن ها)را به شدت کاهش خواهد داد.

استراتژی جسورانه

مدیری که از استراتژی جسورانه استفاده می‌کند،همواره می‌کوشد تا وجوه نقد اوراق بهادار قابل فروش را به حداقل ممکن برساند.اگر مدیر جسورانه عمل کند،در‌صدد بر می‌آید تا وجوهی را که در موجودی کالا سرمایه‌گذاری می‌شود به حداقل برساند،در این وضعیت شرکت باید ریسک عدم پرداخت به موقع بدهی‌های سر‌رسید شده را بپذیرد.چنین شرکتی شاید نتواند پاسخگوی سفارش‌های مشتریان باشد و از این لحاظ هم متحمل ضرر خواهد شد(چون نمی تواند فروش کند).از طرف دیگر مدیر جسور ‌وشد تا سطح وام های کوتاه مدت را به حداکثر برساند و دارایی‌های جاری خود را از محل این وام ها تأمین کند که در این وضعیت خطر و احتمال اینکه شرکت نتواند به موقع آن ها ‌را پرداخت کند(ریسک ورشکستگی)افزایش خواهد یافت،ضمن اینکه وقتی بازار با کمبود پول و اعتبار مواجه است،گرفتن وام های کوتاه مدت به آسانی میسر نمی شود و هزینه ی آن ها بالا خواهد رفت.

۲-۲۵-۲-۳-وضعیت مالی و حساب های شرکت

1. 1. خلاقیت از دیدگاه سازمانی عبارت است از ارائه فکر و طرح جدید برای بهبود و ارتقاء کیفیت و کمیت سازمان و نوآوری(تامپسون،۲۰۰۶)^[۳۳].

   

به عقیده فروم(۱۹۹۵)^[۳۴]، خلاقیت آن چیزی است که باعث می شود انسان ها از ماهیت منفعل و تصادفی وجود فراتر رفته و بر این اساس به احساس آزادی و هدف داشتن دست یابد.

از دیدگاه وی از ۲ راه می توان از زندگی منفعل فراتر رفت:

1. 1. خلاقیت: خلاقیت استعداد بالقوه بشری است و مطلوب ترین و سالم ترین شیوه فراتر رفتن از زندگی منفعل حیوانی جهت رسیدن به استقلال و آزادی است و نهایتاً˝ باعث سلامت روان (خوشبختی) می شود.

1. میل یه ویرانی: میل به ویرانی در طبیعت انسان ریشه داشته و مخرب ترین شیوه فراتر رفتن از زندگی منفعل است. این میل باعث درد و رنج ویرانگر و ویران شده می شود. لذا بر همین اساس می توان گفت که نوع بشر به ۲ دسته کلی تقسیم می‌شوند:

الف) افراد منفعل: افرادی که طبیعت و دیگران سرنوشت آن ها را رقم می‌زنند.

ب) افراد فعال: افراد ی که در تعامل با طبیعت فعال با طبیعت می‌باشند. این افراد خود به دو دسته خلاق و ویرانگر تقسیم می‌شوند.

از دیدگاه مذکور سازمان ها به سه دسته، افراد منفعل (تکرار مکررات در فرایند انجام کارها)،افراد ویرانگر(افرادی مستقل، هدف دار، ولی مخرب) و افراد خلاق (افرادی مستقل، هدفدار، ولی سازنده و سالم) مواجه می‌شوند. ا ز این رو زمینه سازی برای خلاقیت باید ‌به این نکته توجه شود که خروجی افراد ویرانگر(ایده ها، محصولات، کارها، فعالیت) از ملاک تازه و بدیع بودن برخوردار می‌باشد، اما با توجه به فلسفه و ارزش سازمان، ارزشمند نیست.

گیلفورد (۱۹۵۹)^[۳۵]خلاقیت را تفکر واگرا جهت وسعت یافتن به راه حل های جدید برای حل مسائل می‌داند. او بر منبع و خاستگاه خلاقیت (وجود یک مسئله)، نوع خروجی خلاق (راه حل)، ویژگی های خروجی خلاق (تازگی)، نوعی تفکر (تفکر واگرا) و حل مسئله تأکید ‌کرده‌است (مال امیری،۱۳۸۶).

آمابیل (۱۹۹۶) در تعریفی خلاقیت را متشکل از سه عنصر« مهارت مربوط به حوزه فعالیت » ؛ «مهارت تفکر خلاق» و« انگیزش درونی» می‌داند. این محقق هر سه جزء خلاقیت خصوصاً˝ «انگیزش درونی» را به شدت متاثر از محیط کار می‌داند (مال امیری،۱۳۸۶، ص ۶). هم چنین در جدولی در شکل (۲-۱) تعاریفی از خلاقیت از چندین دانشمند و صاحب نظر آمده است.

جدول ۲- ۱) تعاریفی از خلاقیت (جو، ۲۰۰۷)

نویسنده
تعریف

سیکزنتمی هالی(۱۹۹۶)^[۳۶]

هر عمل، محصولی که در حوزه فعلی تغییر ایجاد کند یا اینکه حوزه فعلی را به حوزه ای جدید تغییر دهد.حوزه فعلی متشکل از یک مجموعه از قوانین و رویه های سملیک است.

کایزر (۱۹۶۸)^[۳۷]

با تأکید بر خروجی خلاق، خلاقیت را به کارگیری توانایی‌های ذهنی برای تولید یک ایده یا مفهوم می‌داند.

آریق(۱۹۷۶)^[۳۸]

با تأکید براین نکته که خاستگاه خلاقیت ذهن ناخودآگاه است، خلاقیت را سنتز سحرآمیز نیروهای ابتدایی یا غیر منطقی مغز می‌داند.

وود من(۱۹۹۵)^[۳۹]

خلق یک ارزش، محصول جدید قابل استفاده، خدمت، ایده،رویه یا فرایندی به وسیله کار اشخاص در یک سازمان اجتماعی پیچیده.

گاردنر(۱۹۸۹)^[۴۰]

توانایی پیوسته انسان برای حل مسائل یا ساخت محصولات در یک حوزه در راهی که در ابتدا جدید است اما نهایتاً˝ در یک فرهنگ قابل پذیرش است.

اکاف ورگارا(۱۹۸۱)^[۴۱]

خلاقیت را توانایی رفع قید و بند هایی که عادت و سنت اعمال کرده جهت پاسخ های تازه برای حل مسائل می‌داند.

استین(۱۹۷۴)^[۴۲]

خلاقیت را فرایند انجام کار جدیدی که در زمان خود به عنوان چیزی قابل دفاع مورد قبول گروهی از افراد قرار بگیرد،تعریف می‌کند.

ب) انواع خروجی خلاقیت:

بنا بر نظر محققین و صاحب نظران،خروجی خلاق،طیف وسیعی از چیزها را در بر داشته که مهمترین آن ها عبارتند از:«ایده^[۴۳]»؛«محصول^[۴۴]»؛«راه حل^[۴۵]»؛«رویه^[۴۶]» و «خدمت^[۴۷]».

در جدول (۲-۲) انواع خروجی خلاق و فراوانی هر یک از خروجی ها بر اساس نظر اندیشمندان خلاقیت آمده است.

جدول (۲-۲) انواع خروجی خلاق (مال امیری،۱۳۸۶، ص ۶۲)

جمع

خدمت

رویه

راه حل

محصول

ایده

خروجی های خلاق

اندیشمندان

۱

–

*

–

–

–

استین (۱۹۷۴)

۱

–

–

–

*

–

آتریک(۱۹۷۷)

۱

–

–

*

–

–

اکاف و ورگارا(۱۹۸۱)

۲

–

–

–

*

*

بازرمن(۱۹۸۶)

۱

–

–

*

–

–

باپالیا(۱۹۸۸)

۱

–

–

–

–

*

آمابیل(۱۹۸۸)

۳

*

*

–

*

–

کونتز و اودنل(۱۹۸۸)

۲

–

–

–

*

*

سیکزنتمی هالی(۱۹۹۰)

۱

–

–

–

–

*

کوک(۱۹۹۲)

۲

–

–

*

–

*

لوتانز(۱۹۹۵)

۴

*

*

–

*

*

وودمن،ساویر و گریفن(۱۹۹۳)

۲

–

–

–

*

*

بارتل و مارتین(۱۹۹۴)

۱

–

–

–

*

–

استرنبرگ و ویلیامز(۱۹۹۶)

۱

–

–

–

–

*

لوسیر(۱۹۹۷)

۲۳

۲

۳

۳

۷

۸

فراوانی

به طوری که ملاحظه می کنین برخی از اندیشمندان قائل به یک خروجی خلاق بوده،در حالی که برخی قائل به بیش از یک خروجی می‌باشند . در مجموع می توان گفت که خروجی خلاق در بردارنده تمامی عینیات و ذهنیات،نتایج مختلف و دستاوردهای مختلف از قبیل،ایده های خلاق،محصولات خلاق،راه حل های خلاق،رویه های خلاق انجام کار و خدمات خلاق می شود.

ج) خلاقیت در برابر نوآوری:

اگرچه واژه خلاقیت با نوآوری به طور مترادف استفاده می شود اما غالب محققان معتقدند که دو اصطلاح نوآوری و خلاقیت باید به طور جداگانه مد نظر قرار گیرند،چرا که دارای معانی و تعاریف جداگانه ای هستند. خلاقیت اشاره به آوردن چیزی جدید به مرحله وجود دارد،در حالی که نوآوری دلالت برآوردن چیزی جدید به مرحله استفاده دارد. هم چنین رزنفلد و سروو(۱۹۹۰)^[۴۸] ماهیت خلاقیت یا اختراع را از نوآوری به وسیله معادله زیر تفکیک کردند:

انتفاع + اختراع + مفهوم = نوآوری